Hướng đi tất yếu của văn hóa đọc Việt Nam

VHO - Chuyển đổi số đang mở ra hướng đi mới cho các thư viện, giúp tối ưu hoạt động, mở rộng không gian tri thức và mang lại trải nghiệm tiện lợi hơn cho bạn đọc. Khi tài nguyên được số hóa và dịch vụ được tự động hóa, văn hóa đọc cũng được tạo đà phát triển mạnh mẽ hơn trong thời đại số.

 Nhiều chuyển biến, lắm thách thức

Trong bối cảnh toàn cầu biến động nhanh chóng, chuyển đổi số không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là yếu tố then chốt giúp các quốc gia xây dựng đất nước phát triển bền vững, nâng cao khả năng cạnh tranh trên trường quốc tế. Tại Việt Nam, Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, hay Nghị quyết số 193/2025/QH15 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã thể hiện rõ quyết tâm chính trị, đồng thời mở ra cơ hội “vàng” để Việt Nam chuyển mình mạnh mẽ trong giai đoạn phát triển mới.

Đối với lĩnh vực thư viện, Phó Cục trưởng Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện (VHCS,GĐ&TV - Bộ VHTTDL) Đoàn Quỳnh Dung cho biết, thời gian qua, Chương trình chuyển đổi số ngành Thư viện đã có bước chuyển đáng ghi nhận. Công tác số hóa tài liệu được quan tâm triển khai thực hiện tại các thư viện.

Cùng với đó, các thư viện chuyên ngành đã tập trung số hóa tài liệu nội sinh, quý hiếm, tài liệu tham khảo, tài liệu có nhu cầu sử dụng cao; thư viện lực lượng vũ trang nhân dân triển khai số hóa tài liệu quý hiếm, tài liệu về quân sự, an ninh, các đề tài chiến tranh cách mạng... Các dữ liệu, tài nguyên số này sau khi được các cơ quan, tổ chức chuyên môn đánh giá và thẩm định sẽ trở thành một bộ phận quan trọng của tài nguyên số quốc gia, được kết nối đồng bộ với Hệ tri thức Việt số hóa để chia sẻ, sử dụng nhằm lan tỏa, truyền bá văn hóa, góp phần nâng cao dân trí, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân.

Bà Đoàn Quỳnh Dung cũng cho biết thêm, tuy đạt được một số kết quả bước đầu, công tác chuyển đổi số trong các thư viện còn nhiều hạn chế. Một số nhiệm vụ đặt ra trong Chương trình chuyển đổi số ngành Thư viện chưa được thực hiện do không có kinh phí, gặp rào cản pháp lý về bản quyền… Một số dự án được đầu tư ban đầu lớn nhưng việc duy trì chưa được bền vững.

Cùng với đó, nhân lực thư viện nói chung và nhân lực công nghệ thông tin hiện nay chất lượng còn thiếu và yếu, do phần lớn được đào tạo từ ngành khác. Trong khi đó, để thích ứng với các kỹ năng từ cơ bản đến nâng cao của quá trình chuyển đổi số, đòi hỏi số lượng lớn nhân lực có hiểu biết về công nghệ thông tin.

Đại tá Mạc Thùy Dương, Giám đốc Thư viện Quân đội nhận định, việc triển khai ứng dụng CNTT vào lĩnh vực thư viện còn chậm, đầu tư chưa thực sự đồng bộ, chưa phát huy hết hiệu quả của việc ứng dụng CNTT. Ngoài ra, sự chênh lệch giữa các cơ quan, đơn vị các cấp còn quá lớn. Những hoạt động hướng tới dịch vụ thư viện hiện đại còn ở mức khiêm tốn, tạo nên nhiều khó khăn, hạn chế trong quá trình hoạt động và khai thác thông tin, tài liệu của các thư viện cơ sở.

