Phim tài liệu đặc biệt “Tỉnh thức và hóa giải”

VHO - Những ngày cuối hè 2024, Điện ảnh QĐND đã ra mắt bộ phim tài liệu mang tên “Tỉnh thức và hóa giải”. Bộ phim đưa khán giả trở về với những ngày hè năm 1972 tại Quảng Trị.

“Tỉnh thức và Hóa giải” kể về một sự kiện chấn động xảy ra vào năm 1972 tại Cứ điểm 241, Quảng Trị. Với quyết định đúng đắn của Trung tá Phạm Văn Đính, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 56 Việt Nam Cộng Hòa, buông súng và quyết định hết sức nhân văn- ngừng bắn của Trung đoàn 38, Pháo binh Bông lau đã đưa hơn 1.000 binh lính Việt Nam Cộng Hòa trở về với cách mạng, trở về với gia đình.

 Sau hơn 50 năm những người lính của cả hai bên chiến tuyến năm xưa cùng con cái của họ có dịp gặp gỡ nhau tại Quảng Trị. Trong câu chuyện cũ ôn lại, có câu chuyện mới về cuộc sống về sau, về con cái, cháu chắt, sức khỏe và niềm vui tuổi già.

 Những vết thương chiến tranh đã lành trong thân thể và tâm hồn người lính, và trong tâm hồn của cả đại gia đình dân tộc. Chia rẽ chỉ là nhất thời, tình cảm dân tộc, tình thương giống nòi mới là trường tồn và bất diệt.

Bộ phim được thực hiện bởi biên kịch Trần Đăng Mậu, đạo diễn Thượng úy Bùi Thanh Hải, quay phim Đại úy Hà Hải Long, quay phim Đại úy Lê Duy Hồi.

Đại diện đoàn làm phim đã chia sẻ những tâm sự về hành trình thực hiện bộ phim này

. Thưa nhà biên kịch Trần Đăng Mậu, xin ông cho biết ý nghĩa của tên phim “Tỉnh thức và hóa giải”? 

- Biên kịch, nhà báo Trần Đăng Mậu: Tên phim là kết quả của một quá trình tư duy, nâng lên đặt xuống của tập thể chúng tôi, gồm biên kịch, đạo diễn, biên tập, sau đó được Hội đồng Duyệt của Điện ảnh QĐND thông qua. 

Tỉnh thức giống như trạng thái “giác ngộ” về một vấn đề đang diễn ra rất cấp thiết trong nhận thức của con người; hóa giải là quá trình mang lại sự chuyển hóa, phù hợp với xu thế phát triển của thời cuộc. Thời cuộc ở đây chính là biến cố của một đơn vị quân đội Việt Nam Cộng hòa (VNCH) đã buông súng để trở về với cách mạng trong chiến dịch Xuân - Hè 1972 tại Quảng Trị.

 “Tỉnh thức và hóa giải” cũng chính là lan tỏa tinh thần hòa hợp, hòa giải dân tộc mà thông điệp của phim muốn gửi gắm đến người xem.

. Ông hãy chia sẻ thêm về ý tưởng khi thực hiện bộ phim này? Trong quá trình viết và khai thác đề tài có thuận lợi và khó khăn gì không? 

- Để có ý tưởng tốt thì bắt đầu từ đề tài.  Đây là đề tài mà tôi đã ấp ủ từ lâu, từ vốn sống và sự trải nghiệm khi được tham gia cộng tác làm nhiều phim tài liệu với VTV. Cũng là từ thân phận của mảnh đất Quảng Trị, nơi có cây cầu lịch sử từng chia hai đất nước, nơi một tỉnh chia hai, một huyện chia hai, đến một gia đình cũng chia hai, hai anh em ở hai chiến tuyến. 

Sự kiện hơn 1.000 binh sĩ VNCH buông súng để trở về với cách mạng, đã gây tiếng vang và gây chấn động trong quân đội VNCH. Như là cơ duyên, tôi cũng may mắn gặp được nhân vật với những câu chuyện liên quan đến đề tài từ những cựu chiến binh (CCB) thăm lại chiến trường xưa Quảng Trị, hay là thông tin từ phía người lính VNCH từng tham trận, hay là một mẫu tin trên mạng xã hội mà tôi đã đọc được và nối kết để tìm ra đường dây.

 Cứ thế, qua những dòng địa chỉ, qua những lần trao đổi, chuyện trò, tôi đã hình thành ý tưởng được đề cập trong kịch bản “Tỉnh thức và hóa giải”. Vinh dự cho tôi là được Điện ảnh QĐND “duyệt” và triển khai ghi hình.  

Trong quá trình làm phim, chúng tôi nhận được sự đồng thuận và hưởng ứng tích cực của các CCB, kể cả các cựu binh Trung đoàn 56 Việt Nam Cộng hòa. Phần lớn những cựu binh ấy sau khi ra miền Bắc học tập và rèn luyện, đều được biên chế vào các đơn vị Quân Giải phóng để tham gia chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử. 

Sau ngày đất nước thống nhất, họ cũng góp công sức xây dựng quê hương. Nhiều người trong số họ sinh ra và lớn lên trong gia đình có truyền thống cách mạng, có người thân tập kết ra miền Bắc hoặc ở lại hoạt động trong vùng địch hậu.

Tuy tuổi đời của các CCB nay thuộc vào “xưa nay hiếm”, nhưng điều đáng mừng là sức khỏe và tinh thần của họ vẫn còn minh mẫn khi nhắc đến chuyện xưa thì ký ức như ùa về. Những người con của họ nay đã trưởng thành, có công ăn việc làm ổn định, có nhiều đóng góp cho đất nước, quê hương. 

