Người giáo dân “giữ lửa” Ví, Giặm nơi miền sơn cước

VHO - Giữa không khí sôi động chuẩn bị cho sự kiện kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2.9, Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Tiến Khởi đang miệt mài viết từng câu, từng chữ bài ví, giặm, hòa quyện giữa nghệ thuật dân gian và lòng yêu nước. Là người giáo dân duy nhất của Hà Tĩnh được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu này, ông coi đó là mạch nguồn nuôi dưỡng cả lối sống lẫn tâm hồn...

 Niềm đam mê sáng tác các ca khúc về Đảng, Bác Hồ, về đời sống dân sinh mộc mạc, gần gũi như mạch nguồn bất tận trong ông. Với ông, dân ca ví, giặm không chỉ là di sản phi vật thể của nhân loại mà còn là phương tiện truyền thông hữu hiệu, là “vũ khí” mềm trong xây dựng đời sống mới.

Hạt giống gieo từ bến nước, sân đình

Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Tiến Khởi (SN 1972, xã Phú Gia, tỉnh Hà Tĩnh) sinh ra trong một gia đình thuần nông. Tuổi thơ ông lớn lên giữa tiếng gà gáy, tiếng mõ trâu và những câu ví, giặm từ các buổi hội làng. Năm 14 tuổi, cậu thiếu niên lần đầu bước lên sân khấu hội diễn văn nghệ huyện và giành giải nhất với bài Thần sấm ngã. “Ngày đó, đứng trên sân khấu nhìn xuống, thấy bà con vỗ tay theo nhịp hát, tôi biết mình đã tìm thấy một điều sẽ theo đuổi suốt cả cuộc đời”, ông kể.

Đam mê thôi thúc ông tìm tòi qua sách báo, tham gia các khóa học ngắn hạn, rồi theo học nhạc lý, đàn, hát tại TP.HCM. Tại CLB Văn nghệ Nguyễn Du, ông có cơ duyên gặp cố GS.TS Trần Văn Khê cùng nhiều nhạc sĩ, nhà nghiên cứu lớn - những người đã bồi đắp thêm tình yêu dân ca trong ông.

Trở về quê, ông bắt tay sưu tầm, sáng tác, biên soạn hàng trăm vở kịch hát, kịch thơ, tổ khúc ví, giặm, tác phẩm sử thi nghệ thuật, ca khúc dân ca mới… Đến nay, ông đã sáng tác hơn 350 tác phẩm, trong đó có nhiều tác phẩm ấn tượng như: Kịch Thiên đình ký sự, Lời sám hối muộn màng, Nghĩa tình đồng đội, Nỗi lòng người mẹ và các tổ khúc dân ca: Quốc hội khúc hoàn ca, Lời Người vọng mãi ngàn năm, Sài Gòn thành phố tôi yêu. Nhiều tác phẩm của ông đoạt giải cao, cấp khu vực, toàn quốc, thậm chí được dịch sang tiếng Anh để tuyên truyền trong và ngoài nước.

Phần lớn sáng tác của ông lồng ghép tuyên truyền pháp luật, các chính sách của Đảng và Nhà nước, giáo dục đạo đức, góp phần đưa dân ca đến gần hơn với học sinh, nông dân, công nhân, chiến sĩ. Không chỉ sáng tác, ông còn là đạo diễn, diễn viên, tập luyện cho nhiều đội văn nghệ cơ sở, giúp giành giải cao tại các hội diễn toàn quốc.

Ông cũng là người xây dựng kịch bản khôi phục lễ hội “Tết Lấp lỗ” cho đồng bào dân tộc Chứt ở bản Rào Tre (Hương Khê); dàn dựng nhiều chương trình sử thi nghệ thuật công phu, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng công chúng.

Năm 2013, ông được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam trao Bằng công nhận “Nghệ nhân dân gian” và Huy chương “Vì sự nghiệp bảo tồn văn nghệ dân gian”.

Năm 2019, ông được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Ngoài nghệ thuật, ông còn là Giám đốc Trung tâm Phát triển Hương Bình - nơi lưu giữ hàng nghìn hiện vật nông cụ truyền thống và là nhịp cầu nối các nhà hảo tâm giúp đỡ người nghèo.

