Giá trị cà phê trong thúc đẩy cộng đồng và kết nối văn hóa

VHO - Tại Hội thảo quốc tế “Chuỗi giá trị cà phê toàn cầu 2024” do Trường Dân tộc học và Xã hội học, ĐH Vân Nam, Trung Quốc tổ chức mới đây, câu chuyện văn hóa cà phê, cà phê trong cách tiếp cận văn hóa là một trong các nội dung được đại biểu đặc biệt quan tâm…

Tham dự Hội thảo có các nhà khoa học, giảng viên, các doanh nghiệp, nhà quản lý về nông nghiệp và văn hóa của các quốc gia: Brazil, Mỹ, Úc, Thái Lan, Indonesia, Việt Nam,…

Đến từ Việt Nam có đại diện Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam và Trường ĐH Văn hóa TP.HCM (Bộ VHTTDL).

Sản xuất và thương mại cà phê có ý nghĩa kinh tế và văn hóa quan trọng

Tại hội thảo quốc tế, các đại biểu đã thảo luận xung quanh chủ đề về chuỗi giá trị cà phê toàn cầu. Theo các học giả: Cà phê - một mặt hàng được giao dịch trên toàn cầu với sản xuất tập trung ở một số quốc gia như Brazil, Việt Nam, Colombia, Ấn độ, Mexico, Peru, Indonesia, Trung Quốc, Thái Lan,...

Sản xuất và thương mại cà phê có ý nghĩa kinh tế, chính trị, xã hội và văn hóa quan trọng, tạo cơ sở thúc đẩy đối thoại và hợp tác giữa các quốc gia trên toàn cầu.

Tại diễn đàn, các đại biểu đã thảo luận, tìm hiểu cấu trúc, tiến trình, thách thức và các giải pháp tiềm năng cho phát triển cà phê toàn cầu; nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua việc tạo giá trị; vai trò và lợi ích của các bên liên quan trong chuỗi giá trị;…

Các học giả cũng đã phân tích các nội dung: Làm thế nào để ngành cà phê đảm bảo lợi ích công bằng cho tất cả các bên liên quan, thúc đẩy cộng đồng và kết nối văn hóa chéo? Làm thế nào để các doanh nghiệp cà phê tối ưu hóa quy trình của họ để đạt hiệu quả và lợi nhuận cao hơn?

Đáng chú ý, các vấn đề như: Giá trị văn hoá, sự khác biệt về chế biến, phong cách, nghệ thuật thưởng thức; chú trọng bảo tồn và phát huy tri thức của địa phương trong trồng trọt, chăm sóc, chế biến, thưởng thức cà phê ở các quốc gia;… cũng được thảo luận sâu.

Hội thảo cũng giới thiệu về thực trạng ngành cà phê Trung Quốc. Tỉnh Vân Nam là khu vực sản xuất cà phê lớn nhất của Trung Quốc, có địa lý và khí hậu đặc biệt phù hợp để trồng các loại cây cà phê chất lượng cao.

Lịch sử trồng cà phê ở đây đã hơn 100 năm. Với môi trường tự nhiên độc đáo, cà phê trồng ở Vân Nam hình thành nên hạt nhỏ đặc trưng, vị đậm nhưng không đắng, hương thơm dịu, hơi chua nhẹ.

Hiện nay, giống cà phê trồng chủ yếu ở khu vực này là giống Catimor, chiếm khoảng 90%, còn lại là các giống Sarchimor, Typica, và Bourbon.

Mức tiêu thụ cà phê của Trung Quốc tăng trưởng nhanh hơn mức trung bình toàn cầu 2%, đạt tốc độ tăng trưởng hàng năm hơn 15%.

Cà phê trong cách tiếp cận văn hóa

PGS.TS Lâm Nhân, Hiệu trưởng Trường ĐH Văn hóa TP.HCM, đại diện cho các đại biểu ở Việt Nam cho rằng: “Cà phê là một thuật ngữ quốc tế và thân thuộc với hầu hết công dân toàn cầu. Cà phê bao hàm đầy đủ các yếu tố về lịch sử, kinh tế, văn hoá, môi trường, nông nghiệp, công nghiệp, thị trường,… và ngày càng khẳng định vai trò đối với đời sống xã hội.

Không chỉ là tách cà phê, đó là di sản văn hóa của nhân loại. Cà phê là một mặt hàng không thể thiếu trong đời sống của người dân”.

Hiện nay, thanh niên ngày càng sử dụng cà phê nhiều hơn. Đơn cử ở Hà Nội, trước đây thói quen trong văn hóa người Hà Nội là uống trà, người sử dụng cà phê rất ít. Những năm gần đây, thật là dễ dàng khi tìm được các quán cà phê ấn tượng ở Hà Nội.

