Hỗ trợ “báu vật nhân văn sống” để bảo tồn di sản

VHO- Theo GS.TS Lê Hồng Lý (Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam), trong thời kỳ công nghệ hiện đại ngày nay, cùng với quá trình giao lưu, hội nhập quốc tế, nhiều yếu tố văn hóa như nghệ thuật diễn xướng dân gian, ẩm thực, trang phục truyền thống, nghi lễ, phong tục, tập quán… có xu hướng biến đổi, dần mờ nhạt và mai một bản sắc, thậm chí không còn lưu giữ được.

 Biểu diễn Ca trù tại Tọa đàm

 Trước những thách thức này, nghệ nhân chính là “sợi dây” níu giữ các yếu tố văn hóa dân gian truyền thống mang nét đặc trưng, đặc sắc riêng của người Việt Nam.

Phát huy vai trò “báu vật nhân văn sống”

Tọa đàm Vai trò, trách nhiệm của nghệ nhân trong bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn Thành phố Hà Nội do Sở VHTT Hà Nội tổ chức mới đây đã chia sẻ nhiều góc nhìn, nhấn mạnh việc phát huy vai trò tích cực của các nghệ nhân trong việc bảo vệ, phát huy giá trị di sản, xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam nói chung, người Hà Nội nói riêng, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.

Hà Nội đang hiện diện gần 1,8 nghìn di sản văn hóa phi vật thể ở nhiều loại hình khác nhau, từ tri thức dân gian, tập quán xã hội, tín ngưỡng… đến nghệ thuật trình diễn dân gian. Duy trì sức sống của các di sản là tâm huyết, công sức sáng tạo, gìn giữ, trao truyền của hàng nghìn nghệ nhân trên địa bàn, trong đó có 18 NNND và 113 NNƯT.

Phó Giám đốc Sở VHTT Hà Nội Trần Thị Vân Anh cho biết, thời gian qua, thành phố đã có nhiều chính sách hỗ trợ, đãi ngộ, tiếp sức nghệ nhân gìn giữ, trao truyền di sản. Mới đây nhất là Nghị quyết số 23/2022/NQ-HĐND của HĐND thành phố Quy định chế độ đãi ngộ, hỗ trợ NSND, NSƯT, nghệ nhân và CLB tiêu biểu trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể, với nhiều mức hỗ trợ. Sở cũng ban hành văn bản hướng dẫn triển khai thực hiện Nghị quyết tới UBND các quận, huyện thị xã. Đến nay, đã có 14/18 NNND và 101/113 NNƯT nhận được hỗ trợ (tổng kinh phí gần 3,6 tỉ đồng). Đối với những nghệ nhân tâm huyết giữ gìn di sản, nguồn kinh phí đãi ngộ này có ý nghĩa to lớn, kịp thời động viên, khích lệ họ tiếp tục gìn giữ, bảo vệ, trao truyền, quảng bá, phát huy giá trị các di sản đang nắm giữ.

Hiện các quận, huyện, thị xã trên địa bàn đã và đang triển khai thực hiện, hỗ trợ kiện toàn, thành lập các CLB tiêu biểu trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể theo quy định của Nghị định số 45/2010/NĐ-CP ngày 21.4.2010 của Chính phủ, để từ đó có thể được hưởng chế độ quy định tại Nghị quyết 23, với mức hỗ trợ các CLB lần đầu thành lập được 50 triệu đồng, hằng năm được hỗ trợ 20 triệu đồng để hoạt động. Đến nay, đã có 2 CLB được thành lập mới là CLB Trống Quân xã Khánh Hà (huyện Thường Tín) và CLB Ca trù Yên Nghĩa (quận Hà Đông); 10 CLB đã thành lập Ban vận động và đang hoàn thiện thủ tục thành lập như: CLB Ca trù Lỗ Khê, Chanh Thôn, CLB Múa bồng Triều Khúc, CLB Tuồng xã Xuân Nộn… Ngay sau khi Nghị quyết ban hành, TP Hà Nội đã bố trí nguồn kinh phí 13 tỉ 232 triệu đồng đến các quận, huyện; theo đó, hỗ trợ mỗi NNND truyền dạy là 500 ngàn/người/buổi và NNƯT 300.000đ/người/buổi.

