Nét đặc sắc trang phục truyền thống của người Dao khâu ở Điện Biên

VHO - Người Dao khâu ở Điện Biên có kho tàng văn hóa vật thể và phi vật thể mang đậm nét đặc trưng riêng về phong tục tập quán, tín ngưỡng, dân ca, dân vũ... trong đó, đồng bào Dao nơi đây còn lưu giữ nghề làm trang phục truyền thống độc đáo, mang đậm bản sắc văn hoá của dân tộc.

Dân tộc Dao tại tỉnh Điện Biên có 3 ngành là Dao làn tẻn, Dao đỏ và Dao khâu. Trong đó, người Dao khâu tập trung cư trú chủ yếu tại xã Sáng Nhè (xã Mường Đun, huyện Tủa Chùa cũ) và xã Nà Bủng, Nà Hỳ (xã Vàng Đán, Nà Hỳ, huyện Nậm Pồ cũ). 

Đối với người Dao khâu ở Điện Biên, trang phục truyền thống không chỉ đơn thuần là vật dụng che thân mà còn là biểu tượng văn hóa, là niềm tự hào và bản sắc tộc người được lưu truyền từ đời này sang đời khác.

Trang phục của người Dao khâu mang trong mình vẻ đẹp vừa tinh tế, vừa mộc mạc, là kết tinh của bàn tay khéo léo và tâm hồn giàu tính nghệ thuật của các cô gái vùng sơn cước. Nổi bật nhất trong kĩ thuật làm trang phục của người Dao khâu đó là nghệ thuật thêu hoa văn, từ xa xưa những cô gái đã được mẹ, bà truyền dạy lại cho cách thêu ở mặt trái của vải để hoa văn nổi lên ở mặt phải, tạo ra các hoa văn sắc nét, hài hoà, không lộ các đường chỉ thừa.

Bộ trang phục của phụ nữ gồm áo dài, quần, khăn đội đầu, thắt lưng và tạp dề. Áo dài trong tiếng Dao gọi là lui được khâu từ vải bông nhuộm chàm, dáng dài, xẻ tà  hai bên, tà trước ngắn hơn tà sau, được trang trí cầu kỳ với các dải len màu đỏ, các chùm tua màu sắc tượng trưng cho sự dịu dàng, uyển chuyển khi di chuyển của người phụ nữ, đồng thời thể hiện sự tinh tế gửi gắm khát vọng về cuộc sống no ấm, hạnh phúc.

Nổi bật nhất là chiếc khăn đội đầu, quấn nhiều vòng, như vầng mây phủ trên đỉnh núi, vừa mang tính thẩm mỹ, vừa gắn với tín ngưỡng truyền thống của người Dao. Đồng bào quan niệm khi đội khăn giúp xua đuổi tà ma đồng thời trong các dịp lễ tết, cưới hỏi, tang lễ chiếc khăn còn là vật kết nối tâm linh, thể hiện sự tôn trọng của người đội khăn đối với ông bà, tổ tiên.

Khác với các dân tộc khác, chiếc quần của phụ nữ Dao khâu được làm cầu kì với các hoa văn thêu trên hai ống quần như hình cây thông, hình quả trám, hình con vật, hình mây.... Hoa văn được thêu trên hai ống quần của phụ nữ mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, mỗi hoạ tiết mang một ý niệm khác nhau, nhưng đều phản ánh chung về thế giới quan và mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên, mong ước về cuộc sống tốt đẹp. Để thêu được một bộ trang phục, người phụ nữ phải dành thời gian từ 9 tháng đến 1 năm.

Để tô thêm vẻ đẹp trong các dịp lễ Tết, ngày hội, người phụ nữ người Dao khâu dùng thắt lưng thắt ở bên ngoài áo gọi là lệ xin, trên thắt lưng thêu trang trí các hoa văn hình cây thông, hình quả trám, hình hoa bằng chỉ màu đỏ, xanh, trắng. Hai đầu thắt lưng có trang trí chùm tua làm từ sợi len đen.

Trong bộ trang phục của phụ nữ Dao Khâu còn một chi tiết quan trọng, đó chính là chiếc tạp dề đủ để che phủ phần trước của quần, không chỉ mang tính thẩm mỹ, tạp dề còn mang ý nghĩa bảo hộ và gắn bó với đời sống tinh thần. Người Dao quan niệm rằng, tạp dề che chở cho vùng bụng đây là nơi khởi nguồn sự sống, vì thế tạp dề tượng trưng cho sự bảo vệ, sinh sôi và trường tồn của dòng tộc. Trong các nghi lễ quan trọng, đặc biệt là lễ cưới cô dâu mặc tạp dề do chính tay mình làm, thể hiện sự khéo léo, đức hạnh và trách nhiệm giữ gìn hạnh phúc gia đình.

Khác với trang phục nữ, trang phục truyền thống của nam giới dân tộc Dao, ngành Dao khâu được làm rất đơn giản, bộ trang phục chỉ bao gồm áo và quần, thể hiện sự khỏe khoắn, mạnh mẽ, giản dị với màu sắc chủ yếu là màu chàm, xẻ tà, cổ đứng. Trang phục nam Dao khâu thường được mặc trong các dịp lễ Tết, nghi lễ truyền thống, cưới hỏi hoặc các sự kiện quan tạo thành một trang phục tao nhã và sang trọng trong các sinh hoạt của cộng đồng. Trang phục trẻ em nam và nữ của người Dao khâu về kiểu dáng và chất liệu giống với bộ trang phục người lớn, chỉ khác nhau về kích thước.

Đối với người Dao Khâu tại Điện Biên trong các nghi lễ truyền thống được duy trì diễn ra hàng năm như Lễ cấp sắc, Lễ cúng bản, Lễ cúng tổ tiên... do đó thầy cúng đóng vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh, văn hóa và xã hội của cộng đồng người Dao. Khi thực hiện các nghi lễ, thầy cúng phải mặc bộ trang phục riêng, đó không chỉ là biểu tượng của sự trang nghiêm mà còn thể thể hiện vai trò và uy tín trong cộng đồng. Khi khoác lên mình bộ lễ phục cùng chiếc thắt lưng, thầy cúng được xem như người trung gian giữa thế giới trần tục và cõi linh thiêng.

Hiện nay, bộ trang phục của người Dao khâu ở Điện Biên không chỉ chỉ đơn thuần là vật che chắn cơ thể, mà còn là ngôn ngữ văn hóa, gắn liền với tín ngưỡng, tôn giáo và các nghi lễ của dân tộc. Mỗi bộ trang phục đều ghi dấu sự khéo léo, nhẫn nại, thể hiện ước vọng về cuộc sống tốt đẹp mà đồng bào dân tộc Dao nói chung, ngành Dao khâu nói riêng đã và đang kiên trì bền bỉ gìn giữ qua nhiều thế hệ nơi vùng cao Điện Biên.