Lê Hữu Hiếu “đánh thức” di sản bằng nghệ thuật đương đại

VHO - Triển lãm - sắp đặt “Bạch Đằng” của nghệ sĩ Lê Hữu Hiếu tại Hạ Long (tỉnh Quảng Ninh) mang đến cho công chúng một trải nghiệm nghệ thuật hiếm gặp khi lịch sử không còn nằm yên trong sách vở hay ký ức, mà hiện diện bằng không gian và cảm xúc bên bờ vịnh di sản.

Triển lãm - sắp đặt “Bạch Đằng” không đơn thuần là một sự kiện mỹ thuật, mà là cuộc đối thoại nghệ thuật đương đại với di sản lịch sử dân tộc. Điểm đặc biệt, không gian triển lãm ngoài trời này gây ấn tượng đặc biệt khi được đặt bên bờ vịnh di sản Hạ Long.

“Bạch Đằng” là kết quả của nhiều năm chuẩn bị công phu, nhưng ý niệm nghệ thuật đã được Lê Hữu Hiếu nung nấu suốt hàng chục năm trước đó.

Nghệ sĩ từng chia sẻ, khoảnh khắc lần đầu tiên tận mắt nhìn thấy bãi cọc Bạch Đằng đã để lại trong anh một ấn tượng sâu sắc và lâu dài: vẻ đẹp không nằm ở sự hoành tráng, mà ở trí tuệ chiến lược, ở sự kết tinh kỳ diệu giữa thiên nhiên và con người Việt Nam trong những thời khắc sinh tử của lịch sử.

Từ đó, Bạch Đằng trở thành một hình tượng xuyên suốt trong hành trình sáng tác của anh như một biểu đạt của bản lĩnh dân tộc, của trí tuệ người Việt, và của chiều sâu ký ức được tích tụ qua thời gian.

Triển lãm - sắp đặt "Bạch Đằng" tại Hạ Long lần này tiếp nối mạch sáng tác ấy, đồng thời mở rộng cuộc đối thoại của lịch sử và hiện tại. Không kể lại lịch sử theo lối minh họa, Lê Hữu Hiếu lựa chọn cách dựng nên một không gian nghệ thuật ba chiều, nơi người xem bước vào, di chuyển, cảm nhận và suy tư.

Ở đó, lịch sử không phải là câu chuyện đã khép lại, mà là một dòng chảy vẫn đang tiếp diễn.

Nhận xét về cụm tác phẩm điêu khắc - sắp đặt “Bạch Đằng”, cố vấn nghệ thuật Đỗ Tú Anh đánh giá: “Trưng bày cụm tác phẩm điêu khắc - sắp đặt Bạch Đằng lần này, ngôn ngữ tạo hình của Lê Hữu Hiếu được thể hiện rõ trong cấu phần riêng biệt.

Đó là sự nhuần nhuyễn của kỹ thuật kết cấu, của vật liệu, và của khao khát hướng đến sự vĩ đại. Nghệ sĩ sử dụng phong cách ước lệ đối với những nhân vật trong tác phẩm để ngợi ca mọi anh hùng của kỳ tích Bạch Đằng.”

Trong không gian triển lãm, hình tượng con người được xử lý theo hướng phi cá nhân. Với Lê Hữu Hiếu, lịch sử không thuộc về một vài cá nhân xuất chúng, mà là thành quả của toàn dân tộc. Vì thế, mọi người Việt Nam từng góp mặt trong kỳ tích Bạch Đằng đều xứng đáng được tôn vinh như những “tượng đài”.

Cố vấn nghệ thuật Đỗ Tú Anh lý giải rõ hơn quan niệm tạo hình này: “Trong quan niệm của Lê Hữu Hiếu con người là một phần của lịch sử, và bất kể người Việt Nam từng tham gia vào kỳ tích Bạch Đằng đều xứng đáng là những tượng đài. Hình tượng tối giản dù họ là nông dân, chiến sĩ, hay bá quan văn võ, tất cả được tôn cao, vững chãi, với tạo hình vai - lưng vuông vức, mạnh mẽ như những thân cây cổ thụ mọc lên từ đất”.

