Thiếu lớp kế cận, sân khấu truyền thống đứng trước nguy cơ “hụt hơi”

VHO - Ngày 10.12, tại Hà Nội, Hội Sân khấu Hà Nội tổ chức tọa đàm “Lực lượng trẻ trong sự phát triển sân khấu hiện nay”, nhằm đánh giá thực trạng “khan hiếm” nghệ sĩ trẻ và tìm giải pháp xây dựng đội ngũ kế cận cho sân khấu Việt.

“Khoảng trống lớn” về lực lượng trẻ

Sân khấu nghệ thuật truyền thống hiện nay đang đối diện “bài toán” khủng hoảng nghiêm trọng về đội ngũ kế cận, nhất là lực lượng nghệ sĩ trẻ đủ tài năng để tiếp nối và phát huy các giá trị di sản quý báu của cha ông.

Phát biểu đề dẫn toạ đàm, Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật Hội Sân khấu Hà Nội, NSND Bùi Thanh Trầm nhấn mạnh: "Lực lượng trẻ của sân khấu truyền thống đang sụt giảm rõ rệt. Theo thống kê năm 2024 của Cục Nghệ thuật biểu diễn, diễn viên từ 20–25 tuổi chỉ chiếm 5,6%, khiến nhiều vở buộc diễn viên lớn tuổi hóa trang vào vai trẻ".

Trường Đại học Sân khấu - điện ảnh Hà Nội nhiều năm không tuyển sinh các bộ môn Tuồng, Chèo, Cải lương; trong khi các đoàn nghệ thuật lại thiếu cơ chế tuyển dụng linh hoạt, biên chế giảm, cộng thêm quy định tuổi nghỉ hưu kéo dài khiến nghệ sĩ hết tuổi nghề vẫn “giữ chỗ”. 

Đầu ra hẹp, thiếu biên chế, thu nhập thấp khiến người trẻ ngần ngại theo học; có đam mê cũng khó tìm cơ hội vào các đơn vị nghệ thuật. 

Cần có chiến lược đào tạo nguồn nhân lực phê bình nghệ thuật số

VHO - Một trong những cơ hội mới để lan toả giá trị văn hoá Việt hiện nay là từ phê bình nghệ thuật số và truyền thông đa phương tiện. Tuy nhiên, đội ngũ lý luận, phê bình hiện nay vẫn còn thiếu và yếu, nhất là đối với lĩnh vực lý luận, phê bình nghệ thuật số. Đây là điều cần được báo động và cần có chiến lược đào tạo nguồn nhân lực một cách nghiêm túc và bài bản.

Một vấn đề đáng lo ngại khác là đội ngũ sáng tạo sân khấu phát triển mất cân đối. Diễn viên chiếm tới 90%, trong khi tác giả, đạo diễn, họa sĩ, nhạc sĩ, biên đạo múa hay lực lượng nghiên cứu – phê bình lại vô cùng khan hiếm. 

Nhiều đơn vị nghệ thuật chỉ có diễn viên và kỹ thuật âm thanh, ánh sáng,... dẫn đến thiếu kịch bản, thiếu đạo diễn, thiếu các công trình nghiên cứu chuyên sâu cho từng loại hình.

Tại các kỳ liên hoan gần đây, gần như không xuất hiện gương mặt đạo diễn trẻ nổi bật, đủ sức vượt qua cái bóng của những đạo diễn “lão làng” đi trước; “đạo diễn trẻ” hiện nay cũng xấp xỉ 50 tuổi, chủ yếu là diễn viên chuyển nghề. 

Dù các trường vẫn đào tạo định kỳ, sân khấu vẫn thiếu đạo diễn được đào tạo bài bản, phần lớn phải tự học hoặc tự bỏ kinh phí đi du học. Con đường hành nghề của đạo diễn trẻ cũng khó khăn hơn nhiều vì đòi hỏi vốn sống, kinh nghiệm và khả năng chỉ huy toàn bộ sáng tạo của một vở diễn.