Các địa phương như Đan Phượng, Phúc Thọ, Phú Xuyên, Bắc Từ Liêm, Hà Đông, Đông Anh, Hoài Đức, Quốc Oai, Thường Tín, Ứng Hòa, Tây Hồ, Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa, Thanh Xuân, Long Biên… đã hỗ trợ các CLB và nghệ nhân tổ chức nhiều lớp/đợt truyền dạy di sản như: Hát Ca trù, hát Trống quân, hát Tuồng, Rối nước, hát Dô, hát Chèo, hát Chèo Tàu, Cồng chiêng (Mường), Rối cạn, nặn Tò he, hát Xẩm, hát múa Bài bông, hát múa Ải lao…

Xác định rõ vai trò, trách nhiệm của nghệ nhân trong việc bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn, hướng đến xác định hệ giá trị văn hóa Thủ đô; đồng thời đẩy mạnh vai trò tích cực của nghệ nhân trong bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam nói chung, người Hà Nội nói riêng đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước… là những mục tiêu được ngành Văn hóa Hà Nội đặc biệt chú trọng.

 Buồng trò Rối nước Đào Thục (Đông Anh, Hà Nội)

Nguồn tài nguyên nhân văn vô giá

Nhìn nhận vai trò của nghệ nhân dân gian đối với việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản, GS.TS Lê Hồng Lý (Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam) nhấn mạnh: “Nghệ nhân là thành tố quan trọng, không chỉ tạo ra các tác phẩm nghệ thuật đẹp mắt mà còn góp phần quan trọng trong duy trì, phát triển những giá trị văn hóa của dân tộc. Họ không chỉ đóng vai trò trong bảo tồn mà còn phát huy di sản văn hóa phi vật thể để trở thành lợi thế du lịch của mỗi quốc gia. Nghệ nhân có khả năng tái hiện và tái tạo những giá trị truyền thống, giúp thực hiện việc bảo vệ, bảo tồn di sản văn hóa của cộng đồng. Qua sáng tạo và tài năng của mình, nghệ nhân không chỉ làm sống lại các nét văn hóa dân gian mà còn giúp nâng cao giá trị của chúng; truyền đạt thông điệp, bản sắc văn hóa thông qua ẩm thực, nhạc cụ, diễn xướng... Từ đó, du khách được khám phá, trải nghiệm và hiểu sâu hơn về di sản văn hóa của đất nước và con người Việt Nam”.

Tuy nhiên, hiện nay số lượng nghệ nhân dân gian nắm giữ di sản văn hóa phi vật thể đang ngày càng ít dần do tuổi cao sức yếu, trong khi thế hệ trẻ lại không mấy mặn mà, nên các yếu tố truyền thống đang có nguy cơ mai một. Nhằm nâng cao vai trò của nghệ nhân dân gian trong việc bảo vệ và phát huy các giá trị di sản văn hóa phi vật thể, GS.TS Lê Hồng Lý đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách đối với nghệ nhân thực hành di sản văn hóa phi vật thể được quy định trong Luật Di sản văn hóa, Luật Thi đua Khen thưởng, các luật liên quan và hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật. Tạo điều kiện thuận lợi cho nghệ nhân dân gian có môi trường thực hành và truyền dạy di sản mà họ đang nắm giữ. Tăng cường tổ chức các chương trình hỗ trợ, quảng bá về nghệ thuật và di sản văn hóa. “Việc khuyến khích sáng tạo, đầu tư vào các chương trình hỗ trợ và quảng bá là cách làm hiệu quả để tăng cường sự phát triển của nghệ thuật và di sản văn hóa. Bảo tồn di sản văn hóa không chỉ giúp cho các giá trị truyền thống được duy trì mà còn giúp cho công chúng hiểu rõ hơn về văn hóa truyền thống của một dân tộc. Đây cũng là một trong những cách quan trọng để nghệ nhân có động lực, tinh thần tham gia vào quá trình bảo vệ và phát triển giá trị di sản văn hóa...”, ông Lý nêu.

Cùng với đó, việc vinh danh nghệ nhân vào những dịp lễ hội làng xã, những sự kiện văn hóa của địa phương cũng sẽ góp phần khuyến khích, động viên, khơi dậy niềm tự hào ở mỗi nghệ nhân nói riêng, cùng những thành viên khác trong cộng đồng nói chung, để họ cống hiến nhiều hơn cho xã hội. Khuyến khích các làng, các dòng họ tổ chức lớp học để nghệ nhân truyền nghề cho lớp trẻ; nêu gương họ vào các dịp lễ hội hay tập hợp dòng họ bằng nhiều hình thức đa dạng…

“Nguồn lực trí tuệ, tài năng của nghệ nhân là tài nguyên nhân văn vô giá về tinh thần và vật chất; góp phần phát triển các doanh nghiệp văn hóa, du lịch theo hướng tiếp cận trực tiếp, hưởng thụ giá trị. Cần làm cho nghệ nhân, nhà quản lý, doanh nghiệp hiểu sâu hơn về “kho báu” này, biến di sản văn hóa phi vật thể do nghệ nhân nắm giữ, thực hành trở thành sản phẩm văn hóa, du lịch chất lượng cao…”, GS.TS Lê Hồng Lý nhấn mạnh. 

MINH NGỌC