Sẽ phục dựng “pháo đài bất khả xâm phạm”?

VHO - Dự án “Bảo tồn, tôn tạo di tích Trung tâm Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ” đang được xem là công trình quy mô đồ sộ, có ý nghĩa quan trọng, góp phần tái hiện gần như nguyên vẹn toàn bộ khu Trung tâm Tập đoàn cứ điểm từng xây dựng hơn 70 năm trước.

 Dự án không chỉ mang giá trị lịch sử, văn hóa mà còn có ý nghĩa giáo dục truyền thống sâu sắc đối với các thế hệ hôm nay và mai sau.

Dự án quy mô và mang tầm quốc gia

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Điện Biên Vừ A Bằng, Chủ tịch Hội đồng khoa học của dự án cho biết, khu Trung tâm Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ là một trong 46 điểm di tích thành phần tại Điện Biên Phủ.

Với mục đích và mong muốn bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử của di tích, đây cũng là điểm nhấn quan trọng để thực hiện công tác giáo dục truyền thống cách mạng, là nguồn lực hết sức quan trọng nhằm khai thác, phát triển các giá trị văn hóa, lịch sử bền vững để phát triển kinh tế, xã hội địa phương, thông qua đó cụ thể hóa những nội dung Nghị quyết 08-NQ/TW năm 2017 của BCH Trung ương Đảng về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn; Nghị quyết 03-NQ/ TU của tỉnh Điện Biên về phát triển du lịch tỉnh đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030.

Theo ông Vừ A Bằng, đơn vị tư vấn là Công ty TNHH MTV Bảo tồn di sản văn hóa cùng nhiều chuyên gia đầu ngành đã tìm hiểu các tư liệu, tài liệu khoa học lịch sử, đối chứng với những nhân chứng lịch sử, nghiên cứu rất kỹ lưỡng những vấn đề liên quan đến toàn bộ lịch sử Điện Biên Phủ, từ đó lập báo cáo nghiên cứu khả thi dự án.

“Đây là công trình có giá trị văn hóa lịch sử vô cùng quan trọng và có ý nghĩa, nhất là trong giai đoạn hiện nay. Công trình mang giá trị nhân văn, văn hóa và đặc biệt là phản ánh khách quan giá trị lịch sử, truyền thống của dân tộc ta trong sự nghiệp đấu tranh bảo vệ và xây dựng đất nước. Dự án đặc biệt quan trọng và ý nghĩa này không phải của riêng Điện Biên mà của cả nước, do tỉnh Điện Biên xây dựng, quản lý, khai thác, phát huy giá trị văn hóa lịch sử to lớn của công trình, thể hiện trách nhiệm đối với thế hệ cha anh đi trước và đối với dân tộc”, ông Vừ A Bằng nhấn mạnh.

Trong lịch sử quân sự thế giới, hình thức phòng ngự tập đoàn cứ điểm đã được áp dụng từ rất sớm. Điển hình là trong Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914-1918), quân Pháp đã giành thắng lợi trước quân Đức tại Véc-đoong (Verdun, tháng 12.1916) nhờ chiến thuật này. Đến Đông Dương, sau năm 1950, trước sự lớn mạnh và phát triển nhanh chóng của cách mạng Việt Nam, quân Pháp buộc phải tìm đủ mọi thủ đoạn quân sự, chính trị, và đặc biệt là mô hình phòng thủ tập đoàn cứ điểm để đối phó.

Lần đầu tiên mô hình này xuất hiện ở Hòa Bình (1951), sau đó tại Nà Sản (Sơn La, cuối năm 1952), tuy nhiên vẫn chỉ ở mức độ công sự dã chiến. Khác biệt lớn nhất là tại Điện Biên Phủ, quân Pháp đã dốc toàn bộ sức mạnh để xây dựng một tập đoàn cứ điểm quy mô khổng lồ gồm 49 cứ điểm, chia thành 8 cụm cứ điểm liên hoàn. Đây được xem là hệ thống phòng ngự mạnh nhất trong lịch sử xâm lược Đông Dương, được cả tướng lĩnh Pháp và Mỹ ví như “một Véc-đoong ở châu Á”, “Nà Sản lũy thừa mười” hay “pháo đài bất khả xâm phạm”. Thế nhưng, tập đoàn ấy đã hoàn toàn sụp đổ trước ý chí và trí tuệ quân dân Việt Nam trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, làm nên chiến thắng “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”.

