Họa sĩ Phạm Bình Chương: 20 năm “Xuống phố” vẫn miệt mài yêu Hà Nội

VHO - Họa sĩ Phạm Bình Chương khởi đầu con đường hội họa bằng trừu tượng, rồi sang biểu hiện và đến cuối cùng dường như anh đã tìm thấy mình ở hiện thực. Trong sự dịch chuyển ấy, Phạm Bình Chương tự tin và thành công hơn cả với series đẹp mê hồn các bức tranh về Hà Nội.

Tối 1.11 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, họa sĩ Phạm Bình Chương khai mạc triển lãm “Xuống phố 4”, đánh dấu 25 năm lựa chọn con đường vẽ hiện thực và 20 năm thực hiện loạt tranh về Hà Nội. Đây là cuộc triển lãm lần thứ 4 trong series “Xuống phố”, kể từ lần đầu tiên năm 2004 và là triển lãm cá nhân lần thứ 6 của họa sĩ Phạm Bình Chương.

Với công chúng yêu hội họa và bạn bè, đồng nghiệp của họa sĩ, mỗi lần Phạm Bình Chương “Xuống phố” thực sự mang đến cảm xúc háo hức, đợi chờ.

Họa sĩ thì bộc bạch: “Biết nói gì đây sau 20 năm “Xuống phố”! Nhiều người hỏi sau lần này tôi có tiếp tục “Xuống phố” nữa không, và liệu rằng tình yêu Hà Nội trong tranh có dần phai nhạt? Câu hỏi này có lẽ tôi cũng phải đặt ra với chính mình. Nhưng có một điều chắc chắn, dẫu sau bao nhiêu năm thì tôi vẫn miệt mài yêu Hà Nội”.

25 năm vẽ khoảng 200 bức tranh về Hà Nội, có thể nói, Phạm Bình Chương là người miệt mài kể chuyện Hà Nội qua hội họa. 

Với Phạm Bình Chương, Hà Nội thật đặc biệt. Vùng đất ngàn năm văn hiến dường như có đủ thứ mà họa sĩ cần, sự cổ kính xen lẫn hiện đại, sự tĩnh lặng đi cùng náo nhiệt, sự khác biệt rõ rệt của bốn mùa.

Hà Nội cũng như hiểu thấu tâm trạng của họa sĩ. Anh miệt mài vẽ về Hà Nội. 4 cuộc triển lãm cá nhân trong hơn 2 thập kỷ chỉ bày những bức tranh về Hà Nội, có lẽ những lần “Xuống phố” của Phạm Bình Chương là điều hiếm gặp trong đời sống mỹ thuật, cũng là nét duyên tạo nên sức hút trong những bức tranh Hà Nội phố của anh. 

Trải qua nhiều thay đổi lớn, nhưng điều thú vị nhất Bình Chương phát hiện ra là ở Hà Nội không có cái gì mất đi hoàn toàn, mà đều có sự tồn tại đan xen. Đây chính là sức hấp dẫn lớn nhất đối với họa sĩ - một Hà Nội dai dẳng các tầng ký ức.

Dưới con mắt hội họa của mình, Phạm Bình Chương luôn khám phá và nhận thấy sự đa dạng trong đời sống đang tiếp diễn đầy xung đột, dù chỉ ở một số nhà, một góc phố, một bức tường... của Hà Nội.

“Đó là những sự xung đột mang tính chất tiếp biến và vô cùng êm dịu. Hầu như bức vẽ nào của tôi cũng có sự xung đột đó, có điều là ít hay nhiều mà thôi", anh nói.

Đơn giản như trong tác phẩm “Đợi”, bức vẽ có hình ảnh hai cánh cửa, thoạt nhìn thì đơn giản và tưởng như không có gì, nhưng  kỹ một chút thì người xem sẽ nhận thấy một bên là cửa sắt kéo, một bên là cửa gỗ xếp, là đại diện hai thời kỳ, một ở những năm 30, một vào những năm 80, 90.

Cả hai cùng tồn tại ngay trong một số nhà, có hình ảnh một bà cụ đang ngồi chờ đợi,  và hình ảnh một chiếc xe đạp hiện đại của giới trẻ…, tất cả đan xen lẫn nhau, hiện đại và cổ kính, nhưng không gây tức mắt mà trái lại, rất đẹp.

Trong những bức tranh của mình, Phạm Bình Chương luôn đi tìm sự hài hòa, không xung đột như thế. “Xuống phố 4” của anh cũng có nhiều tác phẩm khai thác mạnh mẽ nội dung này.

Sự xung đột dịu êm dường như không có hạn định, không báo trước. Nó cứ lặng lẽ xuất hiện, tiếp nối rồi tự đào thải. Có lẽ mải mê kiếm sống, chúng ta không hề biết được rằng có những thứ rất đỗi quen thuộc đã biến đi mãi mãi,  ví dụ như cái bơm đầu ngã ba, cái cột điện lằng nhằng  dây điện, hay cái hộp gỗ đựng thuốc lá…

Hay như trên bức tranh khổ lớn có tên “Tâm tình”, Phạm Bình Chương kể câu chuyện dòng chảy văn hóa trong đời sống Hà Nội trên một bức tường. Bức tường cũ thoạt trông rất bình thường nhưng quan sát kỹ sẽ thấy sự canh tranh khốc liệt, bao gồm cả sự sinh tồn và xâm thực văn hóa.

