Sách hay và sách bán chạy

VHO- Đây là vấn đề thời sự nhất hiện nay trong lĩnh vực sách văn chương. Ở ta hiện có một tạp chí rất bề thế là Sách và đời sống (cơ quan ngôn luận của Hội Xuất bản Việt Nam), song nhìn vào đó cũng chưa tìm thấy những câu trả lời cần thiết và hữu ích cho việc đánh giá “sách hay và sách bán chạy”.

Theo người viết, sách hay và sách bán chạy (best-seller) không phải là một, nhưng có liên quan mật thiết với nhau. Sách hay thường được coi là “sách gối đầu giường”, không nhất thiết là sách bán chạy, nhưng cần cho đời sống tinh thần của chúng ta, nó là “của để dành”. Sách hay là tinh hoa của văn chương.

 Nhà văn Mỹ Louisa Alcott có một câu nổi tiếng: “Sách hay, cũng như bạn tốt, ít và được lựa chọn”. Sách hay là mơ ước, là đích đến của người sáng tác. Tạp chí Văn nghệ Quân đội nhân tổ chức cuộc thi truyện ngắn (2018-2019) mang tên Lửa Mới, đã mở một bàn tròn “Đi tìm truyện ngắn hay”. Hơn thế, nhân dịp mở Trại sáng tác thường niên tại Tuyên Quang (10.2018), BTC đã kiến thiết một cuộc tọa đàm chuyên môn thú vị “Đi tìm truyện ngắn hay”. Vào tháng 9.2018, cũng có một cuộc tọa đàm với chủ đề “Làm thế nào để có tác phẩm hay. Những giải pháp căn bản thúc đẩy sáng tác” (do Liên chi hội Nhà văn các tỉnh phía Bắc tổ chức, tại Thái Nguyên). NXB Hội Nhà văn đã ra mắt sách chuyên đề Viết và đọc. Đây là một động hướng xuất bản tích cực, có hiệu quả kinh tế và văn hóa cao. Sách hướng dẫn cách đọc văn bản nghệ thuật ngôn từ theo lý tưởng thẩm mỹ tốt đẹp, mới mẻ, chúng ta gọi là sách hay (có thể vẫn không bán chạy).

Sách bán chạy (best-seller) thường đáp ứng nhất thời những yêu cầu nào đó, của một bộ phận độc giả nào đó, và mục đích kinh doanh của người viết, người tổ chức sản xuất là không thể phủ nhận. Sách bán chạy thuộc phạm trù “văn hóa đại chúng”. Con người thời kỹ trị, thời thị trường theo cơ chế tiêu dùng, tiện nghi, hữu ích, thực tế không mặn mà với loại hình nghệ thuật ngôn từ (sách văn chương) buộc phải nghiền ngẫm, suy tư. Đa phần công chúng ưa “nghe nhìn” (nhanh, nhiều, rẻ). Tương tự, họ thích chất giải trí của các tác phẩm văn chương (trinh thám, viễn tưởng, ngôn tình, kỳ ảo). Cách đây chưa lâu, cũng đã có tranh luận về phim hay, có một luồng ý kiến cho rằng phim hay là phim có nhiều người xem (!?). Cũng vậy, sách bán chạy chưa hẳn đã là sách hay. Bởi vì người đọc hiện nay, có thể nói, vừa rất thông minh lại vừa rất “đỏng đảnh”, đôi khi khó tính một cách vô lối trước những cuốn sách hay đích thực.

Thực tình thì nhiều (không phải tất cả) nhà xuất bản đang hướng tới sản xuất sách bán chạy. Họ chủ yếu bán giấy phép cho tác giả, tác giả thì đi tìm “đầu nậu”, các nhà sách có kinh nghiệm làm sách. Người viết bán tác phẩm cho tư nhân, nhưng nếu xảy ra chuyện cắc cớ thì chính các NXB chịu trách nhiệm trước pháp luật. Sách bán chạy đang chiếm lĩnh thị phần sách hiện nay. Nhưng không nên từ đó mà bi quan, rồi sẽ đến lúc có sự cân bằng giữa sách hay và sách bán chạy. Nếu chúng ta xem phim Mỹ thì sẽ thấy phim của họ bán chạy khắp thế giới, nhưng là phim hay. Nên chăng học tập họ để làm phim hay, sản xuất ra sách hay và bán chạy, sách bán chạy và hay. Khó khăn thay với chúng ta, khi thì rơi vào cực đoan này (chỉ cần đúng), khi thì rơi vào cực đoan khác (chỉ cần bán được), xét đến cùng đều lợi bất cập hại. 

 BÙI VIỆT THẮNG