“Giữ lửa” nghề truyền thống từ cây tre làng

VHO - Từ nguyên liệu đơn giản cây tre qua bàn tay khéo léo của người thợ đã biến thành những sản phẩm hữu ích phục vụ đời sống sinh hoạt hàng ngày.

Nghe đến hai tiếng thang tre có lẽ nhiều người sẽ làm lạ vì vật dụng ấy chỉ còn thấp thoáng hiện hữu ở một số làng quê Việt Nam. Thế nhưng ở xã Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi có một số người thợ vẫn còn gắn bó với nghề, nổi tiếng với những chiếc thang tre mộc mạc, chắc chắn, rất được người dân ưa chuộng.

Ông Lê Văn An (65 tuổi) chia sẻ, thang tre đã từng là một vật dụng không thể thiếu trong các gia đình ở Quảng Ngãi. Ngày trước, cả thôn Điện An 1, xã Tư Nghĩa có 100 hộ làm nghề. Điện An 2, Điện An 3 cũng rộn ràng tiếng cưa, tiếng bào suốt ngày.

“Giờ đây, chỉ còn hơn chục mái nhà giữ nghề, bởi tre ngày một hiếm, giá lại cao và cũng chỉ còn lại những người lớn tuổi giữ nghề”, ông An bộc bạch.

Thời đại công nghiệp hóa, những chiếc thang nhôm, sắt với kiểu cách, mẫu mã đa dạng hơn đã chiếm lĩnh hầu hết thị trường. Trong cuộc sống đô thị, nhiều nhà đã sử dụng những chiếc thang nhôm hai chân chắc chắn thay vì những chiếc thang tre giản dị. Những chiếc thang tre mộc mạc ngày xưa chỉ còn trong ký ức. Ông An là một trong ít hộ còn lại của làng vẫn níu giữ nét nghề của cha ông.

Người thợ làm thang có con mắt nhìn tre riêng, chỉ cần nhìn vào gốc tre là biết cây nào tốt, có thể đem về làm thang được. Thang được làm bằng thân tre già, đủ chắc, ruột đặc và càng nhiều mắt càng tốt.

"Bộ đồ nghề của tôi rất đơn giản, vài cái đục, cái búa, cái cưa, chiếc thước gỗ cũ kỹ. Cái nghề đã ngấm vào máu, gắn với nghiệp của đời mình rồi nên không thể "dứt" ra được. Một ngày không được đụng tay vào búa, không được làm ra những sản phẩm mà mình tâm huyết là y như rằng ngày đó tôi ăn không thấy ngon", ông An cười hiền lành nói.

Ngày nay, tre ở thôn Điện An 1 không còn nhiều như xưa, để có nguồn nguyên liệu, người thợ phải lặn lội ngược xuôi các xã vùng ven, men theo những triền sông, bìa rừng, nơi người dân vẫn còn giữ những bụi tre lâu năm, để tìm mua từng cây. Tre được mang về, rửa sạch, phơi dưới nắng từ 2–3 ngày để thân tre khô chắc, không cong vênh và tránh mối mọt.

Mùa hè oi ả, chiếc giường tre mát rượi trở thành chỗ ngả lưng, hay đơn giản chỉ cần ngồi trên giường tre, nhấp chén trà, nghe tiếng tre kêu kẽo kẹt cũng đủ thấy một phần hồn quê còn ở lại. Có lẽ chính bởi những giá trị mộc mạc, thân thuộc ấy mà xóm gắn bó với cây tre vẫn lặng lẽ bám trụ đến tận hôm nay.

Ông Trần Phương (60 tuổi), đã gắn bó với nghề làm giường tre được 10 năm nay, vừa làm nghề vừa phụng dưỡng mẹ già. “Làm đủ sống là mừng rồi. Giữ được nghề cũng là giữ cái hồn quê”, ông Phương trải lòng.

Để làm một chiếc giường tre, người thợ như ông An, ông Phương phải cắt tre thành từng khúc, những đoạn lớn dùng làm chân và khung giường, tre nhỏ hơn được tận dụng làm thanh vạt. Dùng cưa cắt, rồi bào cho mịn từng khúc, sau đó đục lỗ trụ theo độ nông sâu chính xác để các thanh tre khớp vừa vặn vào nhau.

Giường tre, thang tre làm xong, thương lái đến lấy đi bán khắp chợ quê, phố thị. Ông Võ Công Minh (69 tuổi) ở thôn Điện An 1, xã Tư Nghĩa chia sẻ, hằng ngày ông đều ghé nhà ông An chở giường, thang đi bán dạo khắp các ngả đường.

“Có khách đặt thì tôi đến lấy hàng, còn không thì đi bán dạo. Mỗi ngày lời lãi chỉ được vài chục ngàn, đủ đắp đổi qua ngày. Mỗi chiếc giường chỉ bán được 200.000-300.000 đồng”, ông Minh nói.

Đối với những người thợ gắn bó với nghề không phải chỉ vì miếng cơm, manh áo như xưa, mà họ còn yêu cái nghề ông cha mình một thời gắn bó. Ngoài ra, còn có những sản phẩm như rổ, rế, nia,… làm từ đôi bàn tay của người thợ không những đẹp mắt mà có giá trị văn hóa, giúp lưu giữ nét đẹp truyền thống.