Nhận diện hành vi không phù hợp để phát hiện sớm trẻ tự kỷ

VHO - Nhiều bậc phụ huynh thường băn khoăn về khái niệm “hành vi không phù hợp của trẻ” và làm sao nhận diện được hành vi nào cần được phát hiện sớm để kịp thời can thiệp…

 Theo các chuyên gia, khi hành vi của trẻ gây tổn thương cho người khác hoặc chính bản thân trẻ, hoặc khi các hành vi này xảy ra quá thường xuyên, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng học tập, hòa nhập và chất lượng sống của trẻ, thì cha mẹ cần chú ý và cân nhắc việc can thiệp sớm. Việc phát hiện và can thiệp kịp thời có thể giúp trẻ tự kỷ phát triển tốt hơn, cải thiện các kỹ năng xã hội và học tập, mang lại cuộc sống lành mạnh và hạnh phúc cho các em.

Nhận diện những hành vi không phù hợp

Chị Hoàng Thanh Vân, mẹ bé Tùng (5 tuổi, Hà Nội) chia sẻ: 3 tuổi bé đã biết đọc và lên 5 bé đã biết làm phép tính cộng, trừ. Tùng rất thích tham gia các hoạt động vui chơi cùng bạn bè và thường xuyên nhìn các bạn với ánh mắt đầy háo hức. Tuy nhiên, cách tham gia của bé lại khiến các bạn không vui. Ví dụ, khi các bạn đang chơi bóng, Tùng lại lao vào sân ôm bóng chạy mất. Thấy các bạn rượt theo để lấy lại bóng, bé lại càng thấy vui và thích thú. Hành vi này khiến các bạn cảm thấy khó chịu, và đây là một trong những dấu hiệu mà chị Vân băn khoăn, mong muốn được giúp đỡ.

Nhiều bậc cha mẹ, đặc biệt là những người chưa có đủ kiến thức về sự phát triển của trẻ, thường cảm thấy xấu hổ và giận dữ với con khi chúng có những hành vi lạ lùng, mà không nhận ra rằng đó chính là những dấu hiệu cảnh báo cần can thiệp sớm, đặc biệt là đối với trẻ tự kỷ. Các chuyên gia cho rằng, mặc dù có nhiều quan niệm khác nhau về hành vi không phù hợp (hay còn gọi là hành vi có vấn đề, hành vi không mong muốn, hành vi xấu), nhưng nhìn chung, đó là những hành vi không tương thích với môi trường xung quanh hoặc không phù hợp với các trẻ phát triển bình thường ở độ tuổi tương ứng. Những hành vi này có thể gây khó khăn trong việc hòa nhập cộng đồng, thậm chí tạo ra những nguy cơ về sức khỏe và sự an toàn cho chính trẻ, cho người khác hoặc đồ đạc xung quanh.

Trường hợp của bé Tùng giật đồ chơi của bạn là một biểu hiện của mong muốn được yêu thương, quan tâm và chú ý từ bạn bè - một nhu cầu hoàn toàn chính đáng ở trẻ em. Tuy nhiên, nhiều trẻ, đặc biệt là những trẻ có sự phát triển khác biệt, không biết cách thể hiện nhu cầu này thông qua giao tiếp phù hợp như nói: “Cho tớ chơi với!”. Thay vào đó, trẻ có thể thể hiện hành vi giật đồ chơi và khi các bạn đuổi theo để lấy lại, bé lại tưởng rằng mình đang được tham gia vào trò chơi, từ đó tạo ra sự thích thú. Điều này dẫn đến việc hành vi không phù hợp này có thể tiếp tục tái diễn trong những lần sau…

Trẻ bình thường dễ dàng học cách xin phép để chơi cùng bạn và nhanh chóng nắm bắt luật chơi, từ đó có thể tham gia vui vẻ. Các trẻ này cũng dễ dàng trò chuyện và giao tiếp qua lại, vì kỹ năng giao tiếp xã hội và khả năng chơi đùa đều là những kỹ năng mà trẻ có rối loạn phổ tự kỷ gặp khó khăn và cần can thiệp chuyên sâu.

