Tĩnh tâm giữa non thiêng Kinh Môn: Những trải nghiệm không thể bỏ lỡ

VHO - Kinh Môn được biết đến là vùng đất địa linh nhân kiệt, nơi giao hòa giữa khí phách lịch sử, vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ và những địa danh tâm linh cổ kính, linh thiêng. Khám phá vùng đất này, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng cảnh sắc núi non hữu tình, mà còn được đắm mình trong trải nghiệm văn hóa – tín ngưỡng chốn non thiêng, nơi lưu giữ những giá trị tinh thần bền bỉ qua bao thế kỷ.

Cách trung tâm thành phố Hải Dương khoảng 40km về phía Đông, thị xã Kinh Môn nổi bật với địa hình bán sơn địa đặc thù với những ngọn núi đá và sông ngòi đan dày đặc. Không chỉ được thiên nhiên ưu đãi về cảnh quan, Kinh Môn còn là vùng đất lưu giữ nhiều giá trị lịch sử – văn hóa đặc sắc, thể hiện qua hệ thống hang động, công trình kiến trúc tôn giáo, tín ngưỡng cùng những lễ hội truyền thống đặc trưng.

Tiêu biểu trong đó là cụm di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh An Phụ – Kính Chủ – Nhẫm Dương. Nhiều năm qua, di tích này đã trở thành “địa chỉ đỏ” hội tụ đầy đủ yếu tố lịch sử, văn hóa có ý nghĩa đặc biệt trong dòng chảy văn hóa xứ Đông.

Đền Cao An Phụ - Nơi tưởng nhớ thân phụ Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn

Theo thông tin ghi chép lại, đền Cao An Phụ được xây dựng từ thế kỷ XIII. Ngôi đền này nổi tiếng khi thờ phụng An Sinh Vương Trần Liễu – thân phụ của vị anh hùng dân tộc, Quốc Công Tiết Chế Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn.

Sử sách ghi lại, An Sinh Vương Trần Liễu sinh năm Tân Mùi, năm Kiến Gia thứ nhất (tức năm 1211) là tôn thất thuộc Hoàng tộc nhà Trần, anh ruột của Trần Cảnh (tức Trần Thái Tông 1218 – 1277), vị vua đầu tiên của triều Trần.

Trong thời kỳ đầu nhà Trần dựng cơ nghiệp, An Sinh Vương Trần Liễu không chỉ có công lớn trong việc mở rộng, phát triển trang ấp mà còn là người sinh thành và giáo dưỡng nhân tài kiệt xuất, một nhân cách lớn của dân tộc là Quốc công tiết chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn.

Không chỉ là nơi thờ phụng, đền còn gây ấn tượng bởi kiến trúc tiền nhất hậu đinh, gồm nhà tiền tế, trung từ và hậu cung. Du khách khi đến chiêm bái sẽ thấy trong gian tiền thế có nhiều hệ thống hoành phi câu đối nói về công tích của An Sinh Vương Trần Liễu.

Đặc biệt, ở hậu cung có thờ tượng của Ngài và hai cháu nội của Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn, đó là Đệ Nhất Vương Cô và Đệ Nhị Vương Cô.

Để tưởng nhớ công ơn của An Sinh Vương Trần Liễu, hàng năm lễ hội đền Cao An Phụ được tổ chức chính hội vào ngày mùng 1.4 (âm lịch) – cũng là ngày mất của Ngài. Trong thời gian diễn ra lễ hội, du khách sẽ được chiêm ngưỡng các hoạt động như lễ tế, diễn xướng hầu thánh, hát chèo…

Cách đền Cao An Phụ 500m về phía dưới là nơi đặt tượng đài Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Tượng được tạc bằng đá xanh cao 9,7m, dáng đứng hiên ngang hướng nhìn về phía Đông.

Đây là công trình nổi bật, gây ấn tượng về độ hoành tráng khi bao xung quanh tượng đài là bức tranh truyện phù điêu được làm bằng đất nung, dài 45m, cao 2,5m miêu tả lịch sử quân dân nhà Trần chống giặc Nguyên - Mông. Bức tranh này đã được xác lập kỷ lục Guinness là bức tranh truyện bằng đất nung ngoài trời dài nhất Việt Nam.

Cũng tại đỉnh An Phụ, ở giữa hai ngọn núi là chùa Tường Vân. Tại đó có giếng Ngọc, giếng mắt Rồng và những cây cổ thụ với niên đại hàng trăm năm. Hướng về phía Đông khoảng 100m có Bàn Cờ Tiên. Đứng ở trên đỉnh núi, du khách sẽ có cảm giác thư thái, phóng tầm mắt ra xa là cánh đồng bao la trù phú, cảm nhận sự giao hòa của trời đất.

