Có nên xây dựng cao tốc mô phỏng cho lái mới?

VHO - Đường cao tốc mô phỏng giúp học viên lái xe làm quen tốc độ cao, xử lý tình huống khó trong môi trường an toàn, giảm thiểu rủi ro khi ra thực tế.

Nhiều chuyên gia cho rằng việc bổ sung cao tốc mô phỏng trong chương trình học lái xe là bước tiến quan trọng. Điều này không chỉ giúp học viên tự tin hơn mà còn nâng cao chất lượng sát hạch và giảm thiểu tai nạn do thiếu kinh nghiệm.

Tại sao cần một giải pháp mô phỏng cho tập lái trên cao tốc?

Lái xe trên đường cao tốc đặt ra yêu cầu cao về tốc độ, khoảng cách an toàn, chuyển làn và xử lý tình huống nguy hiểm. Thực tế cho thấy nhiều lái mới còn thiếu kinh nghiệm ở môi trường tốc độ cao; việc cho học viên trực tiếp ôn luyện nhiều giờ trên cao tốc thật tiềm ẩn rủi ro lớn. Mặt khác, nghiên cứu quốc tế cho thấy đào tạo bằng mô phỏng có thể cải thiện kỹ năng lái trong môi trường an toàn kiểm soát được, và một số nghiên cứu ghi nhận cải thiện khả năng lái trên đường thực sau khi học viên tập luyện trên mô phỏng. Tuy nhiên, bằng chứng còn đa phần là hạn chế và cần phối hợp thực nghiệm thực địa để đánh giá đầy đủ.

Mục tiêu của “cao tốc mô phỏng”

Tăng cường an toàn khi luyện tập các thao tác ở tốc độ cao (chuyển làn, vượt, ghép luồng, phanh khẩn cấp).

Giảm rủi ro khi học viên thực hành lần đầu ở điều kiện thật.

Tạo môi trường chuẩn hoá để đánh giá năng lực (phong cách lái, phản xạ, quản lý khoảng cách) trước khi cho phép ra cao tốc thật.

Kết hợp mô phỏng số (simulator) và mô phỏng thực địa (đường thử có rào chắn, làn phân tách) để nâng cao tính thực tế.

Hai thành phần chính: mô phỏng số + đường thử thực tế an toàn

Mô phỏng số (Driving Simulator / VR): phòng lái với buồng lái giả lập, kịch bản cao tốc (giao thông đông/thoáng, thời tiết, sự cố), AI huấn luyện viên giúp chấm điểm và phản hồi tức thì. Nhiều nghiên cứu và dự án khẳng định tiềm năng sử dụng AI làm “giáo viên ảo” bổ trợ đào tạo, nhất là để luyện tập ban đầu và mô phỏng tình huống nguy hiểm mà không rủi ro tính mạng.

Đường thử mô phỏng (physical closed-circuit): làn đường có cấu trúc giống cao tốc (làn tốc độ, dải phân cách, chiều dài đủ để đạt tốc độ cao an toàn), trang bị rào chắn, camera giám sát, hệ thống thu thập dữ liệu telematics để đo tốc độ, khoảng cách, phản ứng phanh… Đoạn này phục vụ giai đoạn sau khi học viên đã qua mô phỏng số và đã chứng minh đủ khả năng kiểm soát cơ bản.

Lợi ích kỳ vọng (dựa trên bằng chứng và thực tiễn)

Giảm rủi ro tai nạn học luyện: học viên được làm quen dần với cảm giác tốc độ và khoảng cách an toàn trong môi trường an toàn trước khi ra cao tốc thật.

Tiết kiệm chi phí xã hội: giảm thiểu chi phí do tai nạn huấn luyện, tiết kiệm thời gian giảng dạy thực địa.

Chuẩn hóa đánh giá: hệ thống mô phỏng và thu thập dữ liệu cho phép quy chuẩn thang điểm, lưu trữ hồ sơ năng lực, hữu ích cho quản lý cấp GPLX.

Thiết kế chương trình đào tạo đề xuất

Giai đoạn 1: Lý thuyết & e-learning: bao gồm luật cao tốc, quy tắc an toàn cơ bản.

Giai đoạn 2: Mô phỏng số (2–6 giờ): thực hành chuyển làn, vượt, giữ khoảng cách, phanh khẩn cấp trong nhiều kịch bản (mưa, sương, tắc, phương tiện cố tình giảm tốc). AI huấn luyện viên ghi nhận lỗi và đưa phản hồi cá nhân.