Tổ hợp tác phẩm nghệ thuật công cộng quy mô lớn về chiến thắng Bạch Đằng được trưng bày dài hạn trong không gian đô thị ven biển, mở ra cuộc đối thoại giữa lịch sử, di sản và đời sống đương đại tại một điểm đến du lịch - văn hóa năng động của Quảng Ninh.

Triển lãm gồm 18 tượng binh sĩ bằng kim loại, cao từ 3,3 đến 4,5 mét. Trước khi được trưng bày ở Hạ Long, các tác phẩm từng được giới thiệu tại phố đi bộ Nguyễn Huệ (TP. HCM) trong chuỗi hoạt động kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, thu hút sự quan tâm rộng rãi của công chúng.

Đại diện UBND phường Bãi Cháy nhận định, triển lãm không chỉ góp phần làm đẹp không gian công cộng ven biển mà còn lan tỏa tinh thần tự hào dân tộc, đồng thời bổ sung một điểm nhấn văn hóa mới cho khu vực Bãi Cháy nói riêng và du lịch Quảng Ninh nói chung.

Triển lãm sẽ được trưng bày trong vòng 3 năm tại không gian nghệ thuật này.

Những bức tượng khổng lồ, vững chãi ấy tạo nên một cảm giác bao trùm và che chở. Người xem, khi bước giữa không gian sắp đặt, không còn đứng ở vị trí quan sát bên ngoài lịch sử, mà như được đặt vào chính lòng lịch sử.

Theo cố vấn nghệ thuật Đỗ Tú Anh, chính tính đồng nhất và phi cá nhân của tạo hình đã mở ra chiều sâu thời gian cho tác phẩm: “Dù triển lãm ngoài trời, hay giữa những bức tường cổ kính của khu triển lãm tại pháo đài Venice Arsenal lịch sử, khi người xem bước giữa những bức tượng khổng lồ trang nghiêm và vững chãi, cảm giác được che chở như từ hàng thế kỷ tỏa xuống đám đông.

Tính đồng nhất và phi cá nhân của nhân vật phản chiếu góc nhìn của khán giả và người nghệ sĩ khi nhìn lại vào quá khứ, mỗi chúng ta chỉ còn là hình bóng, và chỉ được nhớ đến nhờ việc chúng ta đã làm. Cách xử lý tạo hình này của Lê Hữu Hiếu đã góp phần đưa thêm chiều thời gian vào tác phẩm".

Một trong những điểm đặc biệt làm nên sức nặng của “Bạch Đằng” là cách Lê Hữu Hiếu lựa chọn và xử lý vật liệu.

Cố vấn nghệ thuật Đỗ Tú Anh nhận định: “Khám phá, tìm tòi và xử lý vật liệu là một thế mạnh hầu như vô song của Hiếu. Là một nghệ sĩ, Lê Hữu Hiếu không che dấu sự ngạo nghễ mong muốn cho tác phẩm của mình bền vững trăm năm. Chỉ những vật liệu của cha ông mà sự trường tồn đã chứng minh qua thời gian mới đủ sức thuyết phục Hiếu sử dụng cho tác phẩm của mình”.

Với điêu khắc và sắp đặt, những loại hình nghệ thuật cho phép tương tác trực tiếp, “Bạch Đằng” đưa cảm xúc của người xem lên một tầng cao mới. Quy mô đồ sộ của công trình khiến trải nghiệm nghệ thuật không chỉ mang tính thị giác, mà trở thành trải nghiệm thể chất và tinh thần.

Chính những đóng góp bền bỉ ấy đã đưa Lê Hữu Hiếu đến với sự ghi nhận quốc tế. Ngày 17.10.2025, tại Tokyo, anh được Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam và Liên hiệp các Hội UNESCO Nhật Bản vinh danh danh hiệu “Nghệ sĩ tiên phong trên hành trình di sản UNESCO 2025”.

Theo Ban Tổ chức, việc vinh danh này góp phần thực hiện Công ước 2003 của UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời khẳng định vai trò của nghệ sĩ như một “người giữ lửa” cho ký ức và bản sắc văn hóa.