VHO - Hơn 20 năm qua, kể khi Đền thờ Tăng Bạt Hổ được tu bổ xây dựng cũng như được công nhận là di tích cấp quốc gia vào năm 2013, chính quyền, nhân dân và con cháu họ Tăng ở huyện Hoài Ân (Bình Định) chung tay bảo vệ, cùng nhau gìn giữ, vun đắp về một di sản vô giá đã được lịch sử ghi nhận, đó là về tấm lòng yêu nước nhiệt thành, sự hy sinh tận tụy vì dân vì nước của một chí sĩ cách mạng yêu nước.

Người chí sĩ yêu nước “bụng chứa đầy sách”

Theo hồ sơ di tích, dòng dõi họ Tăng, vốn có nguồn gốc từ phía Bắc vào lập nghiệp tại làng Mỹ Thành, huyện Bồng Sơn (nay là xã Ân Tín, huyện Hoài Ân, Bình Định) đã nhiều đời. Tuy nhiên đến thời ông nội Tăng Bạt Hổ, thì sang An Thường, Ân Thạnh sinh sống và lập nên chi nhánh họ Tăng ở An Thường. Theo đó, gia đình Tăng Bạt Hổ (tức Tăng Doãn Văn) có tất cả 6 anh em, trong đó có 5 trai gồm: Tăng Doãn Khắc, Tăng Doãn Hài, Tăng Doãn Gia, Tăng Doãn Điền, Tăng Doãn Văn và một người con gái không rõ tên.

Ông Tăng Văn Vũ, cháu đời thứ 5 của chí sĩ Tăng Bạt Hổ được cơ quan quản lý di tích cấp tỉnh thuê trông coi, chăm sóc và bảo vệ khuôn viên đền thờ

Theo lời kể của con cháu họ Tăng, thuở nhỏ Tăng Bạt Hổ nổi tiếng thông minh và hiếu học. Tuổi 14 – 15, ông đã vang danh là “bụng chứa đầy sách” và chữ viết rất đẹp. Thế nhưng, ông không theo con đường khoa cử mà dành nhiều thời gian để luyện võ. Ông có sức mạnh phi thường, nhảy qua được hành rào cao trên 2m và giỏi về quyền thuật lẫn kiếm thuật, một mình có thể đánh ngã hàng chục người.

Tương truyền, ông đã từng hạ sát được cọp dữ ở Truông Chanh, An Thường trừ nạn cho dân lành, bởi vậy ông được bà con tặng cho biệt danh là Tăng Bạt Hổ. Năm Ất Hợi (1875) dưới triều vua Tự Đức, Tăng Bạt Hổ tình nguyện đi lính thay anh trai tham gia vào hàng ngũ quân đội triều đình nhà Nguyễn.

Cũng trong hồ sơ di tích, từ khi thực dân Pháp nổ súng xâm lược vào Đà Nẵng và Gia Định, nhân dân cả nước ta tiến hành cuộc kháng chiến chống Pháp. Lúc đó, Tăng Bạt Hổ được điều ra Bắc tham gia chiến đấu trong đội quân của Trần Xuân Soạn. Với tài thao lược và ý chí cầu tiến, ông được triều đình thăng chức từ lính thường lên Xuất đội và Cai Cơ vào năm 1881.

Hưởng ứng chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi, tại đồn An Dũ, ông cùng một số quân binh thu hết vũ khí cùng lương thực trong kho đưa về vùng núi Kim Sơn, phía tây huyện Bồng Sơn tích trữ, chiêu mộ nghĩa binh xây dựng căn cứ. Ông chọn dãy liên sơn địa thế hiểm trở, nay thuộc xã Ân Hữu, Ân Nghĩa và Đak Mang, huyện Hoài Ân tổ chức mật khu. Để tập hợp lực lượng, ông truyền hịch kêu gọi nhân dân tham gia nghĩa quân đánh Pháp.

Sau thất bại của phong trào Cần Vương, cũng như bị thực dân Pháp và triều đình nhà Nguyễn truy lùng gắt gao, liệu không thể gây dựng lại được phong trào, tháng 8.1887, ông vượt sông Kim Sơn lên làng Nghĩa Điền, qua đèo Dốc Đót đi Tây Nguyên và ra nước ngoài tìm đường cứu nước. Năm tháng sau đó, ông tham gia phong trào Duy Tân và Đông Du.

Kế thừa niềm tự hào từ di sản

Những năm qua, dòng người và du khách hành hương tìm về di tích quốc gia Đền thờ Tăng Bạt Hổ luôn đông đúc. Họ đến đây thắp hương, thăm viếng tưởng nhớ về sự hy sinh, đóng góp cho sự nghiệp giải phóng dân tộc của chí sĩ yêu nước Tăng Bạt Hổ.

