Khi cồng chiêng bước ra đời sống du lịch

VHO - Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên – di sản phi vật thể đại diện của nhân loại từ lâu đã là niềm tự hào của đồng bào các dân tộc Bahnar, Jrai tại Bình Định (nay là Gia Lai). Từ tiếng chiêng ngân vang trong lễ hội mùa xuân, lễ mừng lúa mới, đến những đêm hội quanh bếp lửa nhà rông, cồng chiêng luôn gắn với đời sống tinh thần của người Tây Nguyên.

 Hôm nay, nhịp chiêng ấy không chỉ hiện diện trong đời sống cộng đồng, mà còn trở thành cầu nối đưa du khách đến gần hơn với bản sắc văn hóa bản địa, góp phần làm giàu cho người dân từ chính vốn quý của cha ông.

Cồng chiêng – linh hồn của buôn làng bước vào du lịch

Ở Gia Lai, nhắc đến cồng chiêng là nhắc đến đời sống tinh thần của cộng đồng Bahnar và Jrai.

Với họ, chiêng không chỉ là nhạc cụ, mà còn là vật linh thiêng, gắn liền với vòng đời con người từ lúc sinh ra đến khi về với tổ tiên. Những lễ hội lớn nhỏ của buôn làng, từ lễ bỏ mả, lễ hội mừng lúa mới, lễ cưới hỏi đều không thể thiếu tiếng chiêng.

Ông Kpă Yă, già làng ở xã Ia Ka (huyện Chư Păh cũ), chia sẻ: “Ngày trước, cồng chiêng chỉ vang lên trong những dịp trọng đại, là tiếng gọi của thần linh, kết nối cộng đồng.

Bây giờ, khi khách du lịch tìm đến, bà con cũng vui vì có cơ hội vừa giữ gìn phong tục, vừa có thêm nguồn thu nhập. Nhưng chúng tôi luôn dặn con cháu: đánh chiêng cho khách xem thì được, nhưng phải giữ cho chiêng còn là linh hồn của buôn làng”.

Những năm gần đây, nhiều bản làng Bahnar, Jrai đã chủ động đưa cồng chiêng vào các hoạt động du lịch cộng đồng. Làng văn hóa Kon K'tu (thuộc địa phận tỉnh Kon Tum cũ), là một ngôi làng cổ của người Ba Na, nổi tiếng với kiến trúc nhà rông cao vút và những nét văn hóa truyền thống đặc sắc. 

Ngôi làng này cách trung tâm TP. Kon Tum khoảng 6km, vẫn giữ được vẻ đẹp hoang sơ và bình yên của vùng đại ngàn Tây Nguyên. Tại đây, du khách có thể trải nghiệm một buổi sinh hoạt cộng đồng với tiếng cồng chiêng bên bếp lửa, thưởng thức rượu cần, xem múa xoang.

Tương tự, các làng Kông Chro, Mang Yang, Chư Păh của Gia Lai cũng xây dựng chương trình du lịch trải nghiệm gắn với văn hóa cồng chiêng và nhà rông.

Theo đại diện Sở VHTTDL Gia Lai, địa phương xác định phát triển du lịch cộng đồng gắn với di sản cồng chiêng là hướng đi bền vững.

Với nhiều chính sách hỗ trợ các làng văn hóa gìn giữ, truyền dạy cồng chiêng cho thế hệ trẻ, đồng thời tạo điều kiện để người dân trực tiếp tham gia vào hoạt động du lịch, qua đó nâng cao đời sống.

Nhà rông, ẩm thực – không gian văn hóa gắn kết

Theo thống kê, hiện toàn tỉnh Gia Lai cũ có hơn 5.600 bộ cồng chiêng, trong đó nhiều bộ có tuổi đời hàng trăm năm. Các đội chiêng ở làng vẫn thường xuyên luyện tập, không chỉ để phục vụ lễ hội mà còn đón khách tham quan. Điều này giúp di sản không bị mai một mà ngày càng được lan tỏa.

