Giữ nghề truyền thống, giữ hồn văn hóa của đồng bào Ca Dong

VHO - Bên trong những ngôi làng ở các xã vùng cao Trà Liên, Trà Giáp, Trà Đốc, Trà Tân, Trà My (thành phố Đà Nẵng), đồng bào dân tộc Ca Dong bền bỉ bảo tồn, truyền dạy để giữ những nghề truyền thống. Không chỉ để có thêm thu nhập, việc bảo tồn các giá trị văn hóa tốt đẹp giữa nhịp sống hiện đại còn góp phần quảng bá, phát huy các nghề truyền thống, tạo thêm nhiều sản phẩm du lịch-dịch vụ, hàng lưu niệm, góp phần phát triển du lịch cộng đồng bền vững.

Giữ nghề truyền thống trong từng nếp nhà

Những triền núi cao chạy dọc hai bên con sông Tranh thuộc các xã Trà Sơn, Trà Bui, Trà Giáp, Trà Giác, Trà Ka, Trà Đốc, Trà Tân là nơi đồng bào Ca Dong ở huyện Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam trước đây sinh sống. Sau sắp xếp, sáp nhập, vùng đất này hiện gồm 5 xã vùng cao Trà Liên, Trà Giáp, Trà Đốc, Trà Tân, Trà My thuộc thành phố Đà Nẵng.

Với sự hỗ trợ của dự án 6, thời gian qua, địa phương đã hỗ trợ bảo tồn, phát huy các nghề truyền thống, mở các lớp tập huấn nâng cao nhận thức về phát triển du lịch cộng đồng, dạy nghề đan lát cho đồng bào Ca Dong.

Điều đáng trân trọng là không phải đợi đến khi dự án hỗ trợ, mà ngay trong từng ngôi nhà, trong sinh hoạt hàng ngày, cộng đồng người Ca Dong luôn ý thức và nỗ lực bền bỉ để truyền nghề cho thế hệ trẻ.

Không chỉ là đơn thuần là tạo thêm thu nhập, làm ra các sản phẩm dùng cho gia đình mà còn trau dồi kỹ thuật, sáng tạo trong cải tiến mẫu mã để tạo nên những mặt hàng lưu niệm từ nghề đan lát truyền thống.

Để có được sản phẩm đẹp, bền, đàn ông Ca Dong sẽ lên rừng chọn những cây tre, nứa, lồ ô, sợi mây, giang,…Cây được chọn ít nhất hơn một năm tuổi, thẳng, đều, không bị sâu. Khi khai thác, đồng bào cũng rất ý thức không triệt phá tận cùng mà khai thác vừa đủ để cây còn phát triển, có khai thác, có trồng mới để giữ nguồn nguyên liệu dài lâu.

Để hoàn thành một sản phẩm đan lát đòi hỏi khá nhiều thời gian, công sức từ khâu tìm kiếm nguyên liệu cho đến khi thành phẩm có khi mất cả tháng trời.

Trong đời sống hiện đại, khi nhiều sản phẩm gia dụng tiện lợi ngày càng phổ biến, nghề đan lát cũng dần phai nhạt, hầu như chỉ do đàn ông trong nhà tranh thủ làm những lúc nhàn rỗi. Tuy khó khăn, nhưng người Ca Dong vẫn cố gắng giữ nghề, truyền dạy cho những người muốn học hỏi.

Bảo tồn gắn với phát triển sinh kế

Sự hỗ trợ của dự án 6 trong những năm gần đây đã góp phần thổi bừng sức sống cho văn hóa Ca Dong. Bên cạnh việc phục dựng lại các nghi lễ như mừng lúa mới, tết mùa, lễ đâm trâu, cúng sấm,…địa phương còn xây dựng các làng du lịch cộng đồng như làng Cao Sơn, làng Mường.

Cùng với đó, các nghề truyền thống như đan lát, xâu cườm, dệt trang phục, các trò chơi dân gian, điệu múa cồng chiêng… được bảo tồn, truyền dạy khéo léo biến thành sản phẩm du lịch mang dấu ấn văn hóa đặc sắc để thu hút du khách quan tâm, trải nghiệm.

