Hồi sinh trò chơi dân gian - thắp sáng hồn Việt trong Tết Trung thu 2025

VHO - “Đêm Trung thu xưa là vui nhất, tất cả trẻ con trong khu phố đều tập trung lại thành đoàn, các anh chị thanh niên hướng dẫn múa lân sư tử, rước đèn Trung thu trong tiếng trống ếch, trống bỏi rộn ràng, trong ánh sáng lung linh của các loại đèn lấp lánh. Trung thu nay không còn thấy cảnh rộn ràng như vậy nữa”, nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến chia sẻ đầy hoài niệm.

Từ ký ức rộn ràng đến hành trình đánh thức giá trị xưa

Trong văn hóa Việt, Trung thu không chỉ là lễ tạ ơn mùa màng mà còn là Tết của tuổi thơ – một nét khác biệt chỉ riêng Việt Nam có được. Nhà văn, nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Ngọc Tiến cho rằng: “Ở nhiều quốc gia Đông Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Tết Trung thu đều là dịp đoàn viên. Nhưng chỉ ở Việt Nam, đó là Tết của trẻ thơ - một nét văn hóa khiến Trung thu Việt mang sắc màu rất riêng”.

Ký ức Trung thu xưa trong ông là những đoàn rước đèn vui nhộn, tiếng trống ếch vang khắp phố phường, những chiếc đèn ông sao, đèn kéo quân, đèn con cá, cùng tiếng tò he, còi đất sét. Mâm cỗ trông trăng được bày giữa sân, có ông tiến sĩ giấy – biểu tượng cho ước vọng học hành, cùng bánh nướng, bánh dẻo, hoa quả mùa thu.

“Ở Hà Nội, các khu tập thể thường góp cỗ chung cho con trẻ. Ngày ấy ít đèn điện nên ánh trăng rằm rất sáng. Cả khu cùng phá cỗ, chờ chú Cuội, trong không khí giản dị mà ấm áp. Sau đó, bọn trẻ lại kéo nhau đi chơi đến quá nửa đêm”, nhà văn kể.

Từ ký ức ấy, nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến tin rằng Trung thu không chỉ là niềm vui, mà còn là một phần ký ức văn hóa – nơi trẻ em học cách yêu quê hương, trân trọng những điều bình dị nhất.

Khi trò chơi dân gian “sống lại” giữa đời sống hiện đại

Sau nhiều năm bị lãng quên, đồ chơi dân gian và trò chơi truyền thống đang trở lại mạnh mẽ trong Tết Trung thu 2025. Tại Hà Nội, từ Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam đến phố đi bộ Hồ Gươm hay Trung tâm Giao lưu Văn hóa Phố cổ Hà Nội, hàng loạt chương trình trải nghiệm đã được tổ chức, giúp trẻ em được “chơi như ngày xưa” – từ làm đèn ông sao, nặn tò he, vẽ mặt nạ giấy bồi đến tỉa hoa quả, bày mâm cỗ trông trăng.

Tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, trẻ em không chỉ được giao lưu với các nghệ nhân làng nghề như nghệ nhân đất nặn Phùng Đình Giáp (phường Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh), nghệ nhân Nguyễn Thị Tuyến ở làng Hậu Ái (xã Sơn Đồng, Hà Nội) giới thiệu về cách làm ông phỗng và các con giống bằng đất; mà còn được trải nghiệm Trung thu qua công nghệ VR (thực tế ảo) và mô hình đồ chơi ứng dụng AI – kết hợp truyền thống với hiện đại một cách sáng tạo.

“Đây là minh chứng cho việc di sản không nằm yên trong bảo tàng, mà sống trong hơi thở cuộc sống đương đại. Điều quan trọng là giữ được tinh thần của Tết Trung thu – Tết của con trẻ” nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến nhận định.

Trung thu xưa qua những hình ảnh lưu trữ

VHO - Vào dịp Trung thu, giữa nhịp sống hiện đại đầy sôi động và rực rỡ sắc màu từ nhiều loại đồ chơi, Viện phim Việt Nam lại mở ra một cánh cửa thời gian đặc biệt để trở về Trung thu xưa qua những hình ảnh lưu trữ, mộc mạc, xúc động mà đong đầy ký ức.

Cũng trong dịp Trung thu này, tại các khu dân cư, tổ dân phố, nhiều địa phương đã khôi phục truyền thống phá cỗ tập thể, rước đèn cộng đồng. Quỹ khuyến học tặng quà cho học sinh giỏi, các bác, các cô phát bánh, đèn cho từng nhà – như một phần thưởng của người lớn dành cho trẻ nhỏ. Những hình ảnh ấy khiến Trung thu nay, dù không còn hoàn toàn như xưa, vẫn giữ trọn vẹn ý nghĩa Tết của tuổi thơ – nơi văn hóa, cộng đồng và tình yêu thương được nối dài.

Theo nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến, sự hồi sinh của đồ chơi dân gian không chỉ là câu chuyện bảo tồn văn hóa, mà còn là bài học giáo dục tinh tế cho trẻ em. Những món đồ chơi giản dị như trống bỏi, tò he, mặt nạ giấy bồi hay ông tiến sĩ giấy giúp trẻ hiểu về lịch sử, văn hóa và khơi gợi niềm tự hào dân tộc.

“Từ một chiếc đèn ông sao hay tàu thủy sắt tây, trẻ em có thể học được nhiều điều về sáng tạo, thủ công, và hơn hết là tình cảm gắn bó với quê hương,” ông nói.

Thực tế, các trường học ở Hà Nội, Đà Nẵng, TP.HCM cũng đã đưa hoạt động làm đồ chơi dân gian vào chương trình ngoại khóa, để học sinh vừa vui chơi, vừa hiểu cội nguồn văn hóa. Nhiều nghệ nhân trẻ cũng đang tiếp bước cha ông, sáng tạo ra những sản phẩm truyền thống có hơi thở mới – như đèn ông sao phát sáng bằng năng lượng mặt trời hay tò he sinh học, vừa thân thiện môi trường vừa hấp dẫn trẻ nhỏ.

Trung thu 2025 vì thế không chỉ là đêm trăng rằm, mà là hành trình đánh thức ký ức, trao truyền văn hóa. Trong tiếng trống ếch rộn ràng, trong ánh đèn lung linh, những đứa trẻ hôm nay không chỉ vui chơi, mà đang tiếp nối một dòng chảy văn hóa Việt – mộc mạc, trong trẻo và bền bỉ như chính ánh trăng Trung thu.