Đến chùa Nhẫm Dương – bảo tàng khảo cổ học lớn nhất Việt Nam

Tại thị xã Kinh Môn, hệ thống núi Nhẫm Dương (nằm ở phường Duy Tân) là nơi có nhiều hang động lớn nhỏ và nhiều hiện vật khảo cổ đặc biệt. Du khách sẽ được đến tham quan 3 ngôi chùa thời Trần, bao gồm chùa Nhẫm Dương (còn gọi là Thánh Quang tự), chùa Châu Xá (Hoa Nghiêm tự) và chùa Xanh (Thiên Quang tự).

Trong số đó, chùa Nhẫm Dương được xây dựng từ thời Trần và được coi là trung tâm Phật giáo quan trọng thời Trần và thế kỷ XVII-XVIII. Theo sử sách ghi chép, khoảng thế kỷ XVII, chùa là nơi tu tập, hoằng pháp và đào tạo tăng tài của phái Tào Động do Thiền sư Thủy Nguyệt khởi đầu.

Hiện nay, du khách khi đến chiêm bái ngôi chùa này sẽ được tham quan 2 tháp đá thời Lê, trong đó tháp chứa xá lỵ Đệ nhất tổ Thiền phái Tào Động Việt Nam - Thiền sư Thông Giác Thủy Nguyệt (hòa thượng) cao 5 tầng và tháp Đệ nhị tổ Thiền phái Tào Động - Tông Diễn Chân Dung cao 3 tầng. Cho đến nay, ngày hóa của Thánh tổ Thủy Nguyệt là khởi nguyên Lễ hội chùa diễn ra từ mùng 5 đến mùng 7 tháng Ba Âm lịch.

 Ngoài giá trị về cảnh quan và kiến trúc, chùa Nhẫm Dương còn là một địa chỉ khảo cổ học quan trọng. Từ những năm đầu thế kỷ XXI, công tác khai quật và nghiên cứu tại khu vực chùa đã phát hiện nhiều hiện vật quý, bao gồm răng hóa thạch, tiền cổ, đồ gốm, cùng các công cụ sản xuất cổ xưa. Đặc biệt, bộ sưu tập tiền cổ tìm thấy tại đây gồm 728 đồng thuộc 120 loại khác nhau của bốn quốc gia: Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản và Lào.

Những hiện vật này có ý nghĩa đặc biệt trong việc nghiên cứu lịch sử giao thương, văn hóa và tín ngưỡng ở khu vực Kinh Môn. Không chỉ phản ánh đời sống kinh tế – xã hội qua các thời kỳ, chúng còn cho thấy vị thế của chùa Nhẫm Dương như một điểm giao lưu văn hóa trong khu vực, đồng thời khẳng định vị thế của Kinh Môn trên bản đồ di sản văn hóa vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Động Kính Chủ - Hang động được vua phong “Nam thiên đệ lục động”

Động Kính Chủ tọa lạc trên sườn núi Dương Nham, bên dòng sông Kinh Thày. Theo sử sách, động có từ thời nhà Lý, tương truyền khi vua Lý Thần Tông khi đến đây và được người dân địa phương nghênh đón đã cảm động ban tặng hai chữ “Kính Chủ”. Sau này, vua Lê Thánh Tông đã xếp hang động vào hàng “Nam thiên đệ lục động” (tức là hang động đẹp thứ 6 của trời Nam).

 Bên trong động có ngôi chùa thờ Phật và là nơi thờ vua Lý Thần Tông, vua Lý Chiêu Hoàng, Đệ tam tổ Trúc Lâm Huyền Quang tôn giả… Ngoài động Kính Chủ, núi Dương Nham còn có nhiều hang động khác như hang Vang, hang Luồn, hang Trâu, hang Tiên Sư…

Không chỉ là thắng cảnh, Kính Chủ còn là hang động độc nhất vô nhị khi sở hữu hệ thống bia ma nhai – những văn bia khắc trực tiếp trên vách đá, chiếm số lượng nhiều nhất trong các hang động Việt Nam. Đây là chứng tích văn hóa và di sản khảo cổ học có giá trị đặc biệt khi trải qua hơn 7 thế kỷ vẫn được bảo tồn gần như nguyên vẹn.

Được biết, hệ thống bia ma nhai có 54 văn bia, tuy nhiên, hiện nay còn 47 văn bia có thể đọc được. Những văn bia này lưu giữ bút tích của vua chúa, quan lại, danh nhân từ cuối triều Trần đến cuối triều Nguyễn đã được khắc trên vách đá, vách động. Năm 2017, hệ thống bia ma nhai đã được công nhận là Bảo vật quốc gia.