Công bố thông tin kiến trúc con đường thiêng tại Thánh địa Mỹ Sơn

VHO - Chiều 12.12, Ban quản lý Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn (BQL DSVHTG Mỹ Sơn) đã tổ chức hội thảo báo cáo kết quả khai quật nghiên cứu khảo cổ học kiến trúc đường dẫn ở phía Đông tháp K vào thánh địa Mỹ Sơn.

Thực hiện Quyết định số 2104/QĐ-BVHTTDL ngày 23.6.2025 của Bộ VHTTDL về việc thăm dò, khai quật khảo cổ và chương trình nhiệm vụ năm 2025, trong thời gian từ đầu tháng 7.2025 đến nay, Ban quản lý DSVHTG Mỹ Sơn đã phối hợp với Viện Khảo cổ học triển khai công tác thăm dò, khai quật khảo cổ tại khu vực bãi đất giữa tháp K và nhóm tháp trung tâm thuộc khu đền tháp Mỹ Sơn ( xã Thu Bồn, TP Đà Nẵng).

Hội thảo có sự tham gia của đại diện lãnh đạo Sở VHTTDL Đà Nẵng, các chuyên gia Cơ quan Khảo sát Khảo cổ Ấn Độ (ASI), các đơn vị, phòng ban liên quan, đại diện chính quyền địa phương và các nhà khoa học quan tâm đến di sản Mỹ Sơn.

Ông Nguyễn Công Khiết, Phó Giám đốc phụ trách BQL DSVHTG Mỹ Sơn và PGS.TS Ngô Văn Doanh, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (Viện Khoa học xã hội Việt Nam) đồng chủ trì.

Trước đợt khai quật này, BQL Mỹ Sơn phối hợp với Viện Khảo cổ học thực hiện các đợt khai quật thăm dò diện tích 20m² tại khu vực quanh tháp K (năm 2023); thăm dò, khai quật khảo cổ học 220m² tại khu vực phía đông tháp K để làm rõ một đoạn kiến trúc đường dẫn từ tháp K vào trung tâm Thánh địa Mỹ Sơn (năm 2024).

Qua kết quả thăm dò, khai quật trong hai năm 2023 - 2024 đã có thể xác định chắc chắn cấu trúc của con đường dẫn bắt đầu từ tháp K đến khu suối cạn ở về phía Đông - cách tháp K khoảng 150m.

Theo các chuyên gia, đây là con đường thiêng - con đường dẫn Thần linh, Vua chúa và Tăng lữ Bà la môn giáo đi vào không gian thiêng trung tâm Thánh địa Mỹ Sơn ở thế kỷ XII mà lần đầu tiên giới nghiên cứu khảo cổ - lịch sử trong nước và quốc tế được biết đến.

Từ kết quả nghiên cứu ở khu vực quanh tháp K trong hai đợt khảo sát năm 2023, 2024 đã phát lộ những vết tích của những công trình kiến trúc chưa từng được biết đến ở Mỹ Sơn trong lịch sử tồn tại của di tích từ trước đến nay.

Nhằm tiếp tục nghiên cứu làm rõ về phế tích kiến trúc đường dẫn từ tháp K vào Thánh địa Mỹ Sơn, trong thời gian từ tháng 7.2025 đến nay, BQL DSVHTG Mỹ Sơn và Viện Khảo cổ học tiếp tục phối hợp tiến hành thăm dò, khai quật khảo cổ với tổng diện tích 770m². Trong đó, khu vực khai quật có diện tích 750m² (10 x 75m) nằm về phía đông của hố khai quật năm 2024; và 05 hố thăm dò có tổng diện tích 20m².

 

Báo cáo về kết quả khai quật, TS. Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), chủ trì dự án khai quật con đường cho biết, đợt khai quật lần này xuất lộ một đoạn kiến trúc đường dẫn phía đông tháp K dài 75m, có hướng Đông - Tây lệch về phía Bắc 450. Kết quả này đã nâng tổng diện tích con đường đã được làm rõ tính từ chân tháp dài 132m.

