Lễ mừng cơm mới - nét đẹp văn hóa truyền thống dân tộc Mông ở Điện Biên

VHO - Lễ Mừng cơm mới của đồng bào dân tộc Mông bản vùng cao Nặm Cứm, xã Nà Tấu còn là ngày hội đoàn kết của cộng đồng, đưa mọi người đến gần nhau hơn, hiểu nhau hơn, cùng chia sẻ những kinh nghiệm trong lao động, sản xuất, đồng lòng chung sức xây dựng và phát triển bản làng tốt đẹp.

Dân tộc Mông ở Điện Biên có 5 nhóm chính là Mông Đơ (Mông trắng), Mông Đu (Mông đen), Mông Lềnh (Mông đỏ), Mông Si (Mông hoa), Mông Sua (Mông xanh) chiếm 38,12% tổng số dân toàn tỉnh. Người Mông nơi đây còn lưu giữ nhiều giá trị văn hoá truyền thống như: lễ hội truyền thống, tập quán xã hội và tín ngưỡng, nghề thủ công truyền thống, trong đó có Lễ Mừng cơm mới (Nào máo blè xia).

Ông Đặng Trọng Hà, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Điện Biên cho biết, Lễ Mừng cơm mới của dân tộc Mông có vị trí đặc biệt trong đời sống tinh thần của cộng đồng, qua đó giáo dục thế hệ trẻ hướng về nguồn cội, biết ơn tổ tiên, phát huy truyền thống uống nước nhớ nguồn, duy trì sự đoàn kết trong gia đình, dòng họ, làng bản. 

 Tuy nhiên, trong quá trình phát triển và hội nhập ngày càng sâu rộng, các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Mông ở một số xã, phường trên địa bàn tỉnh Điện Biên đã và đang biến đổi, mai một. Việc bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc nói chung và văn hóa dân tộc Mông nói riêng là việc làm cấp thiết và có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của cộng đồng các dân tộc trên địa bàn tỉnh Điện Biên. 

 Với ý nghĩa đó, Bảo tàng tỉnh Điện Biên đã phối hợp với UBND xã Nà Tấu, cộng đồng dân tộc Mông bản Nặm Cứm tổ chức phục dựng, bảo tồn Lễ Mừng cơm mới, nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm của người dân trong việc giữ gìn và bảo tồn các giá trị văn hoá truyền thống dân tộc Mông nói riêng, các dân tộc tỉnh Điện Biên nói chung, gắn với phát triển du lịch.

 Ông Đặng Trọng Hà cho biết, vào dịp cuối tháng 9, đầu tháng 10 hàng năm, khi những những mảnh nương rẫy chuyển màu vàng trên sườn núi, cũng là thời điểm người Mông ở Nặm Cứm bắt đầu vào vụ thu hoạch lúa mới. Trước khi bước vào vụ thu hoạch, đồng bào Mông thường gặt trước một mảnh nhỏ để lấy gạo thực hiện lễ Mừng cơm mới. Đây là nghi lễ nhằm cảm ơn ông bà, tổ tiên, trời đất cho mưa thuận gió hòa, gia đình có được vụ mùa bội thu, no ấm, đủ đầy, mọi người khỏe mạnh, hạnh phúc...

 Lễ Mừng cơm mới được tổ chức trong một ngày, việc chọn ngày tổ chức không phụ thuộc vào một ngày nhất định trong năm mà phụ thuộc vào thời điểm lúa chín. Khi những bông lúa bắt đầu chín vàng, các gia đình sẽ gặt hái một ít về tổ chức lễ Mừng cơm mới.  

 Việc tổ chức lễ cúng cơm mới tổ chức đơn giản hay phức tạp tùy thuộc vào điều kiện của từng gia đình, những gia đình có nhiều nương rẫy, nhiều gia súc trong lễ Mừng cơm mới có thể mổ lợn, mổ gà, để mời tất cả những người thân trong dòng họ, anh em thôn bản đến dự và hưởng niềm vui chung với gia đình. Với những gia đình có cuộc sống vừa đủ ăn thì lễ Mừng cơm mới đơn giản hơn, đồ lễ thường chỉ cần bát cơm mới, thịt gà để tỏ lòng thành kính với tổ tiên, ông bà cha mẹ và thần linh.

Trong lễ mừng cơm mới, một thứ không thể thiếu đó là gạo mới gặt để nấu thành cơm dâng cúng tổ tiên. Những hạt thóc căng mẩy vừa mới gặt chưa đem đi xát ngay mà được mang lên bếp để rang. Trong bữa cơm thường ngày, người Mông không bao giờ rang gạo rồi mới nấu. Công đoạn này chỉ được thực hiện khi dùng để cúng tổ tiên. Với ý nghĩa, cơm dâng cúng phải được làm thật kỹ, phải có mùi thơm để thể hiện tấm lòng biết ơn của con cháu với ông bà tổ tiên.

Người Mông quan niệm rằng, cúng cơm mới là để thể hiện tấm lòng thành của con cháu với ông bà, tổ tiên đã phù hộ cho mùa màng được bội thu, đồng thời cũng là để gọi hồn của lúa mới gặt trở về nhà. Mọi người trong gia đình đều tất bật, phụ nữ trong gia đình thì lo việc giã gạo, nấu cơm, còn đàn ông thì bận rộn với công việc chuẩn bị cho lễ cúng và lo công việc bếp núc, đón tiếp đón khách. 

 Khi bày mâm lễ xong, chủ nhà xếp thìa quanh mâm lễ, lúc này phần việc thuộc về người đàn ông - người chủ gia đình. Chủ nhà bắt đầu cầu khấn, cảm ơn tổ tiên, đất trời đã cho một mùa vàng bội thu. Vừa cầu khấn, ông vừa dùng thìa xúc cơm, canh, các thức ăn có trên mâm cỗ, mỗi thứ một ít đổ ra bàn, chắt một ít rượu với ý nghĩa tượng trưng ông bà tổ tiên về chứng giám và cùng ăn cơm mới với gia đình.

 Sau khi kết thúc nghi lễ cúng mời tổ tiên, gia chủ cầm thìa có cơm, thịt và đứng trước cửa chính để mời các vị thần linh như thổ địa, thần núi, thần nước về ăn cùng và phù hộ cho mưa thuận gió hòa, tránh những thiên tai, dịch bệnh để vụ mới tiếp tục mùa vụ mới được bội thu. Sau đó, bày các mâm cỗ mời khách, họ hàng cùng ăn, uống vui vẻ với những lời chúc tốt đẹp nhất.

Lễ Mừng cơm mới của đồng bào dân tộc Mông bản vùng cao Nặm Cứm, xã Nà Tấu còn là ngày hội đoàn kết của cộng đồng, đưa mọi người đến gần nhau hơn, hiểu nhau hơn, cùng chia sẻ những kinh nghiệm trong lao động, sản xuất, đồng lòng chung sức xây dựng và phát triển bản làng tốt đẹp.