Vẻ đẹp nữ phục các dân tộc qua lăng kính đương đại

THANH NGỌC

VHO - Mỗi bộ trang phục dân tộc là sự kết tinh của nhiều yếu tố: Tạo hình tinh tế, kỹ thuật thủ công điêu luyện, sắc màu đa dạng và tri thức dân gian phong phú. Không chỉ là trang phục, chúng còn chứa đựng những câu chuyện sâu sắc về văn hóa, lịch sử và nghệ thuật…

 Vẻ đẹp nữ phục các dân tộc qua lăng kính đương đại - ảnh 1
Nét đẹp nữ phục các dân tộc được thể hiện chi tiết, tỉ mỉ trong cuốn Du khảo của đạo diễn Nguyễn Bông Mai

 Đạo diễn Nguyễn Bông Mai đã khám phá, ghi lại hình ảnh chi tiết 54 bộ nữ phục từ 35 dân tộc, mang đến một góc nhìn đương đại đầy mới mẻ; qua đó, diện mạo văn hóa Việt Nam được tái hiện sinh động, chân thực, toát lên sự độc đáo và tinh hoa đặc sắc của từng tộc người.

Bảo tàng sống động lưu giữ tinh hoa văn hóa

“Trước đây, tôi từng đọc nhiều sách báo về các dân tộc anh em, nhưng cơ hội thực sự gặp gỡ và hiểu sâu về họ quá ít ỏi và rời rạc. Vì vậy, tôi quyết định chuyến hành trình 99 ngày xuyên Việt cùng Mai để tìm hiểu về trang phục của những phụ nữ sống trong cộng đồng các dân tộc anh em”, đạo diễn Nguyễn Bông Mai chia sẻ về chuyến đi đầy cảm xúc cách đây 3 năm.

Chuyến hành trình không chỉ khám phá cảnh đẹp đất nước mà còn là cuộc đối thoại với sắc màu văn hóa, nơi chị tìm hiểu và cảm nhận nét đẹp truyền thống của các tộc người. Từ những ruộng lúa bậc thang ở Tây Bắc đến đại ngàn Tây Nguyên, chị đã gặp gỡ và trò chuyện với đồng bào Bố Y, Dao, La Hủ, Cơ Lao, La Chí, Tày, Mông, Ê Đê, Hrê, Cơ Ho, Gia Rai, Chăm… Từng câu chuyện về nữ phục truyền thống, phong tục tập quán và những làn điệu dân ca đã vẽ nên một bức tranh sống động về bản sắc văn hóa nước nhà.

Đạo diễn Bông Mai nhận định, mỗi bộ trang phục không chỉ đơn thuần là y phục mà còn là một bảo tàng sống, lưu giữ tinh hoa của mỗi cộng đồng. Vẻ đẹp độc đáo của nữ phục đã khiến chị say đắm. Từ việc chọn lựa nguyên liệu, nhuộm màu tự nhiên, đến quá trình dệt vải và thêu họa tiết, mỗi công đoạn đều mang đậm dấu ấn truyền thống và bản sắc độc đáo. Thêm vào đó, những bài ca dao, câu chuyện dân gian truyền miệng trong quá trình làm trang phục đã tạo nên một di sản vô giá, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Trong hành trình 99 ngày đầy ý nghĩa, đạo diễn Bông Mai đã chụp lại 54 bộ trang phục của phụ nữ thuộc 35 dân tộc trên khắp đất nước. Chị gặp gỡ những nghệ nhân người Thái luôn đau đáu bảo tồn văn hóa qua việc dạy chữ, thêu khăn, may trang phục truyền thống; chứng kiến một nghệ nhân lớn tuổi vừa cẩn thận xếp từng nếp áo, vừa ngân nga lời ru da diết bằng tiếng Kháng… Và chị đã hòa mình vào sắc xanh núi rừng, cùng các cô gái Mnông mặc trang phục truyền thống dạo bước trên đồi chè như một người con Tây Nguyên thực thụ.

Chia sẻ về quá trình chụp lại chi tiết các bộ trang phục, nữ đạo diễn cho biết: Người Hà Nhì sống gần gũi với thiên nhiên nên những yếu tố tự nhiên thường hiện diện trong trang phục của họ. Trước đây, để hoàn thiện một bộ trang phục, phụ nữ Hà Nhì dành rất nhiều thời gian cho việc thêu thùa. Nhìn vào các chi tiết tinh xảo trên ống tay áo, người ta có thể nhận biết tay nghề của người sở hữu bộ trang phục qua sự cầu kỳ và khéo léo trong từng đường thêu.

Đặc biệt, cùng là người Khơ Mú, nhưng trang phục phụ nữ tại huyện Tủa Chùa, Điện Biên lại mang nét khác biệt rõ rệt so với trang phục của phụ nữ Khơ Mú tại huyện Yên Châu, Sơn La, phản ánh sự đa dạng văn hóa trong cùng một dân tộc.