“Những người vẽ Graffiti thường rất thích lựa chọn vẽ trên những bức tường đã có dấu tích chứ không phải một bức tường trắng. Trên lớp trầm tích cũ đó, họ có những sáng tạo mới,  và cả những quảng cáo dán đè lên hình vẽ.

  Bức tường đó như đang kể câu chuyện của Hà Nội, về quá trình lịch sử, sự thay đổi, xâm thực văn hóa, sự đào thải những giá trị cũ, cũ- mới  chồng chéo lẫn nhau, cạnh tranh lẫn nhau nhưng lại không hề biết sự tồn tại của nhau. Ngay cạnh đó là một quán nước và thậm chí người bán hàng, hay khách hàng quen thuộc cũng không hề để ý đến sự biến chuyển trên bức tường sau lưng", Phạm Bình Chương nói về tác phẩm và những ý tưởng của mình.

 Đó là câu chuyện rất thú vị, có những sự bất biến lặng lẽ nhưng cũng có những sự biến đổi nhanh chóng mà chỉ nhìn thoáng cũng biết ngay đó là Hà Nội. Hà Nội với anh bây giờ được mở rộng là một phạm trù chứ không chỉ ấn định là một đối tượng, hay một định nghĩa, luôn có dấu tích thời gian và sự chuyển biến của thời đại đan xen lẫn nhau.

Giới chuyên môn nhận định, 20 năm miệt mài “Xuống phố”, Phạm Bình Chương đã tìm được Hà Nội của riêng mình. Ngược lại, Hà Nội cũng là bệ đỡ cho những thành công đáng nể trong nghệ thuật của anh. 

Trong tranh Phạm Bình Chương, Hà Nội luôn trầm mặc, thanh lịch và ấm áp dù những biến chuyển ở nơi đây nhanh nhất khu vực Đông Nam Á. Phạm Bình Chương luôn thích thể hiện sự chuyển động của Hà Nội trong tranh. Sự thay đổi về diện mạo của Thủ đô luôn được đặt cạnh những giá trị bất biến. 

So với 3 lần “Xuống phố”  trước đây, điểm đặc biệt trong "Xuống phố 4" là các bức tranh khổ lớn mà ở đó, người xem sẽ cảm nhận rõ hơn hồn phố thông qua những mảng màu lớn và ở cả những chi tiết mang tính biểu tượng. 

 Rộng hơn, những bức tranh góc phố, ngôi nhà còn mang dáng dấp đô thị thời Pháp thuộc sẽ được bày cùng với tranh vẽ đô thị mới… Phạm Bình Chương chia sẻ, anh luôn để ý những khoảnh khắc giao thời đó.

Dẫu biến chuyển xung đột như thế nào thì Phạm Bình Chương vẫn luôn giữ tâm thế của người Hà Nội trong mỗi tác phẩm hội họa của mình. Để vẽ một Hà Nội nhẹ nhàng, thâm trầm, sâu lắng. Trong tranh của anh, người xem cũng luôn thấy sự xuất hiện của những hình tượng người phụ nữ, người bà, người mẹ lặng lẽ sống, dáng vẻ đợi chờ trong thành phố đang chuyển động mỗi ngày. 

“Kể từ triển lãm “Xuống phố” đầu tiên năm 2004 mà tư liệu tôi đã khai thác từ nhiều năm trước đó, những bức vẽ Hà Nội thời điểm này rất trầm lắng, êm đẹp và lãng mạn. Tôi thì cứ nghĩ Hà Nội vẫn thế, không có nhiều thay đổi.

Đến “Xuống phố 2”, “Xuống phố 3”, những bức vẽ về Hà Nội của tôi bắt đầu thể hiện ngày càng rõ hơn màu sắc của những dịch chuyển. Cho đến lần này, tôi vẽ một Hà Nội dai dẳng các tầng ký ức, với những chuyển biến rất từ từ.

Đó có lẽ là điều thú vị khiến tôi cảm thấy mình… chưa chán, và vì sao mỗi lần “Xuống phố” lại phải khác nhau”, Phạm Bình Chương bộc bạch.

Cái khác đó cũng thể hiện trong chính tâm thế của họa sĩ. Anh thừa nhận qua mỗi lần triển lãm mình càng ngày càng già dặn, chín chắn hơn, cũng như sự buông bỏ ngày càng nhiều lên.

Không còn cố hoài niệm, níu kéo. Nhờ vậy, nét cọ thăng hoa hơn, yếu tố nghệ thuật nhiều hơn. Phạm Bình Chương cũng nói, anh luôn trân trọng những giá trị của Hà Nội cổ, điều tạo nên sự khác biệt với những thành phố khác.

Một điều thú vị là tất cả những tác phẩm trong những lần “Xuống phố” của Phạm Bình Chương đều rất “đắt hàng”, nhưng mục đích khi vẽ của họa sĩ không hẳn để bán tranh mà để thể hiện nội tâm, cảm xúc cũng như nhu cầu, quan điểm của mình. Ở đó, tình yêu Hà Nội là chất xúc tác để nghệ thuật thăng hoa.

 “Xuống phố 4” mở cửa từ 1- 7.11.2024 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (66 Nguyễn Thái Học, Hà Nội).