Theo PGS.TS Nguyễn Mạnh Hà, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng, đại diện đơn vị tư vấn, khẳng định, đơn vị tư vấn cùng chuyên gia đầu ngành đã tiến hành nghiên cứu, đối chiếu với tài liệu gốc, nhân chứng lịch sử và đặc biệt là kho tư liệu ảnh đồ sộ của Pháp với hơn 2.000 bức ảnh chụp từ trên không. Dựa vào đó, nhóm đã xây dựng sa bàn Trung tâm Tập đoàn cứ điểm trên diện tích hơn 9ha, từ đó lên kế hoạch phục dựng các hạng mục quan trọng.

Cũng theo PGS.TS Nguyễn Mạnh Hà, có gần 20 hạng mục quan trọng cần khôi phục, trong đó nổi bật là hầm chỉ huy De Castries và khu vực sinh hoạt. Ngoài ra, khu quân y, hậu cần, trận địa pháo, nơi để máy bay cũng có nhiều tư liệu, sơ đồ bằng tiếng Pháp, phục vụ thuận lợi việc phục dựng. Nhóm nghiên cứu đã xác định trong hầm De Castries hiện còn 8 gian, trong khi tài liệu gốc cho thấy có tới 12 gian với đầy đủ chức năng. Điều này mở ra cơ sở khoa học để phục dựng lại đúng như lịch sử.

PGS.TS Nguyễn Mạnh Hà cho rằng, việc phục dựng toàn bộ các hạng mục của khu Trung tâm Tập đoàn cứ điểm sẽ góp phần tôn vinh chiến công lẫy lừng của Quân đội nhân dân Việt Nam, việc tái hiện đúng nguyên trạng từng hạng mục, thậm chí chi tiết đến từng gian hầm chỉ huy sẽ giúp lý giải vì sao quân và dân ta lại có thể đánh bại một tập đoàn cứ điểm kiên cố đến vậy. Ông khẳng định, “càng phục dựng chi tiết bao nhiêu, chúng ta càng chứng minh được chiến công vĩ đại của dân tộc bấy nhiêu”.

Trách nhiệm với lịch sử, khát vọng cho tương lai

Dự án “Bảo tồn, tôn tạo di tích Trung tâm Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ” đã nhận được sự quan tâm, đóng góp trí tuệ của nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu, chuyên gia lịch sử và văn hóa. Những ý kiến này đều khẳng định giá trị đặc biệt quan trọng của công trình, đồng thời đưa ra những khuyến nghị cụ thể để dự án đạt hiệu quả cao nhất.

PGS.TS Đỗ Văn Trụ, Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam đánh giá, đây là dự án có khối lượng công việc rất lớn, khó thực hiện, tuy nhiên từ công tác chuẩn bị, nghiên cứu đến phương thức triển khai thực hiện rất nghiêm túc, bài bản, có cơ sở khoa học, có tính thuyết phục rõ ràng. Ông cũng cho rằng, trong việc thực hiện phục dựng các di tích hiện nay, đây là một trong những dự án nghiêm túc và bài bản nhất về bảo tồn, tôn tạo di tích. Nhất trí với các vị trí, công năng các hạng mục được nhóm nghiên cứu

 đưa ra, PGS.TS Đỗ Văn Trụ khẳng định: “Sau hơn 70 năm, nhiều di tích tại đây không còn, vì thế phải dựa vào tư liệu sưu tầm. Bất cứ hạng mục nào do đơn vị tư vấn đưa ra đều có luận cứ, chứng minh bằng tài liệu có cơ sở khoa học. Với tư cách là người trong lĩnh vực di sản, tôi khẳng định đây là dự án nghiêm túc, bài bản nhất về bảo tồn di tích Việt Nam từ trước đến nay. Thắng lợi lớn nhất của dự án này là có cơ sở tư liệu, luận cứ khoa học đồ sộ”, PGS.TS Đỗ Văn Trụ nói.

