Văn hóa vùng ven và sự hòa nhập trong không gian đô thị Đà Nẵng

VHO - Đà Nẵng đang phát triển mạnh mẽ theo hướng hiện đại, thông minh và đáng sống. Song song với những tòa nhà cao tầng, tuyến phố văn minh, thành phố vẫn còn đó những làng chài, làng nghề truyền thống, những cộng đồng dân cư vùng ven giữ gìn bản sắc văn hóa lâu đời.

 Bài toán đặt ra là làm thế nào để văn hóa vùng ven hòa nhập, lan tỏa và trở thành một phần trong không gian đô thị đang thay đổi từng ngày.

Di sản vùng ven

Không khó để bắt gặp hình ảnh sinh hoạt truyền thống của người dân vùng ven Đà Nẵng, từ những phiên chợ quê ở Hòa Vang, lễ hội cầu ngư ở các làng biển như Mân Thái, Nam Ô, đến làng nghề bánh khô mè, làng đá Non Nước, làng nước mắm Nam Ô… Đây chính là “mạch nguồn” làm nên hồn cốt của thành phố biển.

Trong khi trung tâm thành phố sôi động với nhịp sống hiện đại, thì ở vùng ven, những giá trị văn hóa này giữ vai trò đối trọng, cân bằng, nhắc nhở cộng đồng về cội nguồn.

Nhiều lễ hội dân gian không chỉ mang ý nghĩa tâm linh, mà còn gắn với sinh kế và niềm tự hào nghề nghiệp, ví dụ lễ hội cầu ngư nhằm tri ân biển cả, cầu mong mùa đánh bắt bội thu.

Quá trình đô thị hóa nhanh chóng đặt ra nhiều thách thức cho không gian văn hóa vùng ven. Nhiều làng chài bị thu hẹp bởi các dự án du lịch ven biển; nhiều nghề truyền thống đối diện nguy cơ mai một khi giới trẻ ít mặn mà kế tục; một số lễ hội bị giản lược hoặc “sân khấu hóa” để phục vụ du lịch.

Tại làng Nam Ô, nghề làm nước mắm trứ danh từng đối diện nguy cơ lụi tàn vì sự thay đổi môi trường và thói quen tiêu dùng.

Ở các làng chài, không ít ngư dân trẻ đã rời biển tìm việc trong thành phố, dẫn đến nguy cơ đứt gãy truyền thống văn hóa. Nếu không có những chính sách bảo tồn và thích ứng, văn hóa vùng ven có thể chỉ còn tồn tại trong ký ức.

Nhận thức rõ tầm quan trọng của việc gìn giữ bản sắc, Đà Nẵng đã có nhiều cách làm sáng tạo nhằm đưa văn hóa vùng ven vào không gian đô thị.

Nhiều mô hình tiêu biểu đã được triển khai, như tái hiện lễ hội Cầu ngư, lễ hội làng chài tại trung tâm thành phố trong các dịp lễ hội du lịch, giúp quảng bá rộng rãi nét đẹp văn hóa biển đến du khách.

Các tour du lịch cộng đồng ở làng nghề đá Non Nước, làng Nam Ô với trải nghiệm làm mắm, đan lưới, đi ghe trên sông Cổ Cò vừa tạo sản phẩm du lịch đặc sắc, vừa góp phần mang lại sinh kế cho người dân.

Bên cạnh đó, không gian văn hóa trong đô thị cũng được chú trọng, thể hiện qua một số tuyến phố văn hóa – nghệ thuật lồng ghép hình ảnh làng quê, biển cả và nghề truyền thống, tạo sự kết nối giữa vùng ven và trung tâm thành phố.

Qua đó, văn hóa vùng ven không bị tách rời, mà được “dịch chuyển” và hòa nhập vào nhịp sống hiện đại, trở thành điểm nhấn nhận diện đô thị.

Tiếng nói từ cộng đồng

Điều quan trọng là chính người dân vùng ven cũng ý thức rõ vai trò gìn giữ văn hóa. Ông Trần Văn Lực, một nghệ nhân làm nước mắm Nam Ô, chia sẻ: “Chúng tôi không chỉ giữ nghề cho gia đình, mà còn coi đó là giữ hồn làng. Khi du khách tìm đến, chúng tôi tự hào được kể lại câu chuyện văn hóa của mình.”

Tại Hòa Vang, các câu lạc bộ dân ca, hát bả trạo được duy trì, thu hút lớp trẻ tham gia. Nhiều trường học đưa nội dung tìm hiểu làng nghề, làng chài vào hoạt động ngoại khóa. Sự chung tay này góp phần lan tỏa tinh thần bảo tồn từ cộng đồng ra toàn xã hội.

Chính quyền thành phố xác định, phát triển đô thị không đồng nghĩa với đánh đổi bản sắc. Trong quy hoạch, Đà Nẵng dành quỹ đất để bảo tồn không gian làng nghề, khuyến khích phát triển sản phẩm du lịch gắn với văn hóa vùng ven.

Các lễ hội dân gian được hỗ trợ kinh phí, nâng cao tính chuyên nghiệp nhưng vẫn giữ hồn cốt truyền thống.

Đặc biệt, chương trình “Mỗi làng một sản phẩm” được triển khai, giúp các sản phẩm như nước mắm Nam Ô, đá mỹ nghệ Non Nước, bánh khô mè Cẩm Lệ… được quảng bá, xây dựng thương hiệu và tiếp cận thị trường rộng hơn. Đây là cách làm thiết thực để bảo tồn văn hóa thông qua kinh tế.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, nhiều thành phố có nguy cơ trở nên giống nhau với những tòa nhà, trung tâm thương mại na ná. Đà Nẵng muốn khác biệt, và sự khác biệt ấy đến từ văn hóa bản địa, nơi vùng ven giữ vai trò quan trọng.

Xây dựng một đô thị bền vững, đáng sống không chỉ là chuyện hạ tầng, mà còn là việc nuôi dưỡng linh hồn văn hóa. Khi người dân và du khách có thể vừa tận hưởng không gian hiện đại, vừa cảm nhận hương vị làng biển, tiếng trống lễ hội, mùi nước mắm truyền thống, đó mới là sự phát triển hài hòa.

Văn hóa vùng ven không nằm ngoài đô thị, mà chính là một phần cấu thành nên đô thị Đà Nẵng. Hòa nhập nhưng không hòa tan, bảo tồn nhưng không tách biệt, đó là nguyên tắc để thành phố gìn giữ bản sắc trong quá trình phát triển.

Bằng những chính sách đúng hướng, sự chung tay của cộng đồng và định hướng phát triển du lịch gắn với văn hóa, Đà Nẵng đang từng bước xây dựng hình ảnh một đô thị hiện đại nhưng giàu chiều sâu bản sắc, nơi quá khứ và hiện tại cùng song hành, tạo nên sức hấp dẫn bền vững cho tương lai.