Mong có đường phố, trường học mang tên Danh nhân Lưu Đình Chất

VHO - Hội thảo “Vai trò của Danh nhân Lưu Đình Chất trong lịch sử dân tộc và việc bảo tồn, phát huy các giá trị di sản về ông” diễn ra ngày 6.7.2024 tại Trung tâm Hội nghị huyện Hoằng Hoá (thị trấn Bút Sơn, huyện Hoằng Hoá, tỉnh Thanh Hoá).

Hội thảo góp phần làm rõ nét hơn về cuộc đời, sự nghiệp của vị đại quan Lưu Đình Chất, cũng như những đóng góp nổi bật của ông trong lịch sử.

Danh nhân Lưu Đình Chất (1566-1627) sinh ra và lớn lên trong gia tộc  họ Lưu ở Thanh Hóa, từng thi đỗ đại khoa và làm quan triều Lê Trung Hưng.  Tuy nhiên, tài liệu lịch sử cũng như phả ký của dòng họ viết về ông không nhiều, nên hiểu biết về ông còn rất hạn chế.

Sau 3 cuộc nghiên cứu, điền dã tại Nam Định, Hải Phòng và Thanh Hóa, gần 30 tham luận của các nhà nghiên cứu, nhà sử học đã được thực hiện nhằm đánh giá  toàn diện cuộc đời, sự nghiệp, công trạng, vai trò của Lưu Đình Chất trong lịch sử dân tộc. Từ đó, nghiên cứu đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát huy các giá trị di sản về ông trong bối cảnh hiện nay.

Danh nhân Lưu Đình Chất là hậu duệ đời thứ 21 của Thái sư Lưu Cơ. Theo sử liệu, ông đỗ đạt khá muộn. 42 tuổi, Lưu Đình Chất tham gia thi Đình, đỗ Đệ nhị giáp Tiến sĩ xuất thân (Hoàng giáp), ông được phong chức Đô cấp sự trung (chức quan đứng đầu một cơ quan trong sáu khoa giúp việc sáu bộ thời Lê - Trịnh). Lưu Đình Chất sinh ra và lớn lên trong thời loạn, nên việc học và thi cử của ông gặp nhiều khó khăn.

Theo TS. Nguyễn Văn Bảo: “Lưu Đình Chất với tư tưởng trung quân, lại được tập ấm từ người cha quận công Lưu Đình Thưởng vốn là công thần của triều Lê, nên ông đã sớm lựa chọn con đường ra làm quan phục vụ triều đình Lê- Trịnh.”

TS. Lê Quang Chắn cho rằng: “Khoa thi năm Đinh Mùi (1607) có điểm nhấn đáng chú ý là đã lựa chọn và lấy đỗ 5 vị đại khoa, trong đó Hoàng giáp Lưu Đình Chất là nhân vật nổi trội nhất, cả về con đường làm quan cũng như công lao, đóng góp với quê hương, đất nước. Ông xứng đáng là danh thần lương đống, vị Tể tướng nổi danh thời Lê Trung hưng đầu thế kỷ XVII” .

Sau khi đỗ Hoàng giáp (1607), Lưu Đình Chất vẫn đảm nhận công việc ở Bộ Lại, đến năm 1613 thăng chức Tự khanh, tước Nhân Lĩnh bá. Đến năm 1616, Lưu Đình Chất được cử làm Chánh sứ sang nhà Minh. Theo PGS.TS Nguyễn Minh Tường: “Vì yêu đức độ, trọng tài học của Lưu Đình Chất, Triết vương Trịnh Tùng đã cử ông làm Chánh sứ sang nhà Minh tuế cống vào năm 1613”. Đây không chỉ là sự kiện lớn trong sự nghiệp làm quan của người con đất Đông Khê, mà còn ảnh hưởng đến mối quan hệ với quốc gia láng giềng.

Không phụ kỳ vọng, trong chuyến đi này Lưu Đình Chất bằng tài ngoại giao khéo léo đã chú trọng gia tăng tình hòa hiếu với không chỉ nhà Minh mà mở rộng giao hảo với sứ thần Cao Ly. Sau khi đi sứ trở về, Lưu Đình Chất được thăng lên chức Hữu Thị lang Bộ Lại, tước hầu.