Tiếp cận ở góc độ phát triển bền vững, PGS.TS Lâm Nhân nêu lên quan điểm: Cây cà phê thích hợp với những khu vực trên cao nguyên – nơi đầu nguồn. Cây cà phê cần nước vào mùa khô nhưng không thể giữ được nước vào mùa mưa, chỉ có rừng nguyên sinh mới có thể giữ nước và điều tiết nguồn nước xuống hạ lưu.

Nếu mở rộng diện tích cà phê sẽ gây ra lũ lụt và hạn hán. Chỉ có cách áp dụng các công nghệ tiên tiến, nâng cao hiệu quả của cây cà phê, đảm bảo vấn đề môi trường và an sinh xã hội cho người trồng thì mới có thể phát triển bền vững và gia tăng chuỗi giá trị cà phê toàn cầu.

Hiện tại, ở Việt Nam, nhiều địa phương đã giảm diện tích cà phê để trồng rừng, bán tín chỉ Carbon, duy trì sự ổn định hệ sinh thái đầu nguồn.

Tiếp cận dưới góc độ văn hóa phi vật thể, ông Lâm Nhân cho biết: Một mặt cần phát triển giống cà phê tiêu chuẩn quốc tế, năng suất cao để cho cả thế giới có thể hưởng thụ cà phê.

Mặt khác, cần chú trọng bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể của cư dân địa phương vì mỗi vùng miền, dân tộc đều có cách nuôi trồng, chế biến, thưởng thức cà phê khác nhau. Giữ gìn sự khác biệt, đa dạng là cần thiết trong bối cảnh hội nhập toàn cầu. 

Cần bảo tồn và phát huy giá trị của văn hoá cà phê trong đời sống đương đại

Theo Hiệu trưởng Trường ĐH Văn hóa TP.HCM, cách thức pha cà phê thủ công ở Việt Nam cũng như thưởng thức cà phê thể hiện đậm nét cốt cách, đặc trưng văn hóa của cư dân địa phương. Việc trồng trọt và sử dụng cà phê là sản phẩm của quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa Việt Nam.

Việc thưởng thức cà phê ở Việt Nam cũng rất đa dạng. Cà phê được pha chế và thưởng thức tại mỗi gia đình, tại các quán nhỏ trên vỉa hè, trong các tiệm cà phê từ trung bình đến đắt đỏ, hoặc cũng có thể “take away” từ các xe bán cà phê trên hè phố…

Cà phê đã trở thành phương tiện kết nối con người, là chất xúc tác cho các mối quan hệ, các cảm hứng sáng tạo. Cà phê  - từ một loại đồ uống đã dần dần trở thành lối sống và văn hóa giao tiếp.

Nhiều quán cà phê ở Việt Nam không chỉ phục vụ đồ uống mà còn là nơi tổ chức các hoạt động nghệ thuật như biểu diễn âm nhạc, triển lãm tranh, hay các buổi nói chuyện văn hóa.

Những quán cà phê nghệ thuật này thường thu hút một lượng lớn người yêu nghệ thuật và trở thành những điểm hẹn văn hóa không thể thiếu.

Quá trình bảo vệ và phát huy giá trị cà phê Việt Nam có thể nhìn nhận qua sự tương tác giữa các giá trị truyền thống đã định hình và thực hành ở thời điểm hiện tại.

Cà phê với không gian, các dữ liệu, hiện vật và người thực hành di sản góp phần mô tả những biến đổi của lịch sử - lịch sử của nghề trồng và chế biến cà phê và những con người gắn với nghề.

Sự hình thành và thăng trầm của cà phê Việt Nam là bức tranh toàn cảnh, từ việc trồng trọt, chế biến sản xuất đến nhu cầu và sinh hoạt hằng ngày của cộng đồng…

Qua các phiên thảo luận, các đại biểu và các nhà quản lý cho rằng: Không nên mở rộng diện tích trồng cà phê, chú trọng đến chất lượng sản phẩm, năng suất, đảm bảo vấn đề môi trường; chú trọng đảm bảo đầu ra sản phẩm cho người nông dân, ổn định sinh kế cộng đồng.

Các quốc gia trồng cà phê cần liên kết và tự quyết giá thành sản phẩm. Nâng cao giá thành của hạt cà phê, đảm bảo hài hoà lợi ích các bên liên quan.

“Nghề trồng cà phê cần được nhìn nhận như là giá trị văn hoá phi vật thể ở mỗi quốc gia.

Cần bảo tồn và phát huy giá trị của văn hoá cà phê trong đời sống đương đại, sao cho vừa phát triển kinh tế, đảm bảo tiêu chuẩn hạt cà phê, vừa bảo tồn giá trị văn hoá địa phương trong trồng trọt, chế biến và thưởng thức cà phê. Như vậy, cà phê mới có thể phát triển bền vững trong thế giới hội nhập”, đại biểu nhấn mạnh.