 Nhưng cũng có một số khó khăn. Sự kiện Trung đoàn 56 thuộc Sư đoàn 3 Bộ binh buông súng, trở về với cách mạng diễn ra đã hơn nửa thế kỷ. Nhiều nhân vật trong câu chuyện đã qua đời, mà đáng tiếc nhất là nhân vật Trung tá Phạm Văn Đính. Người thân, gia đình họ không phải người trong cuộc nên không muốn tham gia ghi hình. Tình huống đó đặt ra nhiều thử thách cho đoàn làm phim.

. Thưa đạo diễn Bùi Thanh Hải, trong quá trình triển khai kịch bản và ghi hình, phim đã được lên kế hoạch như thế nào để đảm bảo tiến độ phim?

- Đạo diễn Bùi Thanh Hải: Trong quá trình triển khai kịch bản, bản thân tôi đã vạch ra kế hoạch thật rõ ràng và tỉ mỉ, làm sao cho tiến độ sản xuất phim phải hợp lý nhất có thể. 

Vì đây là một đề tài rất hay, rất nhân văn; nhưng cũng ít nhiều nhạy cảm, có sự khéo léo trong quá trình khai thác. Nên để đảm bảo chắc chắn, tôi và tác giả Trần Đăng Mậu đã phải nhiều lần vào Quảng Trị trước để khảo sát tình hình, làm việc với nhân vật. Đây là bước đệm để đoàn làm phim ghi hình suôn sẻ hơn, đảm bảo tiến độ đã đề ra.

. Để truyền tải nội dung phim đến khán giả, thủ pháp nghệ thuật gì đã được sử dụng trong cách kể, lời bình và xây dựng hình tượng nhân vật, thưa ông?

- “Tỉnh thức và hóa giải” không đi sâu bình luận ai đúng, ai sai. Câu chuyện của lịch sử trong phim được nhìn nhận khách quan hết sức có thể; chân lý tự hiển hiện qua diễn biễn câu chuyện và lời kể của nhân vật.

 Điều cuối cùng đọng lại khi phim kết thúc là tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc, là ý thức về lịch sử dựng nước và giữ nước của cha ông và sứ mệnh kế thừa cha ông của thế hệ hôm nay. 

Để làm được điều này, chúng tôi đã phải rất khéo léo trong từng khuôn hình,  lời nói, lời bình, xử lý tốt những yếu tố nhạy cảm; để mỗi chi tiết của phim đều thể hiện sự hòa hợp, hòa giải, tình cảm đại đoàn kết.

Điều đặc biệt chính là lời bình của phim. Chúng tôi đã sử dụng phương pháp ẩn dụ, đối đẳng và những từ ngữ giàu hình ảnh kết hợp với tư liệu minh họa để khán giả có thể hình dung được bối cảnh cũng như câu chuyện mùa hè năm 1972.

Điều này cũng làm phim hấp dẫn hơn. Đặc biệt với phương pháp đối đẳng trong lời bình, khán giả có thể thấy rõ lý tưởng chiến đấu của hai bên chiến tuyến: Một bên là những người lính kiên quyết chiến đấu vì lý tưởng độc lập dân tộc - Một bên là những người lính cũng dũng cảm nhưng thiếu lý tưởng chiến đấu, cầm súng vì chủ nghĩa anh hùng cá nhân, vì những bông hoa mai trên ve áo mà chế độ Nguyễn Văn Thiệu hứa hẹn. 

Chính vì vậy, khi nhận ra bản chất cuộc chiến mà chế độ Mỹ Thiệu đẩy mình vào, những người lính Trung đoàn 56 đã quyết định trở về với Cách mạng. 

. Là một đạo diễn làm phim về người lính,ông có chia sẻ gì về việc làm phim hình ảnh người lính Cụ Hồ và việc lựa chọn đề tài để hấp dẫn giới trẻ?

- Là đạo diễn đã có nhiều tác phẩm về đề tài người lính, tôi rất tự hào khi khoác trên mình màu áo lính Cụ Hồ, và đồng thời cũng là một người trẻ, tôi nhận thấy đề tài người lính là một đề tài luôn cho tôi nhiều cảm xúc.

 Các biên kịch, đạo diễn trẻ của Điện ảnh Quân đội luôn luôn gắng tìm ra điểm mới, chọn cho mình một cách khai thác mới, một góc nhìn trẻ trung hơn, mang tính đại diện cho thế hệ trẻ hơn. 

Chúng tôi muốn đem đến cho khán giả một cái nhìn mới mẻ hơn về lịch sử; để khán giả thấy rằng lịch sử nước nhà không chỉ có những sự kiện, những con số, mà còn có những câu chuyện nhân văn, những số phận và chân dung con người cao đẹp. 

Việc áp dụng những hiệu ứng kỹ xảo và công nghệ mới trên phim cũng quan trọng. Mục đích của chúng tôi là làm sao để đưa tới cho khán giả một bộ phim sâu sắc nhưng hấp dẫn, giúp các bạn trẻ nhìn nhận một cách rõ ràng hơn về quá khứ cũng như hiện tại và tương lai.

“Tỉnh thức và hóa giải” là một bộ phim tài liệu đặc biệt với đề tài đặc biệt được Điện ảnh QĐND khai thác. Những người lính ngày xưa đã từng ở hai chiến tuyến, sau hơn 50 năm có dịp gặp gỡ, ngồi lại với nhau, ôn lại những câu chuyện cũ. Bộ phim hứa hẹn đem đến những cảm xúc đặc biệt cho khán giả.