TS. Phạm Văn Ánh nhấn mạnh: “Đối với người được chọn làm Chánh sứ sang Trung Hoa, một trong những tiêu chí hàng đầu là người đó phải có tài “chuyên đối”, tức khả năng ứng đối một cách sắc bén, linh động, thỏa đáng; sự ứng đối đó không chỉ bằng lời nói, mà còn phải bằng thơ văn. Nói cách khác, người làm Chánh sứ phải có tài văn chương. Có thể thấy, mặc dù Toàn Việt thi lục chỉ chép lại được 18 bài thơ sứ trình của Lưu Đình Chất, song ngần ấy cũng đủ để người đọc thấy được phẩm chất, tài năng thơ ca và phần nào là tài năng ngoại giao của ông”.

Lưu Đình Chất sống, làm quan trong giai đoạn đất nước xảy ra nhiều biến động. Những xung đột chính trị, tranh giành quyền lực không chỉ khiến đời sống nhân dân khổ cực mà bản thân những nho sĩ đương thời cũng không khỏi “tâm tư”. Với tinh thần thương dân, mùa đông năm Mậu Ngọ (1618), quan đại thần Lưu Đình Chất lại dâng lên chúa Trịnh Tùng tờ khải Sửa đức để dẹp điềm tai dị.

Nhà sử học Phan Huy Chú trong sách Lịch triều hiến chương loại chí dành sự khen ngợi: “Từ đời Hoằng Định đến Dương Hòa, Thịnh Đức là lúc triều đình lắm việc, phải sửa chính ở trong, dẹp loạn ở ngoài… Ông Lưu Đình Chất ở Quỳ Chử bày tỏ mưu hay, bổ ích rất nhiều”.

Năm 1614, Tiến sĩ Lưu Đình Chất được ban chức Dinh điền Chánh sứ vùng biển Giao Thuỷ, Nam Định, đã xuất tiền đắp đê, lấn biển, lập ra 12 làng, trong đó có hai làng Hạ Cát (xã Hồng Thuận) và Diêm Điền (xã Bình Hoà), huyện Giao Thuỷ.

Về phẩm chất đạo đức, Lưu Đình Chất là một vị đại quan có tài, lại rất thanh liêm, một lòng phụng sự triều đình. TS. Nguyễn Hữu Tâm đánh giá: “Các bài khải của Lưu Đình Chất- một vị khoa bảng cự phách, một trọng thần lương đống của triều Lê-Trịnh đã thể hiện rõ tấm lòng lo lắng đau đáu đối với thời cuộc, về vận mệnh của đất nước, đặc biệt về cuộc sống hằng ngày của những người dân lao khổ trên mọi miền.

Những kiến nghị thẳng thắn, không e dè, “trung ngôn nghịch nhĩ” như vây của ông đã phần nào có tác dụng tích cực với tầng lớp thống trị như An Bình Vương Trịnh Tùng phải suy nghĩ tìm cách thay đổi phương thức quản lý vương triều cho phù hợp với bối cảnh xã hội đương thời”.

TS. Lưu Văn Thành tự hào: “Lưu tộc Việt Nam, tuy chỉ chiếm khoảng 0,45% dân số cả nước, đứng thứ 25 trong các dòng tộc Việt Nam, nhưng thời nào cũng có anh hùng hào kiệt cống hiến cho đất nước. Qua khảo sát, Lưu tộc Việt Nam đã liệt kê được 180 danh thần họ Lưu được ghi danh sử sách và hoặc làm quan từ tứ phẩm trở lên hay được ban tước, phong sắc, được thờ phụng tại các di tích ở các địa phương. Lưu Đình Chất là một trong số những người con tiêu biểu của Lưu tộc Việt Nam”.

Với nhiều đóng góp quan trọng, Lưu Đình Chất được triều đình phong kiến Lê - Trịnh thăng Đô ngự sử, rồi Tá lý công thần, Thượng thư Bộ hộ, Tham tụng (Tể tướng), Thiếu bảo tước Phúc Quận công. Danh nhân Lưu Đình Chất còn là một nhà thơ lớn, đã để lại 19 bài thơ cận thể trong Toàn Việt thi lục. Năm 1627 ông mất, thọ 62 tuổi, được truy tặng Thiếu sư.