TS. Cao Ngọc bày tỏ, lực lượng lý luận – phê bình sân khấu hiện “thiếu và yếu” nghiêm trọng, điều mà ngay cả Cục Nghệ thuật biểu diễn cũng thừa nhận trong các báo cáo đánh giá. Nhiều năm qua, lực lượng này vừa mỏng về số lượng, vừa hạn chế về chất lượng, không đáp ứng nhu cầu phát triển của ngành. 

Đáng lo hơn, Trường Đại học Sân khấu - điện ảnh Hà Nội là một trong những đơn vị đào tạo lớn nhất cả nước, suốt hàng chục năm không mở được lớp lý luận – phê bình nào do không có thí sinh đăng ký.

Theo NSND Bùi Thanh Trầm, dù mức lương và phụ cấp đã được điều chỉnh tăng, thu nhập của nghệ sĩ sân khấu vẫn quá thấp để thu hút người tài hay tạo động lực sáng tạo. Cơ chế cào bằng, biểu diễn thưa khán giả, doanh thu hạn chế khiến đời sống nghệ sĩ nhiều khó khăn, không thể yên tâm gắn bó dài lâu. 

Thu nhập thấp cũng làm giảm sức hút của nghề, khiến người trẻ ngần ngại theo đuổi và những nghệ sĩ đang làm nghề khó toàn tâm với công việc sáng tạo.

Mở đường cho thế hệ trẻ phát triển 

Lực lượng trẻ đang trở thành “nguồn mạch mới” của sân khấu Việt, mang theo trí tuệ, năng lượng và tinh thần dấn thân. Họ mạnh dạn phá bỏ khuôn mẫu, tiếp thu tinh hoa quốc tế và thử nghiệm các ngôn ngữ sân khấu hiện đại. 

Đồng thời, họ đưa vào tác phẩm những vấn đề nóng của đời sống đương đại, giúp sân khấu trở thành không gian đối thoại với giới trẻ.

Tuy nhiên, hiện nay lực lượng trẻ lại đối mặt với nhiều thách thức. Đạo diễn, NSƯT Nghiêm Nhan cho rằng, sân khấu trẻ thiếu sân chơi và cơ hội thực hành khi suất diễn ít, không gian biểu diễn hạn chế, khiến tác phẩm khó được kiểm nghiệm trước khán giả. Nguồn lực đầu tư eo hẹp khiến nhiều dự án phải tự xoay sở, khó dàn dựng lớn hay ứng dụng công nghệ mới. 

Công tác đào tạo chưa gắn với thực tiễn, sinh viên ít được tiếp cận môi trường chuyên nghiệp, trong khi áp lực dung hòa truyền thống – hiện đại dễ khiến các thử nghiệm trẻ mất cân bằng thẩm mỹ.

Để hình thành lực lượng sáng tạo kế cận vừa đủ mạnh vừa bền vững, góp phần làm phong phú đời sống sân khấu, cần triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Theo tác giả kịch bản, NSƯT Phạm Ngọc Dương, yếu tố tiên quyết là đầu tư đúng mức cho đào tạo. 

Chương trình giảng dạy cần được điều chỉnh theo hướng thực tiễn hơn, cập nhật xu hướng nghệ thuật mới, đồng thời tạo thêm cơ hội cho sinh viên cọ xát thông qua các kỳ liên hoan và sân chơi chuyên môn. 

Cùng với đó, việc xây dựng cơ chế hỗ trợ tài chính ổn định, từ kinh phí dàn dựng đến chế độ đãi ngộ, sẽ giúp nghệ sĩ trẻ yên tâm theo nghề trong bối cảnh thu nhập còn thiếu ổn định.

Ngoài ra, cần tăng cường kết nối giữa các nhà hát công lập, đơn vị xã hội hóa và hội nghề nghiệp nhằm mở rộng “không gian sáng tạo”, tạo điều kiện để người trẻ thử nghiệm, thực hành và từng bước khẳng định năng lực.

Khi công tác đào tạo được chú trọng, các chính sách hỗ trợ được triển khai đồng bộ, lực lượng nghệ sĩ trẻ sẽ có nền tảng vững vàng để trưởng thành, trở thành nguồn nhân lực then chốt cho sự phát triển bền vững của sân khấu Việt.