Phát triển văn hóa đọc cho người khiếm thị: Thiếu trầm trọng tài liệu đặc thù

VHO- Ngay sau khi dịch Covid-19 được kiểm soát, Vụ Thư viện (Bộ VHTTDL) và Hội Người mù Việt Nam đã đẩy mạnh các nội dung hợp tác phát triển văn hóa đọc cho người khiếm thị. Tuy nhiên, vấn đề đang được đặt ra là làm sao tăng được số lượng sách phù hợp để tạo thêm nhiều cơ hội giúp người khiếm thị tiếp cận tri thức…

 Thiếu sách đặc thù, người khiếm thị phải nhờ người khác đọc cho nghe (ảnh minh họa)

Có đủ sách, văn hóa đọc dành cho đối tượng này mới thật sự được đẩy mạnh, thực hiện phương châm “Không để ai bị bỏ lại phía sau”.

“Đói” tài liệu tham khảo...

Trên thực tế, số lượng sách in bình thường được công bố rất nhiều, cósựgia tăng hằng năm, nhưng số sách được chuyển đổi định dạng cho người khiếm thị lại chẳng đáng là bao, trong khi nhu cầu đọc sách của đối tượng này là rất cao, nhất là với học sinh, sinh viên khiếm thị. Được biết, số lượng sách giáo khoa tiểu học bằng chữ nổi Braille chỉ đáp ứng chưa được 50% nhu cầu. Con số này ở bậc THCS, THPT còn thấp hơn nữa. Đặc biệt, sinh viên khuyết tật thị giác ở các trường đại học, cao đẳng từ trước đến nay vẫn luôn phải đối mặt với việc thiếu giáo trình học tập. Tỷ lệ các tài liệu khác được chuyển đổi còn rất nhỏ so với kho tàng các tác phẩm đã công bố.

Bà Đinh Việt Anh, Phó Chủ tịch Hội Người mù Việt Nam cho biết: “Với sinh viên khiếm thị, việc học tập ở giảng đường cao đẳng, đại học là hết sức khó khăn vì không có tài liệu định dạng phù hợp. Nhiều em đã nói với chúng tôi rằng, các em cảm thấy lạc lõng khi học tập ở trường vì ai cũng đều chăm chú theo dõi giáo trình, chỉ có các em là ngồi học “chay”, học “vo” không tài liệu. Khó khăn lớn nhất hiện nay là thiếu sách dạng đặc thù cho người khiếm thị như tác phẩm chữ nổi, sách điện tử, sách nói hoặc tài liệu có chữ in lớn. Điều đó đã gây ra tình trạng “đói sách”, “đói tài liệu tham khảo” và ngăn cản người khiếm thị phát huy tiềm năng cũng như cơ hội của mình”.

Những năm qua, nhiều sinh viên khiếm thị đã nỗ lực vượt khó để thi vào các trường đại học với mong muốn được tiếp cận với kho tàng tri thức khổng lồ và hòa nhập với cộng đồng. Thế nhưng, khi đã trúng tuyển và đi học, các em lại phải đối mặt với vấn đề thiếu trầm trọng tài liệu chuyên ngành có định dạng phù hợp. Tại cuộc gặp gỡvới các sinh viên khiếm thị do Vụ Thư viện và Hội Người mù tổ chức vừa qua tại Hà Nội, tất cảcác sinh viên đều bày tỏ nguyện vọng có thêm tài liệu với định dạng để người khiếm thị có thể tiếp cận. Em Nghiêm Thị Thu Loan (sinh viên khiếm thị từng giành học bổng khoa Truyền thông chuyên nghiệp, Đại học RMIT) bày tỏ: “Thật sự rất khó với sinh viên chúng em vì nhiều tư liệu không có ở dạng chữ nổi hay âm thanh để người khiếm thị theo dõi. Để có thể tiếp cận, chúng em đã phải nhờ các bạn khác đọc riêng cho mình nghe. Nhưng đây chỉ là giải pháp tình thế chứ không giải quyết được lâu dài. Quá trình học tập cũng vì thế mà gian nan hơn bởi chúng em vốn đã bị hạn chế về thể chất, nay lại khó khăn trong việc tiếp cận tài liệu đặc thù”.