Ông được thờ phụng tại đình Đông Khê, Nhà thờ họ Lưu ở thôn Đông Khê và tại hai cụm di tích cấp quốc gia đền - chùa Hà Cát và Diêm Điền (huyện Giao Thuỷ, Nam Định). Đình Đông Khê và lăng mộ ông được xếp hạng di tích cấp tỉnh năm 1993. Tên của ông được đặt cho trường THPT Lưu Đình Chất giai đoạn 2011-2019 tại xã Hoằng Quỳ, Hoằng Hoá, Thanh Hoá.

Nhằm  bảo tồn, phát huy các giá trị di sản Danh nhân Lưu Đình Chất,  nhiều tác giả kiến nghị, sau Hội thảo khoa học này, để tôn vinh công trạng của Dinh điền Chánh sứ Tiến sĩ Lưu Đình Chất và tri ân báo hiếu đức ngài, nhân dân huyện Giao Thuỷ, Nam Định mong muốn tại tỉnh Nam Định có đường phố, trường học mang tên Danh nhân lịch sử Lưu Đình Chất.

Đối với những di tích hiện có, gồm Đình Đông Khê, Từ đường dòng họ Lưu Đình, Khu Lăng mộ Lưu Đình Chất ở thôn Đông Khê, cần tiếp tục đầu tư, bảo tồn, tôn tạo, xếp hạng.

Các nhà khoa học đề nghị địa phương cùng ngành văn hóa lập dự án đề nghị khu di tích Đình Đông Khê là di tích cấp quốc gia; Từ đường dòng họ Lưu Đình ở Đông Khê được xếp hạng cấp tỉnh. Khu lăng mộ Lưu Đình Chất cần tôn tạo cho xứng tầm là lăng mộ của vị quan đại thần. Những di tích không còn nữa như Văn chỉ hàng Tổng, Nghè Đông Khê… cần tiếp tục nghiên cứu, tiến tới lập dự án phục dựng.

Nhà nghiên cứu Phạm Tấn cho rằng cần lập đề án phục dựng ngôi đền thờ Lưu Đình Chất tại khu đất của khu văn chỉ hàng tổng xưa.  TS. Nguyễn Việt bày tỏ: “Hi vọng rằng, trong tương lai sẽ có một ngôi đền thờ tổ cho toàn vùng bắc Cửu Chân, Ái Châu được dựng lên ở cánh đồng Cáo làng Quỳ Chử để lưu giữ và tôn thờ những tiên tổ đầu tiên của toàn vùng”.

TS. Lưu Đình Chất là một nhà khoa bảng tiêu biểu, trong dòng chảy khoa bảng của vùng đất Cổ Đằng xưa, Hoằng Hóa ngày nay. Nhiều tác giả khác đề nghị cần đổi tên cho một trường học hiện nay mang tên Lưu Đình Chất. Trong ngân hàng tên đường phố của Hoằng Hóa, hay thành phố Thanh Hóa phải có tên danh nhân Lưu Đình Chất. Trong nội dung lễ hội Bút Nghiên thường niên của huyện Hoằng Hóa nên tăng cường nội dung giáo dục tấm gương của các danh nhân tiêu biểu của quê hương, trong đó có Lưu Đình Chất.

Những người làm công tác giáo dục lịch sử đề xuất: “Môn Giáo dục địa phương và các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, ít nhất là ở huyện Hoằng Hóa, gần hơn nữa là ở xã Hoằng Quỳ cần đưa nhân vật này vào nội dung giảng dạy: Lịch sử địa phương, Văn học địa phương, Văn hóa địa phương. Cần tổ chức các buổi học tập, trải nghiệm tại các di tích có liên quan đến Lưu Đình Chất ở thôn Đông Khê, xã Hoằng Quỳ, tổ chức các buổi nói chuyện, các cuộc thi tìm hiểu về các danh nhân tiêu biểu của quê hương…”.