Hoàn thiện cơ chế, tăng cường nhân lực, xây dựng hạ tầng số

Theo các chuyên gia, để chuyển đổi số trong lĩnh vực thư viện đạt hiệu quả cao, tạo hành lang pháp lý và môi trường thuận lợi, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về chuyển đổi số và liên thông thư viện. Ngoài ra, cần quan tâm hỗ trợ, tăng cường công tác đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng công nghệ thông tin cho cán bộ, người lao động; nhanh chóng hoàn thiện và xây dựng hạ tầng số...

Cụ thể, Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam Nguyễn Hữu Giới nhấn mạnh, các thư viện phải đổi mới tư duy quản lý thư viện theo hướng hiện đại. “Quản lý thư viện theo cách cũ, cách truyền thống không còn phù hợp với thư viện hiện đại trong kỷ nguyên số. Thay đổi tư duy của người quản lý, nhất là quyết tâm của người đứng đầu mới quyết định đơn vị đó chuyển đổi số thành công”, ông Nguyễn Hữu Giới cho hay, đồng thời nêu rõ, chuyển đổi số trong thư viện ở Việt Nam vừa là mục tiêu, vừa là đích đến của cả một quá trình.

Chuyển đổi số không đơn giản chỉ là “động tác kỹ thuật” chuyển dạng thông tin, tư liệu từ dạng giấy sang dạng điện tử bằng máy scan, sao chụp hiện đại. Điều quan trọng là các tài nguyên thông tin, bộ sưu tập số, dữ liệu trong các thư viện điện tử, thư viện số phải được lưu trữ, bảo quản, tích hợp để phục vụ tối ưu, tối đa bạn đọc theo một phương thức mới, hiện đại, tiện ích hơn so với truyền thống.

Theo đại tá Mạc Thùy Dương, chuyển đổi số thư viện là chủ trương khá mới nên đòi hỏi sự quan tâm và đầu tư mạnh mẽ từ Nhà nước; sự phối hợp hiệu quả của các cơ quan chức năng cùng nỗ lực của đội ngũ cán bộ ngành Thư viện. Chỉ khi có sự đồng bộ này, hệ thống thư viện và phòng đọc mới có thể tạo dựng được những bước tiến nổi bật, trở thành mô hình tiêu biểu trong công cuộc chuyển đổi số.

Trọng tâm của quá trình này là sớm xây dựng và vận hành hệ thống thư viện, phòng đọc số với nguồn tài nguyên thông tin phong phú, chất lượng; cung cấp các sản phẩm và dịch vụ số tiện ích, hỗ trợ người dùng truy cập mọi lúc, mọi nơi. Đại tá Mạc Thùy Dương nhấn mạnh, các giải pháp về cơ chế chính sách, hạ tầng, dữ liệu, công nghệ, nguồn nhân lực và hợp tác phải được triển khai linh hoạt, quyết liệt và phù hợp với thực tiễn. Với sự chung sức và quyết tâm, bà Mạc Thùy Dương bày tỏ tin tưởng hệ thống thư viện Việt Nam nói chung và thư viện quân đội nói riêng sẽ hoàn thành mục tiêu chuyển đổi số, đóng góp vào xây dựng xã hội học tập và phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.

Bên cạnh các giải pháp về cơ chế, chính sách và hạ tầng, Phó Cục trưởng Cục VHCS, GĐ&TV Đoàn Quỳnh Dung lưu ý, cần tăng cường công tác tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức về chuyển đổi số, giúp cán bộ và cộng đồng hiểu rõ ý nghĩa, tầm quan trọng cũng như nội dung của quá trình chuyển đổi số thư viện. Bà cho rằng, sự cam kết mạnh mẽ của lãnh đạo các Bộ, ngành là điều kiện tiên quyết để việc chuyển đổi số được triển khai hiệu quả. Đồng thời, ngành Thư viện cần mở rộng hợp tác quốc tế trong phát triển hạ tầng công nghệ thông tin, công nghệ số và trong đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhân lực, qua đó đáp ứng yêu cầu của tiến trình chuyển đổi số toàn ngành.