Cùng chung trăn trở, em Lê Thanh Ánh (sinh viên khoa Tâm lý học giáo dục, Học viện Quản lý giáo dục) chia sẻ: “Sinh viên khiếm thị chúng em mỗi người học một chuyên ngành khác nhau. Mỗi chuyên ngành lại có giáo trình chuyên biệt, việc phải tự tìm những sách như vậy dưới định dạng phù hợp cho người khiếm thị là cực kỳ khó khăn. Hơn nữa, sách cho người khiếm thị có chi phí sản xuất cao nên việc tiếp cận được quả là nan giải”.

Nguồn lực đang hạn chế

Có thể thấy, việc tiếp cận tri thức là quyền của con người. Nhưng do thiếu các tác phẩm được công bố ở định dạng dễ tiếp cận nên những người khiếm thị ở Việt Nam đang bị hạn chế quyền hiểu biết. Chia sẻ với Văn Hóa về vấn đề này, bà Vũ Dương Thúy Ngà (Vụ trưởng Vụ Thư viện) cho biết: “Hiện nay ở Việt Nam, sách có định dạng đặc thù cho người khiếm thị đãđược quan tâm nhưng sốlượng còn ít bởi việc sản xuất sách cho đối tượng này không hề đơn giản. Đơn cử, việc một cuốn sách chữ nổi được làm ra sẽ có độ dày bằng vài cuốn sách in thông thường và đòi hỏi sự kỳ công rất cao”.

Cũng theo bà Vũ Dương Thúy Ngà, chính sách tạo điều kiện cho người khiếm thị tiếp cận với tài liệu đặc thù đã có. Cụ thể, Khoản 3 Điều 44 của Luật Thư viện quy định: “Người khiếm thị, người khiếm thính có quyền sử dụng tài nguyên thông tin theo quy định tại Khoản 2 Điều này và được tạo điều kiện sử dụng tài liệu in chữ nổi Braille, tài liệu nghe, nhìn, tài liệu ngôn ngữ ký hiệu hoặc tài liệu đặc biệt khác”. Chính sách là vậy nhưng bài toán đặt ra là các thư viện đang rất thiếu nguồn lực và kinh phí để tạo ra các tài liệu đặc biệt này. Vìthế, rất cần sự chung tay của các tổ chức, cánhân, doanh nghiệp để có thêm nguồn sách, tài liệu có định dạng phù hợp cho người khiếm thị. Không chỉ sách giáo khoa, giáo trình mà còn nhiều sách tham khảo về mọi mặt của đời sống...

Trước tình hình đó, để hỗ trợ cho người khiếm thị có cơ hội tiếp cận với tri thức, Vụ Thư viện cũng đã triển khai một số hoạt động như xây dựng kênh Youtube Cùng bạn đọc sách với những cuốn sách được giới thiệu dưới dạng video, âm thanh; tổ chức cuộc thi Gia đình đọc sách gắn kết yêu thương năm 2020 dành cho người khiếm thị… Trong thời gian tới, Vụ sẽ tiếp tục nghiên cứu, phối hợp với Hội Người mù Việt Nam vàcác đơn vị hữu quan để có thể tạo lập các nguồn học liệu có giá trị dưới nhiều định dạng khác nhau dành cho học sinh, sinh viên khiếm thị.

Về phía Hội Người mù Việt Nam, để văn hóa đọc được nhân rộng, Hội đang cố gắng thúc đẩy lộ trình đểViệt Nam gia nhập Hiệp ước Marrakesh. Hiệp ước nhằm tạo thêm cơ hội tiếp cận các tác phẩm đã công bố cho người không có khả năng đọc chữ in nhưng vẫn đảm bảo việc bảo vệ quyền tác giả và lợi ích chung. 

 ĐÌNH TOÁN