Tái hiện sinh động một thời đoạn lịch sử thông qua lăng kính kể chuyện đặc sắc

VHO - Cuốn sách “Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương Nam” của nhà giáo, nhà nghiên cứu sử học Nguyễn Hữu Hiếu vừa được Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật ấn hành, góp phần tái hiện sinh động một thời đoạn lịch sử thông qua lăng kính kể chuyện đặc sắc.

Tác phẩm không chỉ đơn thuần thuật lại sự kiện lịch sử mà còn giới thiệu những giai thoại mang tính dân gian, kết hợp với trích dẫn từ các bộ chính sử như Đại Nam thực lục, Quốc triều chính biên, Đại Việt sử ký toàn thư,… và nhiều tài liệu do người nước ngoài ghi chép.

Bằng lối kể chuyện hấp dẫn, các nhân vật lịch sử như chúa Tiên Nguyễn Hoàng, chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên, Nguyễn Hữu Cảnh, công nương Ngọc Vạn… đã hiện lên sinh động, gắn liền với những quyết sách, hành động và tâm thế đặc biệt trong công cuộc mở cõi về phía Nam.

Với học sinh và sinh viên, việc tiếp cận lịch sử qua hình thức này không chỉ khơi gợi sự tò mò, yêu thích mà còn giúp nhận diện các vấn đề lịch sử một cách sâu sắc, đa chiều.

Một ví dụ điển hình là câu chuyện về lời sấm truyền “Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân” của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm đã giúp mở ra một hướng đi cho Nguyễn Hoàng, đồng thời mở ra tiến trình Nam tiến kéo dài hơn hai thế kỷ.

Qua đó cho thấy, lịch sử không đơn thuần là những sự kiện khô khan, mà còn là những lựa chọn và ứng xử chính trị linh hoạt của các bậc minh chúa.

Một trong những minh chứng tiêu biểu được tác phẩm tái hiện là cuộc hôn nhân giữa công nương Ngọc Vạn và quốc vương Chân Lạp Chey Chettha II, một sự kiện vừa mang tính chất chính trị, vừa là một bước đi ngoại giao mềm dẻo.

Nhờ cuộc hôn nhân này, cùng với sự hậu thuẫn của chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên, triều đình Đàng Trong đã thiết lập được cơ sở thu thuế tại Prey Nokor, từ đó đặt nền móng cho sự hình thành của Sài Gòn - Gia Định sau này.

Cuốn sách cũng dành nhiều dung lượng để nói đến những nhân vật như Nguyễn Hữu Cảnh - người có công xác lập chủ quyền của Đại Việt tại vùng đất Sài Gòn - Gia Định vào cuối thế kỷ XVII; hay Mạc Cửu - người dâng đất Hà Tiên cho chúa Nguyễn. Những nhân vật này đều được kể lại mộc mạc, gần gũi khiến người đọc nhớ lâu hơn.

Không chỉ là câu chuyện của triều chính, tác phẩm còn nhắc đến đời sống văn hóa - xã hội, tín ngưỡng của vùng đất mới, từ phong tục tập quán, cách ăn mặc, sự tiếp xúc với Phật giáo đến mối quan hệ giữa người Việt với các dân tộc bản địa và cả cộng đồng Hoa kiều, người Minh Hương, thương nhân phương Tây.

Nhờ đó, người đọc có thể thấy được tính đa dạng, phức hợp mà cũng rất giàu bản sắc của phương Nam ngay từ buổi đầu hình thành.

Mỗi giai thoại trong cuốn sách đều được kể súc tích kèm theo lời bình, nhận định cô đọng của tác giả ở phía cuối, như một sự gợi mở để bạn đọc tự tìm ra những giá trị lịch sử, nhân văn qua mỗi câu chuyện gắn với bức tranh chính sử của dân tộc.

Những nhận định ngắn gọn này giúp người đọc trẻ hiểu rằng lịch sử không phải là điều bất biến, mà luôn cần được tiếp cận và diễn giải từ nhiều chiều cạnh.

Với giáo viên, đây là tư liệu tham khảo tốt để tổ chức tiết học đọc hiểu tư liệu lịch sử, xây dựng bài thuyết trình, chuyên đề hoặc tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh.

Ngoài ra, lời nói đầu và lời dẫn của tác phẩm cũng là một bài học về nhận thức sử học. Tác giả trích lời nhà văn Sơn Nam: “Người yêu lịch sử, người giảng dạy lịch sử cần tham khảo tư liệu gốc mà trước đây cũng như ngày nay rất khó tìm, nhất là ở các tỉnh xa xôi. Nhất là người ở vùng sâu, vùng xa hằng năm sống chung với lũ”.

Đây là lời nhắc nhở về giá trị của tài liệu lịch sử dân gian, cũng như nhu cầu cấp thiết phải phổ cập hóa lịch sử bằng những hình thức dễ tiếp cận hơn.

Có thể nói, Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương Nam không chỉ là một tác phẩm lịch sử mà còn là một tài liệu sư phạm, nơi giáo viên có thể tìm thấy tư liệu giảng dạy bổ ích, học sinh có thể khơi dậy cảm hứng học sử, còn sinh viên các ngành sử học, báo chí, văn hóa có thể lựa chọn làm nền tảng để phát triển các đề tài nghiên cứu chuyên sâu.