Những dấu tích còn lại trên hai bức tường bao phía bắc và phía nam tiếp tục được làm rõ ghi nhận tường Bắc được xây liền và có cao độ móng cao hơn; tường Nam nằm trên nền địa hình thấp hơn và có tạo các cửa/cổng ra vào ở một số vị trí cố định.

Quá trình khai quật cũng xác định tổng cộng có 5 vị trí được đặt các cửa cổng trên tường bao phía nam. Tại vị trí cửa cổng còn dấu tích thanh đà cửa bằng đá có lỗ mộng vuông để dựng trụ đá và lỗ mộng tròn để đặt trụ xoay của cánh cửa. Đây có thể là các cửa từ đường dẫn ra/vào không gian thiêng bên ngoài con đường.

Bên cạnh sự hiện diện phổ biến của các loại gạch và đá xây dựng kiến trúc đường dẫn, đợt công tác đã phát hiện một số mảnh vỡ của đồ đất nung và gốm men có niên đại từ thế kỷ X đến thế kỷ XII.

Kết quả thăm dò, khai quật năm 2025, đã bổ sung những tư liệu quý xác định về chức năng tôn giáo của phế tích là con đường thiêng - con đường dẫn Thần linh, Vua chúa và Tăng lữ Bà la môn giáo đi vào không gian thiêng Thánh địa Mỹ Sơn ở khoảng thế kỷ XI - XII.

Những nghiên cứu so sánh bước đầu cũng ghi nhận con đường thiêng hay con dường hành lễ liên quan đến các nghi lễ Ấn Độ giáo mới được phát hiện ở khu di tích Mỹ Sơn là duy nhất trong hệ thống di tích văn hóa Champa, khác hẳn với các địa điểm khác bởi đây là con đường dẫn vào một khu di tích. Ở những di tích khác các con đường được thiết kế theo trục đi thẳng từ ngoài vào đền tháp trung tâm.

Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS Ngô Văn Doanh, khẳng định, kể từ khi người Pháp phát hiện khu đền tháp Mỹ Sơn vào cuối thế kỷ 19, việc phát lộ con đường thiêng dẫn vào khu di tích Mỹ Sơn chính là sự kiện khảo cổ học lớn nhất Việt Nam thời hiện đại.

Sự độc đáo của con đường không chỉ thể hiện ở loại hình di tích kiến trúc mà còn ở vị trí con đường dẫn vào những khu đền tháp. Đây là những điều trước đây do những nguyên do khác nhau các nhà nghiên cứu người Pháp chưa biết tới.

Cạnh đó, với sự phát hiện của 5 vị trí khung cửa phía bên phải tường bao con đường cũng đặt ra nhiều vấn đề thú vị cần tiếp tục nghiên cứu. 

Cấp thiết bảo tồn đường cổ nghìn năm tuổi ở Mỹ Sơn

VHO - Ban quản lý di sản văn hóa Mỹ Sơn cho biết, đơn vị vừa có buổi làm việc với Viện Bảo tồn di tích, Viện Khảo cổ học nhằm bàn phương án bảo tồn cấp thiết hiện trạng hố khai quật đường dẫn tháp K khu đền tháp Mỹ Sơn, tại xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên (Quảng Nam).

Ông Nguyễn Công Khiết, Phó Giám đốc phụ trách BQL DSVHTG Mỹ Sơn cho biết, trong thời gian tới, BQL và Viện Khảo cổ học sẽ tiếp tục xây dựng chương trình hợp tác nghiên cứu làm rõ quy mô, cấu trúc và diện mạo của toàn bộ con đường trong bối cành tồng thể khu di tích Mỹ Sơn; khẩn trương thực hiện công tác tu bổ, bảo quản nhằm phát huy tốt hơn giá trị lịch sử văn hóa di tích; tổ chức đưa đón du khách theo đúng con đường di sản người Chăm đã để lại, giúp du khách có cái nhìn rõ ràng hơn về Thánh địa Mỹ Sơn và văn hóa Chămpa trong lịch sử.