Cũng theo ông, trong dự án này, việc phục hồi các loại vũ khí, phương tiện cơ giới cũng rất quan trọng, cần chính xác với thời điểm lịch sử. Bên cạnh đó, dự án bảo tồn, tôn tạo không chỉ tái hiện Trung tâm Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, mà còn có nhiệm vụ tạo dựng điểm đến du lịch, từ đó phát triển công nghiệp văn hóa tại địa phương. “Việc phục dựng càng chính xác, càng đầy đủ thì sức hấp dẫn du lịch càng lớn. Trong đó, hầm De Castries, biểu tượng của sự sụp đổ Tập đoàn cứ điểm Pháp được coi là “điểm nhấn” đặc biệt. Không chỉ dừng ở giá trị lịch sử, dự án còn mở ra triển vọng phát triển các sản phẩm du lịch mới, góp phần đưa Điện Biên trở thành điểm đến văn hóa - lịch sử mang tầm quốc tế”, PGS.TS Đỗ Văn Trụ cho biết.

Đồng quan điểm, PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản Văn hóa quốc gia nhận định: Dự án “Bảo tồn, tôn tạo di tích Trung tâm Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ” không chỉ có ý nghĩa với Điện Biên mà còn mang tầm vóc quốc gia. Dự án không chỉ dừng ở phục dựng di tích lịch sử quan trọng mà còn phải gắn liền với phát triển du lịch. Nếu được triển khai đúng hướng, đây sẽ là công trình lịch sử, văn hóa tiêu biểu, vừa tôn vinh chiến thắng Điện Biên Phủ, vừa trở thành điểm đến hấp dẫn, góp phần phát triển kinh tế, xã hội địa phương một cách bền vững.

“Cần xây dựng kế hoạch phát triển sản phẩm, dịch vụ du lịch cụ thể, đồng thời ứng dụng công nghệ số để tăng sức hấp dẫn. Đặc biệt, di tích phải kể lại được câu chuyện về sự kiên cố của Tập đoàn cứ điểm, từ đó làm nổi bật chiến thắng lịch sử của dân tộc ta”, PGS.TS Đặng Văn Bài chia sẻ.

TS Phạm Quốc Quân, nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia đánh giá cao cách tiếp cận dự án, dựa trên cả tư liệu thực địa lẫn nguồn tài liệu lịch sử phong phú của Việt Nam và Pháp. Ông cho rằng: “Đây là dự án rất khó, nếu không tâm huyết và chuyên nghiệp thì không thể thực hiện được. Nếu thành công, không chỉ phát huy giá trị di sản mà còn lan tỏa văn hóa, lịch sử, truyền thống đấu tranh của dân tộc Việt Nam tới bạn bè quốc tế”. Đồng thời ông nhấn mạnh cần song song tái hiện Trung tâm Tập đoàn cứ điểm của Pháp và cả Trung tâm Chỉ huy chiến dịch của ta để tạo bức tranh toàn diện, trung thực hơn.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến khác cũng cho rằng, dự án phục dựng Trung tâm Tập đoàn cứ điểm của Pháp là vấn đề không hề đơn giản bởi di tích ngoài thực địa hiện nay so với hình ảnh tư liệu cách nay bảy thập kỷ đang có khoảng cách khá xa, nếu không dám nói nhiều di tích đã bị biến dạng; khu vực bảo vệ di tích đã bị xâm phạm. Trên thực địa đã như vậy thì liệu có thể phục dựng được nguyên trạng như vốn lịch sử để lại hay không?