Giai đoạn 3: Đường thử mô phỏng (closed-track): chạy thực tế dưới giám sát (có giáo viên), từ tốc độ thấp tới nhanh, kiểm tra năng lực vận hành, phán đoán tình huống.

Giai đoạn 4: Lên cao tốc có giám sát: học viên được phép tham gia cao tốc thực dưới sự giám sát (giáo viên ngồi sau, xe có thiết bị an toàn). Khi đạt chuẩn, mới cấp quyền tự lái trên cao tốc.

Tiêu chí đánh giá, đo lường hiệu quả

Tỉ lệ lỗi nguy hiểm (vượt ẩu, phanh gấp, không giữ khoảng cách).

Thời gian phản ứng trung bình khi gặp sự cố.

Tần suất vi phạm tốc độ trong bài kiểm tra chuẩn.

So sánh tai nạn/hành vi rủi ro của nhóm học viên có/không qua mô phỏng trong 6–12 tháng đầu giấy phép. (Cần nghiên cứu theo dõi).

Vấn đề cần lưu ý & rủi ro

Bằng chứng vẫn chưa hoàn chỉnh: nhiều bài đánh giá cho rằng mô phỏng có lợi nhưng bằng chứng về chuyển giao kỹ năng từ simulator sang đường thực còn chưa đồng nhất; cần thiết kế nghiên cứu thực nghiệm lâm sàng để đánh giá hiệu quả ở địa phương.

Chi phí đầu tư ban đầu cao: simulator chất lượng cao và xây dựng đường thử cần vốn lớn — nên bắt đầu bằng mô hình thí điểm.

Hiệu ứng “mô phỏng khác thực tế”: cảm giác xe, gia tốc, phản hồi tay lái khác nhau có thể dẫn đến sai lệch; cần calibrate thiết bị và lồng ghép thực hành thực tế.

Đề xuất triển khai theo lộ trình (gợi ý)

Giai đoạn thí điểm (12–18 tháng): chọn 2–3 trung tâm đào tạo lớn ở Hà Nội/TP.HCM/Đà Nẵng, trang bị 2 bộ simulator + 1 đoạn đường thử ngắn trong khu thử nghiệm giao thông. Thực hiện chương trình đào tạo + đánh giá tác động (so sánh nhóm đối chứng).

Đánh giá & chuẩn hoá: thu thập dữ liệu, báo cáo khoa học, đề xuất chuẩn đánh giá năng lực cao tốc.

Mở rộng & cơ chế tài trợ: nếu hiệu quả, kêu gọi hợp tác PPP (nhà nước, doanh nghiệp công nghệ, trường học lái) để nhân rộng; hỗ trợ một phần chi phí cho cơ sở đào tạo nhỏ qua quỹ an toàn giao thông.

Lồng ghép với quy định GPLX: Bộ GTVT / Cục Đăng kiểm xem xét công nhận giờ mô phỏng như một phần bắt buộc trước khi học viên được phép thực hành cao tốc thật.

Kiến nghị chính sách ngắn gọn

Thử nghiệm thí điểm trước khi nhân rộng; quy định khung để kết hợp mô phỏng vào chương trình đào tạo GPLX.

Tài trợ khởi nghiệp/PvP để giảm gánh nặng vốn cho trung tâm đào tạo.

Tiêu chuẩn hoá mô phỏng (kịch bản, chỉ số đánh giá, yêu cầu phần cứng tối thiểu).

Hợp tác với các viện nghiên cứu để đánh giá hiệu quả, dùng dữ liệu khoa học làm cơ sở chính sách.

Kết luận

Xây dựng đường mô phỏng cao tốc kết hợp với đào tạo bằng simulator là giải pháp khả thi và có nhiều tiềm năng để nâng cao kỹ năng lái của học viên trước khi vào môi trường cao tốc thật. Bằng chứng quốc tế cho thấy mô phỏng mang lại lợi ích, nhất là khi kết hợp AI huấn luyện và theo dõi sinh lý, nhưng vẫn cần thử nghiệm thực tế, tiêu chuẩn hoá và độ tin cậy cao trước khi được áp dụng trên diện rộng. Nếu thực hiện thận trọng theo lộ trình thử nghiệm, đánh giá, nhân rộng, dự án này có thể giảm rủi ro tai nạn, nâng chất lượng đào tạo và góp phần cải thiện an toàn giao thông quốc gia.