Chủ động tìm phương pháp điều trị, tạo điều kiện để trẻ hòa nhập và phát triển

Theo nhiều nghiên cứu khoa học, những hành vi không phù hợp của trẻ rối loạn phổ tự kỷ thường xuất phát từ khó khăn, hạn chế trong các kỹ năng và nhận thức của trẻ, đặc biệt là khi có sự thay đổi trong thói quen hằng ngày. Trẻ tự kỷ thường có xu hướng thích làm những việc giống nhau mỗi ngày vì điều đó giúp trẻ cảm thấy an toàn và dễ hiểu hơn. Ví dụ, khi phải đi một con đường khác đến trường, đi ngủ mà không có chăn quen thuộc hoặc thay đổi cô giáo, trẻ có thể cảm thấy lo lắng, bồn chồn và phản ứng lại bằng các hành vi không phù hợp. Những hành vi này là cách trẻ thể hiện sự không thoải mái và là dấu hiệu cho thấy trẻ gặp khó khăn trong việc thích nghi với thay đổi.

Với những trẻ gặp khó khăn trong việc chuyển tiếp giữa các hoạt động, khi trẻ đã quen với một hoạt động nào đó, việc phải dừng lại để chuyển sang hoạt động khác có thể gây ra sự phản ứng mạnh mẽ. Điều này là do trẻ cảm thấy không thoải mái hoặc lo lắng về sự thay đổi đột ngột trong thói quen, dẫn đến các hành vi không phù hợp.

Còn đối với những trẻ rối loạn giấc ngủ, việc không được ngủ đủ giấc sẽ khiến trẻ cảm thấy mệt mỏi vào ngày hôm sau. Tình trạng này dễ dẫn đến cáu bẳn, mất tập trung, kém chú ý và khó tham gia vào các hoạt động học tập hay vui chơi.

Ngoài ra, những trẻ gặp rối loạn cảm giác thường có sự nhạy cảm quá mức với các kích thích cảm giác từ môi trường xung quanh, như âm thanh ồn ào (tiếng khóc của bạn bè, tiếng ồn ở siêu thị...) hay cảm giác chạm vào các đồ vật. Trẻ có thể có nhu cầu sờ, chạm vào đồ vật, hoặc cần cắn vào những vật cứng, ăn những gia vị mạnh như tỏi hay ớt. Khi những rối loạn này kết hợp với khó khăn trong giao tiếp, khiến trẻ không thể bộc lộ cảm xúc qua lời nói hay biểu cảm, trẻ chỉ có thể thể hiện cảm xúc của mình thông qua các hành vi không phù hợp.

Đối với những trẻ gặp khó khăn về nhận thức, trẻ có thể không hiểu được những gì đang xảy ra xung quanh mình, không thể lý giải được lý do tại sao sự việc lại diễn ra như vậy hay phản ứng của những người xung quanh là gì. Kiến thức và hiểu biết của trẻ thường bị giới hạn, vì vậy trẻ khó có thể nắm bắt được các quy tắc, nội quy, và không thể nhận thức được hành vi hay thái độ của mình là đúng hay sai.

Căn bệnh tự kỷ ngày càng trở thành một mối lo ngại lớn đối với sự phát triển của trẻ, đồng thời gây ra không ít băn khoăn cho các bậc phụ huynh. Khi hiểu rõ các hành vi không phù hợp của con mình, cha mẹ sẽ nhận thức được lý do tại sao những hành vi này lại có xu hướng nghiêm trọng và dai dẳng. Từ đó, giúp phụ huynh thấu hiểu được rằng, không phải do con hư mà là do con đang phải đối mặt với nhiều rào cản trong quá trình phát triển. Nhờ vậy, cha mẹ có thể giữ bình tĩnh và tìm cách giải quyết vấn đề một cách thấu đáo hơn. Việc phát hiện sớm các dấu hiệu tự kỷ ở trẻ không chỉ giúp cha mẹ chủ động trong việc tìm phương pháp điều trị, mà còn tạo điều kiện để trẻ có thể hòa nhập và phát triển tốt hơn trong môi trường xã hội xung quanh.