Trong hành trình của mình, đạo diễn Nguyễn Bông Mai đã có cơ hội mặc thử trang phục của phụ nữ Pa Dí và nghe kể về ý nghĩa sâu sắc của các chi tiết. Chiếc mũ hình mái nhà tượng trưng cho mái ấm gia đình, nhắc nhở con cháu Pa Dí luôn nhớ về cội nguồn và gia đình thân yêu. Đặc biệt, chị còn có duyên được tận mắt chiêm ngưỡng bộ trang phục truyền thống hiếm hoi của dân tộc Cống - một di sản quý giá đang dần mai một trước sự thay thế của những xu hướng hiện đại.

Bản sắc văn hóa qua lăng kính người trẻ

Những nét đẹp trong trang phục và câu chuyện văn hóa, phong tục của các dân tộc Việt Nam đã được đạo diễn Nguyễn Bông Mai gửi gắm vào cuốn sách Du khảo rực rỡ sắc màu trang phục phụ nữ các dân tộc Việt Nam (song ngữ Việt - Anh), vừa được NXB Chính trị quốc gia Sự thật ấn hành.

“Tôi muốn lưu giữ những tư liệu quý giá này không chỉ cho riêng mình, mà còn cho bạn bè và những ai yêu mến văn hóa Việt Nam. Trong cuốn sách, tôi chưa thể ghi lại đủ trang phục của cả 54 dân tộc, bởi có những nơi tôi chưa có cơ hội đặt chân đến, hoặc một số dân tộc có số lượng người rất ít theo thời gian. Dù chưa đủ, nhưng số lượng trang phục đã vượt con số đó, bởi sự đa dạng và phong phú trong từng cộng đồng”, tác giả bày tỏ.

Cuốn sách là lời khẳng định về tầm quan trọng của việc bảo tồn và lan tỏa vẻ đẹp văn hóa dân tộc, qua đó truyền cảm hứng mạnh mẽ đến thế hệ trẻ trong hành trình gìn giữ di sản của cha ông.

Đạo diễn Bông Mai chia sẻ, từ “Du khảo” trong tựa sách được lựa chọn vì hành trình này thực sự là quá trình đi và ghi chép lại những gì chị gặp gỡ - những con người thật, câu chuyện thật, như một cách cập nhật liên tục về trang phục phụ nữ các dân tộc qua thời gian. Đây không phải là tài liệu nghiên cứu văn hóa mang tính học thuật như các bậc tiền bối đã làm, nhưng chị hy vọng nó sẽ trở thành nguồn tham khảo hữu ích, giúp kiểm chứng những giá trị trang phục dân tộc còn sót lại giữa thời đại công nghiệp hóa và công nghệ hóa.

Điểm đặc biệt của cuốn sách là không sử dụng ảnh chụp, mà các bộ trang phục được tái hiện qua tranh vẽ, được thiết kế bởi nhóm bạn trẻ thuộc thế hệ gen Z. Tư liệu tổng hợp từ thực tế, cùng với sự hỗ trợ từ thế hệ đi trước, kết hợp góc nhìn sáng tạo của thế hệ trẻ, đã tạo nên một làn gió mới, giúp văn hóa truyền thống hòa nhập vào xã hội hiện đại mà không làm phai mờ nguồn cội. Dự án này không chỉ là sự giao thoa giữa các thế hệ, mà còn là lời kể đầy màu sắc và chính xác về văn hóa các dân tộc Việt Nam, góp phần gìn giữ và lan tỏa bản sắc độc đáo vào tương lai.

Ông Nguyễn Thái Bình, Phó Giám đốc NXB Chính trị quốc gia Sự thật cho biết: Xu hướng dịch chuyển từ đọc nhiều chữ sang ưu tiên hình ảnh hiện nay là điều tất yếu, và cuốn Du khảo rực rỡ sắc màu trang phục phụ nữ các dân tộc Việt Nam của tác giả Nguyễn Bông Mai là một trong những sản phẩm mang kỳ vọng lớn. Cuốn sách không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống mà còn hướng đến việc lan tỏa bản sắc dân tộc đến giới trẻ, đồng thời trở thành món quà ý nghĩa dành cho bạn bè quốc tế.

Nữ đạo diễn cũng cho biết dự định ra mắt 3 cuốn sách về văn hóa dân tộc trong năm 2025, gồm sách tô màu cho trẻ em với hình ảnh các bộ trang phục phụ nữ dân tộc Việt Nam; sách ảnh về phụ nữ dân tộc Việt Nam và văn bản 60 làn điệu dân tộc Việt Nam, qua đó góp phần lưu giữ và quảng bá các giá trị văn hóa đặc sắc của các dân tộc cùng chung sống trên dải đất hình chữ S.