Tạo dựng tương lai trên nền tảng bản sắc

VHO - Một trong những dấu ấn nổi bật của Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi chính là cách tiếp cận không tách rời phát triển kinh tế với gìn giữ bản sắc văn hóa.

Trong đó, các yếu tố như nghi lễ và lễ hội truyền thống, trang phục… vốn là linh hồn của cộng đồng, đang từng bước được phục hồi và bảo tồn một cách có hệ thống, bài bản và hiệu quả.

Việc triển khai Dự án 6 về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”, đã mang lại những kết quả đáng ghi nhận trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các DTTS.

Nhiều địa phương đã tích cực thực hiện các hoạt động nghiên cứu, phục dựng lễ hội, sưu tầm và số hóa văn hóa truyền thống. Các nghi lễ cưới hỏi, lễ hội mừng lúa mới, lễ cấp sắc hay lễ hội nhảy lửa... được tái hiện không phải chỉ để biểu diễn, mà thực sự sống trong cộng đồng.

Điều này không chỉ khơi dậy niềm tự hào văn hóa trong cộng đồng mà còn giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về cội nguồn của mình, từ đó có ý thức tiếp nối.

Đơn cử, tại tỉnh Quảng Nam, Lễ Mừng lúa mới của đồng bào Ca Dong đã được phục dựng với sự tham gia đông đảo của người dân địa phương, nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào các DTTS miền núi.

Tại tỉnh Khánh Hòa, Lễ ăn mừng đầu lúa mới của đồng bào Rag Lai cũng được tổ chức trong khuôn khổ Dự án 6, góp phần quảng bá và giữ gìn nét văn hóa đặc sắc của dân tộc này.

Ngoài ra, Lễ hội nhảy lửa của người Pà Thẻn ở Hà Giang đã được tổ chức với nhiều hoạt động văn hóa, du lịch đặc sắc, thu hút sự quan tâm của du khách và góp phần bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia...

Bên cạnh việc phục dựng các lễ hội truyền thống, các mô hình du lịch cộng đồng tại các bản làng DTTS cũng được phát triển, không chỉ mang lại thu nhập ổn định cho người dân mà còn là không gian sống động để gìn giữ phong tục, tiếng nói và lối sống bản địa.

Việc kết hợp giữa bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch đã tạo ra những sản phẩm du lịch độc đáo, góp phần nâng cao đời sống kinh tế và tinh thần cho cộng đồng DTTS.

Tại bản Sin Suối Hồ, huyện Phong Thổ (Lai Châu) nơi cộng đồng người Mông chủ động làm du lịch, đã trở thành hình mẫu về sự hòa quyện giữa gìn giữ văn hóa và cải thiện sinh kế. Những sản phẩm thủ công như thổ cẩm, rượu ngô, mật ong rừng được giới thiệu và bán trực tiếp cho du khách, góp phần làm sống lại các nghề truyền thống vốn từng mai một.

Trái với mô hình du lịch truyền thống nơi khách chỉ “đến - xem - rồi đi”, du lịch cộng đồng tại vùng DTTS tạo ra trải nghiệm sống thực, du khách ở trong nhà sàn, cùng ăn món địa phương, mặc trang phục truyền thống, tham gia dệt vải, giã cốm, lên rẫy, xuống suối…

Chính trong sự tương tác thường nhật ấy, phong tục, tiếng nói, tập quán và nhịp sống bản địa không bị gò bó vào “sân khấu hóa” mà thực sự được sống, được lan tỏa.

Chính vì thế, mô hình du lịch cộng đồng không chỉ tạo ra thu nhập cho hộ đón khách, mà còn kéo cả cộng đồng cùng phát triển người giữ lễ hội, người nấu ăn, người hướng dẫn du lịch, người làm đồ thủ công…

Nhờ đó, văn hóa dân tộc không còn là “tài sản trừu tượng” mà trở thành nguồn lực sống, gắn kết thế hệ già - trẻ trong việc bảo tồn văn hóa truyền thống.

Ví dụ như tại bản Đôn, xã Thành Lâm, huyện Bá Thước (Thanh Hóa), cộng đồng người Thái đã hợp tác với doanh nghiệp để phát triển du lịch sinh thái cộng đồng. Người cao tuổi kể truyện dân gian, các cô gái trẻ biểu diễn múa sạp, học sinh tiểu học học tiếng Thái cổ, còn người lớn thì làm hướng dẫn viên. Không khí lễ hội sống động, đời sống vật chất cải thiện rõ rệt và quan trọng hơn niềm tự hào dân tộc được nuôi dưỡng trong chính đời sống hằng ngày…

Có thể khẳng định, Dự án 6 đã từng bước biến di sản văn hóa thành tài sản. Từ đó, từng bước giúp cộng đồng DTTS không chỉ giữ được cội nguồn, mà còn chủ động tạo dựng tương lai trên chính nền tảng bản sắc của mình.