Trò chuyện với chúng tôi tại di tích, ông Tăng Văn Vũ, cháu đời thứ 5 của chí sĩ yêu nước Tăng Bạt Hổ cho hay: “Hiện nay, đền thờ Tăng Bạt Hổ có diện tích 5.257,9m². Năm 2001 đền thờ được xây dựng, sau đó được công nhận di tích cấp tỉnh và đến năm 2013, đền thờ được công nhận di tích cấp quốc gia. Khuôn viên đất đền thờ, có tục danh Gò Điếm, nơi ông đã từng luyện võ nghệ lúc thiếu thời và là nơi trao đổi thông tin liên lạc của nghĩa quân Cần Vương”. Ông Vũ cũng được cơ quan quản lý di tích cấp tỉnh thuê trông coi, chăm sóc và bảo vệ khuôn viên đền thờ.

Cây súng lục kiểu xưa của Pháp do Tăng Bạt Hổ sử dụng, giờ được phục dựng và trưng bày tại đền thờ

Theo lời chia sẻ của ông Tăng Văn Vũ, tại khu đền thờ còn lưu giữ nhiều tư liệu quý giá về cuộc đời hoạt động yêu nước của ông cũng như gia đình ông. Tại khu vực Gò Điếm, xưa kia có ngôi miếu An Hòa và bên cạnh miếu có cây sộp cổ thụ. Đầu năm 1954, một cơ bão làm nhánh cây sộp gãy, nhân dân địa phương phát hiện trong bộng cây có một súng lục kiểu xưa của Pháp và 4 viên đạn được cất giữ từ lâu đời. Khẩu súng ấy, được xác nhận là của ông đã sử dụng và cất giữ.

Hiện nay, khẩu súng được bảo quản và trưng bày tại Bảo tàng Cách mạng Việt Nam. Đó là chưa kể, gia tộc họ Tăng lưu giữ một bản phân thư chữ Hán lập năm Tự Đức thứ 33 (1880), ghi chép việc phân chia tài sản, ruộng đất của gia đình và đây chính là tư liệu lưu niệm quý giá, trong có cả bút tích chữ ký và dấu ấn riêng của ông Tăng Bạt Hổ.

Ômg Tăng Văn Vũ cho biết, kể từ ngày đền thờ được công nhận di tích, con cháu họ Tăng coi như đây là tài sản quý giá của ông Tăng Bạt Hổ để lại. Bao thế hệ qua, con cháu họ Tăng luôn cố gắng học tập, nêu cao tinh thần yêu nước như ông và cống hiến sức mình xây dựng cho quê hương ngày càng giàu đẹp.

Trao đổi với Văn Hóa, ông Bùi Tĩnh - Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bình Định chia sẻ: Cuộc đời nhà yêu nước Tăng Bạt Hổ là một chuỗi hành trình hoạt động sôi nổi, miệt mài nhằm mục đích đánh đuổi ngoại xâm giải phóng dân tộc. Ông tích cực tham gia các phong trào Cần Vương, Duy Tân, Đông Du và là người có đóng góp lớn nhất cho các phong trào yêu nước của dân tộc Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Ông xứng đáng được nhân dân tôn vinh, Tổ quốc đời đời ghi công.

Theo ông Bùi Tĩnh, sau khi UBND tỉnh Bình Định ban hành Quy chế Quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh thì di tích quốc gia chí sĩ Tăng Bạt Hổ được giao quyền, phân cấp cho huyện Hoài Ân quản lý.

Đền thờ Tăng Bạt Hổ là điểm đến để khách tham quan du lịch và nơi giáo dục truyền thống cách mạng cho cán bộ, nhân dân

Kế thừa niềm tự hào về lòng yêu nước của chí sỹ Tăng Bạt Hổ, ông Nguyễn Xuân Phong, Phó Chủ tịch Thường trực UBND huyện Hoài Ân cho biết: “Đền thờ Tăng Bạt Hổ được công nhận di tích là niềm tự hào của chính quyền và người địa phương. Không những là di tích, mà đền thờ còn là điểm đến cho khách du lịch và nơi giáo dục truyền thống cách mạng cho cán bộ và nhân dân huyện nhà”.

Ông Nguyễn Xuân Phong  bày tỏ, mong mỏi lớn nhất của chính quyền địa phương và con cháu họ Tăng, hằng năm được tổ chức lễ giỗ tưởng nhớ ngày mất của Tăng Bạt Hổ vào ngày 12.7 âm lịch. Bởi, đề xuất này dựa trên cơ sở ngày rước vong linh ông từ Huế về đền thờ năm 2013. Vì hiện nay, không biết rõ ông mất vào ngày tháng nào nên con cháu không thể đặt ngày cúng giỗ cụ thể và theo tư liệu lịch sử, chỉ biết ông sinh năm 1858 và mất năm 1906.