Vì sao các đèo ở Lâm Đồng liên tiếp sạt lở mỗi mùa mưa?

VHO - Những ngày mưa kéo dài cuối tháng 11, Lâm Đồng lại xảy ra hàng loạt vụ sạt lở nghiêm trọng. Vì sao khu vực này luôn trở thành điểm nóng sạt lở vào mỗi mùa mưa?

Những cung đèo liên tục gánh chịu các vụ sạt lở nguy hiểm

Đèo Khánh Lê từ lâu đã được xem là một trong những cung đường hiểm trở nhất miền Trung - Tây Nguyên. Với chiều dài 33km nhưng địa hình dốc, uốn lượn và vách đá dựng đứng, nơi đây trở thành một “vùng trũng rủi ro” mỗi khi có mưa lớn.

Vào đêm 16.11 rạng sáng 17.11, một khối lượng đất đá khổng lồ bất ngờ tràn xuống đoạn Km45, vùi lấp xe khách 40 chỗ đang lưu thông giữa đêm tối khiến 6 người thiệt mạng, 19 người bị thương. Đây là một trong những vụ sạt lở gây chết người nghiêm trọng nhất từ trước tới nay ở đèo Khánh Lê.

Nhìn lại năm 2010, khi công trình còn dang dở, mưa lớn đã khiến nhiều điểm sạt lở xuất hiện. Những năm sau, người dân và lực lượng chức năng gần như “sống chung” với cảnh dọn đất đá, chặn đường, cảnh báo tạm thời.

Tháng 11.2014, tảng đá lớn ở Km52 bất ngờ lăn xuống chắn ngang khiến hàng trăm phương tiện mắc kẹt.

Năm 2016, nước từ núi đổ ào ạt tạo thành dòng thác quét kéo theo đất đá tràn xuống mặt đường.

Năm 2017, cơn bão Damrey càn quét khiến giao thông bị chia cắt gần nửa tháng, hai thanh niên đi xe máy tử vong khi bị thác nước cuốn trôi.

Đỉnh điểm năm 2024, mưa lớn liên tiếp gây hàng chục điểm sạt lở lớn nhỏ, trong đó có điểm tại Km43+300 vùi lấp mặt đường hàng trăm mét, khiến hơn 350 người mắc kẹt suốt nhiều ngày.

Không riêng Khánh Lê, đèo Prenn - cửa ngõ chính nối Đà Lạt với TP.HCM cũng sạt lở nghiêm trọng sáng 17.11. Taluy âm dài 100m sụt xuống vực sâu, mặt đường nứt toác, buộc tỉnh Lâm Đồng phải lập tức công bố tình huống khẩn cấp, đóng đèo, phân luồng giao thông sang đèo Mimosa và đèo Sa Com. Lực lượng chức năng được huy động 24/24 để quan trắc, cảnh báo và đảm bảo an toàn.

Mưa lớn những ngày giữa tháng 11 còn khiến nhiều tuyến đèo khác tê liệt. Quốc lộ 28 qua đèo Gia Bắc ghi nhận hàng chục điểm sạt lớn nhỏ. Đèo Đại Ninh (QL28B) vốn đang thi công mở rộng lại xuất hiện thêm các vết nứt, trượt đất mới. Đèo Sông Pha (QL27) tạm cấm lưu thông vì sạt lở liên tiếp. Đèo D’Ran vẫn chưa khắc phục xong tình trạng nứt gãy, sụt lún nghiêm trọng…

Trong bối cảnh đó, UBND tỉnh Lâm Đồng phải ban hành hàng loạt văn bản hỏa tốc, yêu cầu các lực lượng sẵn sàng di dời dân, trực canh tại các điểm sạt lở, theo dõi mực nước hồ chứa và triển khai phương châm “4 tại chỗ”.

Tình hình mưa lũ dồn dập với lượng mưa lên tới 125,6mm ở D’Ran và hơn 100mm ở nhiều nơi khác khiến áp lực lên hệ thống thủy lợi, giao thông và khu dân cư ngày càng lớn.

Có thể thấy, sạt lở ở Lâm Đồng không còn là hiện tượng bất thường mà dường như đã trở thành chu kỳ lặp lại mỗi năm, ngày càng dữ dội và khó lường hơn.

Vì sao các đèo ở Lâm Đồng liên tục sạt lở?

Theo các chuyên gia phòng chống thiên tai, nguyên nhân đầu tiên và dễ thấy nhất là do mưa lớn kéo dài khiến đất đá ngậm nước bão hòa, mất liên kết và trượt xuống theo độ dốc. Ở các khu vực địa hình núi cao như Lâm Đồng, khi nước mưa thấm sâu, mực nước ngầm dâng lên, nền đất yếu càng dễ bị phá vỡ cấu trúc.

Tuy nhiên, mưa không phải là yếu tố duy nhất, và cũng không phải là yếu tố quan trọng nhất gây nên sạt lở ở Lâm Đồng.

Nhiều chuyên gia, trong đó có KTS. Trần Đức Lộc cho rằng, yếu tố con người mới là căn nguyên sâu xa. Tình trạng phá rừng kéo dài, khai thác đất dốc, san gạt tự phát, xây dựng thiếu quy hoạch đã bào mòn lớp chắn tự nhiên của đất, khiến các sườn đồi, taluy dễ “đầu hàng” trước dòng nước mưa.

Khi cây rừng bị mất, rễ cây không còn giữ được đất; khi mặt bằng bị san phẳng, dòng chảy tự nhiên bị biến dạng, tập trung thành dòng xói mạnh, làm suy yếu chân dốc.

Ở những đô thị miền núi như Đà Lạt, câu chuyện còn phức tạp hơn. Địa hình dốc lớn, trong khi hệ thống thoát nước (cả tự nhiên lẫn nhân tạo) không theo kịp tốc độ phát triển đô thị. Nước từ thượng lưu trút xuống theo dòng chảy bề mặt, kết hợp với khối đất đã ngậm nước, tạo thành những đợt “đánh” cực mạnh vào chân đồi, gây sụt trượt.

Biến đổi khí hậu cũng khiến tình hình khó kiểm soát hơn. Lượng mưa tập trung lớn trong thời gian ngắn (kiểu mưa dồn dập tập trung theo giờ) làm đất không kịp thoát nước, đẩy nguy cơ sạt lở lên mức báo động.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, sạt lở có thể được kiểm soát nếu quy hoạch đi trước một bước. Theo đó, cần có bản đồ phân vùng nguy cơ sạt lở bắt buộc trong tất cả đồ án phát triển; kiểm tra nghiêm ngặt các dự án xây dựng trên địa hình dốc; tăng cường thẩm định địa chất độc lập để ngăn tình trạng “vẽ quy hoạch trên giấy” và siết chặt quản lý sử dụng đất rừng, đất nông nghiệp, đất đô thị...

KTS. Trần Đức Lộc nhấn mạnh, dù đã cảnh báo suốt nhiều năm nhưng tình hình vẫn chưa cải thiện đáng kể. Ông cho rằng đã đến lúc sạt lở cần được xem như một rủi ro thường xuyên trong các đô thị miền núi, và nếu không thay đổi cách tiếp cận, thiên tai sẽ tiếp tục xảy ra ngoài ý muốn của con người.