Chính nghĩa thuộc về ai? Câu trả lời từ một nhà báo Mỹ có lương tri

VHO - Nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2.9, Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phát hành cuốn sách “Quá trình phát triển và sụp đổ của chế độ Ngô Đình Diệm - Ngập giữa vũng lầy”.

Đây là một tác phẩm công phu của nhà báo, nhà văn người Mỹ David Halberstam - người từng đoạt giải thưởng Pulitzer danh giá và trực tiếp đưa tin từ chiến trường Việt Nam vào những năm đầu thập niên 1960.

Với tư cách một phóng viên chiến trường của Tạp chí Time, David Halberstam đã có hơn một năm sống và làm việc tại miền Nam Việt Nam trong giai đoạn then chốt (từ tháng 10.1963 đến tháng 12.1964).

Dựa trên những quan sát trực tiếp, tiếp xúc với nhiều nhân vật chính trị cấp cao trong chính quyền Sài Gòn cũng như từ các phái đoàn ngoại giao, quân sự Mỹ, ông đã phác họa nên một bức tranh toàn cảnh về sự hình thành, vận hành và sụp đổ không thể tránh khỏi của chế độ Ngô Đình Diệm.

Giá trị của cuốn sách ở chỗ, sự trung thực trong giọng văn và cách tiếp cận. David Halberstam không tô hồng, không né tránh, mà thẳng thắn chỉ ra những sai lầm chiến lược mang tính hệ thống của Mỹ tại miền Nam Việt Nam.

Đó là sự ngộ nhận về bản chất của cuộc chiến, sự lệ thuộc mù quáng vào chính quyền Ngô Đình Diệm và những quyết sách can thiệp vũ lực ngày càng lún sâu mà không có điểm dừng.

Tác giả viết: “Không một người Mỹ nào có thể trở về từ Việt Nam với cái đầu ngẩng cao và lương tâm trong sáng… Sự thất bại của Mỹ ở Đông Dương là một thử thách vô ích, tốn kém và đẫm máu”.

Dưới ngòi bút của ông, hình ảnh nước Mỹ hiện lên không phải như người bảo vệ tự do, mà là kẻ can dự vào một cuộc chiến không có lối thoát, nơi mà chính nghĩa không thuộc về họ.

Halberstam đã chứng kiến sự vận hành của chế độ Sài Gòn dưới thời Ngô Đình Diệm: Từ các chiến dịch tuyên truyền dối trá, chính sách đàn áp phong trào Phật giáo, đến việc trục xuất nhiều nhà báo nước ngoài đưa tin trung thực, gây tổn hại cho cá nhân Ngô Đình Diệm hay chế độ độc tài gia đình trị của ông ta.

Halberstam nhận định rằng sự tồn tại của chế độ Ngô Đình Diệm duy nhất chỉ dựa vào các khoản viện trợ khổng lồ từ Mỹ, cùng sự thao túng chính trị của một nhóm người trong gia đình họ Ngô.

“Trong suốt mười năm ở Đông Dương, họ đã trì hoãn việc đưa ra cam kết cuối cùng... Thế trận lúc đó đã trở nên không thể cầm cự được, ngay cả khi có viện trợ đáng kể từ Mỹ”, tác giả Halberstam viết.

Tác phẩm không chỉ là một bản cáo trạng với chế độ Ngô Đình Diệm hay với chính sách đối ngoại của Mỹ, mà còn là một lời khẳng định mạnh mẽ về sức sống, chính nghĩa và niềm tin tất thắng của cách mạng Việt Nam.

Halberstam đã nói rõ trong cuốn sách rằng: “Mỹ dù có vũ khí hiện đại, cũng không thể chiến thắng được tinh thần đấu tranh của lực lượng cách mạng Việt Nam nói riêng và nhân dân Việt Nam nói chung”.

Tác phẩm cũng chứa đựng những trang viết phản ánh sự đối đầu căng thẳng giữa giới báo chí và phái bộ Mỹ tại Sài Gòn, giữa những người tìm kiếm sự thật và những người muốn bưng bít nó.

Halberstam đã ghi lại cuộc trục xuất đầy định kiến của nhà báo François Sully - người dám phản ánh sự thật về chính quyền Ngô Đình Diệm và cũng là đồng nghiệp được nhiều phóng viên kính trọng. Câu chuyện ấy cho thấy rõ chính quyền Sài Gòn không chấp nhận tiếng nói độc lập và tự do báo chí ở miền Nam chỉ là một vỏ bọc giả tạo.

Không chỉ là một khảo cứu lịch sử, cuốn sách còn là những dòng suy tư đầy trăn trở của một người Mỹ có lương tri.

Trong chương cuối, ông đặt ra hàng loạt câu hỏi không dễ trả lời: “Liệu nước Mỹ có đang thực sự giúp đỡ nhân dân miền Nam Việt Nam mà không làm tổn hại họ?”, “Liệu người nông dân miền Nam có sống tốt hơn dưới chế độ Sài Gòn được Mỹ hậu thuẫn?”, và sau cùng, ông để ngỏ kết luận với một nỗi hoài nghi về cả danh dự quốc gia lẫn tính chính đáng của cuộc chiến.

Việc Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật lựa chọn phát hành cuốn sách này không chỉ là một hành động tái hiện lịch sử từ nhiều góc độ, mà còn khẳng định vai trò của tư liệu phản chứng trong việc bảo vệ sự thật lịch sử.

Trong bối cảnh hiện nay, khi công tác đấu tranh phản bác các luận điệu xuyên tạc ngày càng được chú trọng thì sự có mặt của cuốn sách Quá trình phát triển và sụp đổ của chế độ Ngô Đình Diệm - Ngập giữa vũng lầy có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.

Không phải mọi tác phẩm của người Mỹ viết về chiến tranh Việt Nam đều đúng, nhưng khi một nhà báo Mỹ thừa nhận thất bại, lên tiếng phản biện chính quyền của mình, đó chính là minh chứng cho sự chính nghĩa của cách mạng và nhân dân Việt Nam.