Giữ hồn múa trống Chhay-dăm giữa nhịp sống hiện đại

VHO - Giữa nhịp sống hiện đại, sự ra đời của đội múa trống Chhay-dăm chùa Snaydonkum (chùa B52), xã Ô Lâm, tỉnh An Giang, với gần 50 thành viên là những người trẻ tuổi, không chỉ thể hiện quyết tâm gìn giữ điệu múa truyền thống của cha ông mà còn phản ánh niềm đam mê nghệ thuật đang được tiếp nối trong cộng đồng Khmer nơi vùng đất Ô Lâm trù phú.

Chúng tôi đến Ô Lâm vào những ngày cuối năm, khi bà con đang tất bật chuẩn bị đón năm mới 2026. Trong không khí rộn ràng ấy, đội múa trống Chhay-dăm miệt mài tập luyện để chuẩn bị biểu diễn vũ điệu múa Chằn – một tiết mục quen thuộc, gắn bó với đời sống tinh thần của người Khmer.

Múa Chằn bắt nguồn từ sử thi Riêm Kê – bản anh hùng ca của người Khmer, nơi cái thiện luôn phải đối mặt với cái ác, để rồi cuối cùng, lòng nhân từ và chính nghĩa vẫn chiến thắng. Tinh thần ấy được gửi gắm trong từng động tác, nhịp trống và cách hóa thân của người biểu diễn.

Theo nhịp trống rộn ràng, các em lần lượt nhập vai những nhân vật quen thuộc trong sử thi như Hoàng tử Prệt Riêm – biểu tượng của sự hiền lành, nhân hậu; nàng Xây Đa – người phụ nữ tài sắc, thủy chung; vua chằn Riếp – tuyến nhân vật phản diện dữ tợn; cùng khỉ thần Hanuman dũng mãnh, thiện chiến. Mỗi nhân vật được khắc họa sinh động qua hình thể, trang phục và tiết tấu trống đặc trưng.

Không chỉ là một điệu múa trình diễn, múa Chằn là sự kết hợp hài hòa giữa âm nhạc và võ thuật truyền thống Khmer. Các bài múa Chhay-dăm mang đậm dấu ấn võ Bokator với những động tác đá, xoay người, tấn vững chắc, tạo nên cảm giác mạnh mẽ, dứt khoát và uy lực. Tiếng trống dồn dập vang lên như tái hiện những trận đánh oai hùng của các chiến binh Khmer, tôn vinh các vị anh hùng, thần linh và những dấu mốc lịch sử của dân tộc.

Theo các nghệ nhân, trống dùng trong biểu diễn được làm từ thân cau già khoét rỗng, bịt da một mặt, tạo âm thanh mạnh và vang. Bên cạnh đó là sự phối hợp của cuôl (chiêng), chul (chum chọe) và krap (sênh), góp phần làm phong phú không gian âm nhạc của điệu múa.

Người biểu diễn có thể đánh trống bằng nhiều cách khác nhau như một tay, hai tay đan chéo, thậm chí bằng cùi chỏ. Một số động tác “phá cách” như nằm dưới sàn vẫn đánh trống, hay chuyền trống qua lại giữa hai người múa, khiến tiết mục thêm sinh động và hấp dẫn.

Em Chau Nê Som Nath́, trong vai Chằn Xanh, cho biết em và các bạn tập múa hằng ngày vào buổi tối tại chùa, mỗi buổi kéo dài khoảng 2–3 tiếng. “Lúc mới học rất khó vì động tác phải chính xác, mạnh mẽ và dứt khoát. Em yêu thích nhân vật Chằn từ nhỏ vì sự dũng mãnh, nên càng học càng thấy cuốn hút”, Som Nath́ chia sẻ.

Theo các thành viên trong đội múa, quá trình học bắt đầu từ việc làm quen và thuần thục nhịp trống, bởi mỗi đoạn múa có tiết tấu nhanh – chậm khác nhau. Khi đã nắm chắc nhịp trống, các em mới học phần biểu diễn hình thể, kết hợp đánh trống để thể hiện rõ tính cách từng nhân vật.

Khi tiếng trống Chhay-dăm vang lên, người dân và du khách chăm chú dõi theo từng động tác. Không khí trở nên rộn ràng với những tràng reo hò cổ vũ, đặc biệt khi các nhân vật khỉ Hanuman xuất hiện với những động tác vui nhộn, gần gũi.

Múa trống Chhay-dăm thường được biểu diễn trong các dịp lễ lớn của người Khmer như Tết Chol Chnam Thmay, lễ Dolta, Ooc Om Bok, các dịp mừng mùa màng bội thu và trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng tại các phum, sóc.

Theo bà Neańg Sâm Bô, Phó Chủ tịch UBND xã Ô Lâm, thời gian qua, cùng với việc duy trì các lễ hội truyền thống trong cộng đồng, địa phương đã phối hợp tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, thể thao và du lịch nhằm tôn vinh bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số; đồng thời tạo điều kiện, hỗ trợ nguồn lực để truyền dạy dân ca, dân vũ, dân nhạc truyền thống cho thế hệ trẻ. Sự quan tâm này được kỳ vọng sẽ góp phần gìn giữ bền vững và lan tỏa sức sống của văn hóa Khmer.

Với những nỗ lực trong bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, nghệ thuật diễn tấu trống Chhay-dăm của người Khmer vùng Bảy Núi, An Giang, đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào tháng 5.2025. Đây không chỉ là niềm tự hào của cộng đồng Khmer xã Ô Lâm mà còn khẳng định giá trị độc đáo và sức sống bền bỉ của loại hình nghệ thuật truyền thống này.

Đặc biệt, sự tham gia tích cực của lớp trẻ đang mang lại sinh khí mới cho múa trống Chhay-dăm. Việc duy trì và phát triển loại hình nghệ thuật này không chỉ góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa Khmer, mà còn tạo sức hút cho du lịch địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế và trở thành cầu nối giới thiệu văn hóa Khmer đến với cộng đồng các dân tộc.