Với sự hỗ trợ từ dự án 6, địa phương cũng mở các lớp truyền dạy nghề đan lát tại xã Trà Sơn, Trà Bui (cũ) tạo ra sản phẩm du lịch, sản phẩm quà lưu niệm. Người Ca Dong không chỉ bán chiếc gùi hay bộ trang sức, mà bán cả câu chuyện phía sau – về mùa vụ, về lễ hội, về đời sống gắn bó với núi rừng.

Điển hình như tại Làng văn hóa Cao Sơn, xã Trà My (trước đây thuộc xã Trà Sơn), với sự hỗ trợ của dự án, tổ chức quốc tế, từ năm 2023, làng đã triển khai hoạt động du lịch cộng đồng, đón khách.

Mỗi khi có khách đến thăm làng, sau giờ lên rẫy, mọi người trong làng lại phân công nhau chế biến các món ẩm thực độc đáo để đãi khách. Tại ngôi nhà cộng đồng chung, các đội cồng chiêng sẽ biểu diễn các điệu cồng chiêng, cùng mời khách tham gia điệu múa Tung tung dza dzá, cùng thưởng thức những món ẩm thực đặc trưng của đồng bào được bày biện trên những chiếc mâm được chính tay đồng bào đan.

Già làng Hồ Thanh Hùng chia sẻ: Việc trình diễn, hướng dẫn cho du khách cùng tham gia học nghề đan lát, làm các món bánh truyền thống cũng là cách tạo thêm sản phẩm văn hóa du lịch để thu hút du khách.

Đi dạo quanh làng, du khách có thể vào những ngôi nhà của đồng bào để xem và được hướng dẫn cách đan lát, gói bánh ốc- một loại bánh mà người Ca Dong vẫn thường gói mỗi khi mở tiệc mời khách, lễ hội mừng mùa màng bội thu. Được chính người làng kể cho nghe  về những phong tục, nếp sinh hoạt, ẩm thực đặc trưng của đồng bào Ca Dong, tự tay đan và tìm mua một món quà lưu niệm nho nhỏ được đồng bào nơi đây tự tay  làm nên.

Cơ hội mới cho các xã vùng cao sau sáp nhập

Ngày còn nhiều bạn trẻ, phụ nữ Ca Dong mong muốn học nghề, trau dồi kỹ thuật, các bạn trẻ cũng rất nhanh nhạy trong việc sáng tạo, tìm tòi mẫu mã để chế tác nên những sản phẩm thủ công đẹp làm quà lưu niệm bán, có thêm thu nhập. Những người lớn tuổi, tay nghề khéo léo ở làng sẵn lòng truyền nghề cho người trẻ kỹ thuật đan lát, xâu cườm, làm các món ăn cổ truyền để văn hóa của đồng bào phát huy bền bỉ trong đời sống hiện đại.

Một lớp thế hệ trẻ đã biết sáng tạo, nâng tầm cho những sản vật địa phương, để những chiếc gùi, bộ trang sức, món ăn,…không chỉ là sản phẩm hàng hóa mà còn mang câu chuyện văn hóa.

Sau sáp nhập, các xã vùng cao có thêm cơ hội khai thác thế mạnh về kinh tế, văn hóa, du lịch, nhưng cũng đối mặt với thách thức quản lý và phát triển bền vững. Chính quyền địa phương đang xây dựng chiến lược dài hạn, tận dụng tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa để thúc đẩy du lịch sinh thái – văn hóa, hỗ trợ các nghề truyền thống và mở các tour trải nghiệm kết hợp khám phá thiên nhiên.

Các hạng mục của dự án 6 sẽ tiếp tục triển khai, để văn hóa bản địa không chỉ hồi sinh mà còn song hành cùng sinh kế, gắn với phát triển du lịch, tạo sinh kế bền vững cho đồng bào Ca Dong giữa nhịp sống mới.