Nỗi lo mai một trong lớp trẻ

Hơn bốn thập kỷ gắn bó với dân ca ví, giặm, Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Tiến Khởi vẫn giữ nguyên niềm đam mê như thuở ban đầu. Ông nói: “Chừng nào còn một người trẻ chịu nghe, chịu hát ví, giặm thì chừng đó dân ca quê mình còn được giữ gìn, phát triển”. Giữa nhịp sống hiện đại, người nghệ nhân ấy vẫn bền bỉ “thổi hồn” cho những câu hát quê hương.

Trong các buổi gặp gỡ, ông luôn đau đáu trăn trở: Nhiều CLB hoạt động yếu vì thiếu người cầm trịch; việc đưa dân ca ví, giặm vào trường học chưa hiệu quả; nghệ nhân trẻ ít cơ hội biểu diễn; thiếu nơi quảng bá tác phẩm…

Ông đề xuất tổ chức tập huấn cho giáo viên âm nhạc, mời nghệ nhân truyền dạy tại trường; lập tạp chí hoặc trang web chuyên đề để lưu giữ, chia sẻ tác phẩm; tạo sân chơi thường xuyên để các CLB duy trì lửa nghề và quan trọng nhất là tôn trọng nguyên bản, không lạm dụng cải biên làm mất đi hồn cốt dân ca.

“Ví, giặm là kho báu nhưng nếu không gieo vào lòng thế hệ trẻ, nó sẽ phai nhạt dần. Nhiều CLB thành lập rồi hoạt động yếu, thiếu người cầm trịch. Đưa dân ca vào trường học thì có nhưng hiệu quả chưa cao. Giáo viên âm nhạc am hiểu sâu về dân ca rất ít, đặc biệt ở bậc THCS, THPT. Nếu ví, giặm được đưa vào phổ rộng trong trường học, tôi sẵn sàng phục vụ, giảng dạy miễn phí để lan tỏa cho các em học sinh”, ông Khởi bày tỏ.

Công việc bận rộn nhưng mỗi khi tiếng phách vang lên, ông lại trở về là chàng trai Phú Gia năm xưa, say đắm câu hát quê nhà. Người nghệ nhân giáo dân nơi miền sơn cước ấy vẫn lặng lẽ, bền bỉ như con tằm nhả tơ, giữ sợi vàng óng của văn hóa quê hương. Những sáng tác của ông chan hòa giữa đời và đạo, để những câu ví, câu giặm không chỉ vang trên sân khấu mà còn ngân dài trong trái tim những thế hệ mai sau.

Ông Trần Xuân Lương, Phó Giám đốc Sở VHTTDL Hà Tĩnh cho biết, toàn tỉnh hiện có 209 CLB dân ca ví, giặm với gần 3.000 thành viên thuộc nhiều độ tuổi, ngành nghề. Trong số này, 68 Nghệ nhân dân gian được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam phong tặng danh hiệu; 3 Nghệ nhân Nhân dân và 22 Nghệ nhân Ưu tú được Chủ tịch nước trao tặng.

Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Tiến Khởi là giáo dân duy nhất tại Hà Tĩnh được nhận danh hiệu này; đồng thời là một trong số ít nghệ nhân bền bỉ gắn bó và có nhiều đóng góp nổi bật trong công tác gìn giữ, bảo tồn và phát triển dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh.

Theo ông Lương, Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Tiến Khởi đã sáng tác hàng trăm tác phẩm về Đảng, Bác Hồ và các chủ đề tuyên truyền pháp luật như phòng, chống đuối nước, an toàn giao thông, phòng chống bạo lực học đường, phổ biến chính sách Nhà nước… góp phần đưa dân ca trở thành kênh truyền thông gần gũi, hiệu quả.

“Để bảo tồn và phát huy giá trị di sản phi vật thể dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, những năm qua, Sở đã phối hợp các ban, ngành liên quan tổ chức, triển khai nhiều chương trình, hoạt động. Đặc biệt, những năm gần đây, Sở đã phối hợp đưa dân ca ví, giặm vào chương trình giảng dạy ngoại khóa trong trường học; dạy hát trên truyền hình, để khơi dậy, tiếp nối niềm đam mê dân ca ví, giặm trong thế hệ trẻ. Thời gian tới, chúng tôi sẽ đưa dân ca ví, giặm vào phát triển du lịch để di sản được gìn giữ, lan tỏa, gắn kết giữa ký ức, hiện tại và tương lai”, Phó Giám đốc Sở VHTTDL Hà Tĩnh thông tin.