Halloween và tiếp biến văn hóa

VHO- Trong mấy ngày qua, dư luận đã có nhiều bàn luận về tổ chức lễ hội Halloween ở Việt Nam, đặc biệt hơn khi sự kiện tổ chức lễ hội này tại Hàn Quốc gây ra cái chết rất đau lòng của hơn 150 người. Rất nhiều người đã thể hiện sự không hiểu, không đồng tình, thậm chí phản đối việc tổ chức lễ hội có nguồn gốc nước ngoài này tại Việt Nam. Nhưng cũng có nhiều người có quan điểm ngược lại.

 Có lẽ chúng ta cần phân tích ở một bối cảnh rộng rãi hơn để hiểu về việc thực hành lễ hội Halloween nói riêng và các lễ hội nước ngoài ở Việt Nam nói chung, từ đó mới có những hiểu biết toàn diện và cách xử lý thấu đáo những hiện tượng này.

Chúng ta đang ở trong quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng, vì thế, việc xuất hiện các hiện tượng theo trào lưu quốc tế ở nước ta là điều đương nhiên, chắc chắn sẽ xảy ra ngày càng nhiều hơn. Trong những năm vừa qua, các sự kiện như thế đã xuất hiện rất nhiều đến mức chúng ta không theo kịp sự thay đổi nhanh chóng đó. Không chỉ có Halloween, chúng ta còn có ngày Black Friday, ngày tặng quà, ngày cho bố, cho mẹ, Valentine trắng,... Đây là tín hiệu cho thấy chúng ta đã nhanh chóng hội nhập quốc tế.

Khi chúng ta xác định đây là quy luật của quá trình hội nhập, chúng ta khó có thể thay đổi sự xuất hiện của các sự kiện này. Vì thế, chúng ta chỉ có cách là làm sao tận dụng được những điểm tích cực mà các hiện tượng này có thể đem lại cho đất nước. Thực tế, các sự kiện văn hóa quốc tế vừa có tính quy luật, vừa đem lại cả tác động tiêu cực và tích cực. Quy luật tiếp biến văn hóa là: Đầu tiên chúng ta sẽ bắt chước nguyên vẹn, cả nội dung và hình thức của sự kiện đó như nó vốn có ở nước ngoài. Sau đó, chúng ta sẽ đưa thêm những nội dung và hình thức Việt Nam. Cuối cùng, chúng ta sẽ có được một sự kiện Việt Nam hóa hoàn toàn. Những sự kiện trước kia trong văn hóa đất nước, từ tết Nguyên tiêu, Rằm Trung thu, gần đây như ngày Quốc tế phụ nữ 8.3 hay rất nhiều các sự kiện khác đã đi theo đúng quy luật đó.

Về tác dụng tiêu cực, việc thực hành sinh hoạt văn hóa nước ngoài khiến cho người tham gia lãng quên văn hóa dân tộc, không ý thức được về những giá trị dân tộc đề cao, dẫn đến tình trạng vọng ngoại. Về tác dụng tích cực, sự tham gia các sự kiện này, nếu có những nội dung văn hóa Việt Nam, sẽ giúp người dân có thêm một sự kiện giải trí, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tinh thần, góp phần giáo dục, lan tỏa những thông điệp về văn hóa. Không những thế, những sự kiện này còn giúp phát triển kinh tế - xã hội, đem lại công ăn việc làm và thu nhập cho nhiều đối tượng. Đấy là lý do chúng ta cần có một cách nhìn toàn diện, khách quan về các sự kiện văn hóa nước ngoài tại Việt Nam.

Để các sự kiện này đóng góp thêm vào sự phong phú, đa dạng của văn hóa Việt Nam, xây dựng đạo đức, nhân cách con người Việt Nam, cũng như tạo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, người viết cho rằng, điều quan trọng chúng ta phải đưa việc thực hành này đi theo đúng quy luật tiếp biến văn hóa, và thúc đẩy quá trình này được thực hiện nhanh hơn, để các hiện tượng văn hóa nước ngoài có thêm những nội dung, hình thức thể hiện văn hóa Việt Nam, có tác dụng tích cực đối với sự phát triển đất nước. Những ví dụ chúng ta thấy gần đây khi một số nhà trường đã đưa nội dung gần gũi với các em như giới thiệu ẩm thực địa phương, tri ân cha mẹ, thầy cô, hay kể cả an toàn giao thông, chống bạo lực học đường... Đó chính là những cách tích cực để chúng ta phát huy giá trị của lễ hội này phù hợp với điều kiện Việt Nam. Không chỉ như thế, thay vì việc phải mua những sản phẩm phục vụ Halloween của nước ngoài, những nhà sản xuất trong nước có thể tham gia nhiều hơn để có những sản phẩm của Việt Nam, mang những thông điệp, hình ảnh văn hóa Việt Nam, từ đó giúp văn hóa đem lại sức mạnh cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Có được những giải pháp như thế, chúng ta sẽ vừa chứng minh được sự hội nhập quốc tế chủ động của đất nước, vừa biến quá trình hội nhập ấy trở thành nguồn lực cho sự phát triển đất nước.

Hội nhập quốc tế là quá trình không thể đảo ngược và không có một quốc gia nào có thể lảng tránh xu hướng tất yếu này. Điều quan trọng là chúng ta cần biết cách dựa trên bản lĩnh và sự tự tin văn hóa của dân tộc mình, chọn lọc tinh hoa để biến quá trình ấy trở thành quá trình tạo thời cơ, thuận lợi cho sự phát triển đất nước. 

 PGS.TS BÙI HOÀI SƠN