Đi du lịch cộng đồng ở Gia Lai, du khách không chỉ nghe tiếng cồng chiêng mà còn được hòa mình vào không gian nhà rông – biểu tượng văn hóa của người Bahnar, Jrai.

Nhà rông không chỉ là trung tâm sinh hoạt cộng đồng, nơi diễn ra các nghi lễ, mà còn trở thành điểm đến hấp dẫn để du khách tìm hiểu kiến trúc độc đáo, thưởng thức các chương trình nghệ thuật dân gian.

Ẩm thực núi rừng cũng là nét đặc sắc níu chân du khách. Những món ăn như cơm lam, gà nướng, canh lá bép, măng le xào, cá suối nướng… được chế biến mộc mạc nhưng mang hương vị riêng của núi rừng.

Khi kết hợp cùng rượu cần, tiếng cồng chiêng, điệu xoang, trải nghiệm của du khách trở nên trọn vẹn và sâu lắng hơn.

Chị Nguyễn Minh Trang, du khách đến từ Hà Nội, chia sẻ: “Được ngồi bên bếp lửa, nghe tiếng chiêng ngân, uống rượu cần cùng bà con, tôi cảm thấy như mình đang được sống trong một không gian rất thiêng liêng. Đây là trải nghiệm mà không nơi nào khác có được”.

Giữ hồn chiêng trong dòng chảy hiện đại

Để khai thác hiệu quả giá trị di sản cồng chiêng, Gia Lai đang chú trọng nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch cộng đồng. Các mô hình homestay tại làng Kép (TP. Pleiku), làng Văn hóa Kông Chro hay Mang Yang đã bước đầu hình thành, cho phép du khách trải nghiệm cuộc sống thường ngày của người Bahnar, Jrai.

Bên cạnh đó, tỉnh cũng đẩy mạnh đào tạo kỹ năng cho người dân, từ đón tiếp khách, giới thiệu văn hóa, đến chế biến ẩm thực phục vụ du khách. Các nghệ nhân cồng chiêng, thợ thủ công làm nhạc cụ, dệt thổ cẩm cũng được khuyến khích tham gia trực tiếp vào hoạt động du lịch, vừa tạo sinh kế, vừa bảo tồn nghề truyền thống.

Một số tour du lịch mới đã được xây dựng, kết hợp trải nghiệm cồng chiêng với tham quan thắng cảnh như Biển Hồ (Pleiku), thác Phú Cường, núi lửa Chư Đăng Ya… Nhờ vậy, Gia Lai ngày nay không chỉ là điểm đến thiên nhiên hùng vĩ, có biển, có rừng, mà còn trở thành vùng đất giàu bản sắc văn hóa.

Dù cồng chiêng đang được đưa vào phát triển du lịch, nhiều già làng, nghệ nhân vẫn bày tỏ lo lắng nếu chỉ khai thác mà không chú trọng bảo tồn, di sản có thể bị thương mại hóa. Vì thế, cùng với việc quảng bá, Bình Định đặt trọng tâm vào việc duy trì không gian diễn xướng truyền thống trong đời sống buôn làng.

Hằng năm, các lễ hội cồng chiêng cấp tỉnh, cấp huyện được tổ chức, tạo sân chơi để các đội chiêng trình diễn, giao lưu, học hỏi. Các lớp truyền dạy cồng chiêng cho thanh thiếu niên cũng được duy trì, để thế hệ trẻ không quên tiếng chiêng của cha ông.

Ông Ksor H’Brih, nghệ nhân Jrai khẳng định: “Cồng chiêng chỉ thật sự có ý nghĩa khi vang lên từ trái tim người dân, trong lễ hội của làng. Du lịch giúp chúng tôi có thêm động lực để gìn giữ, nhưng quan trọng hơn, phải giữ được hồn cốt của chiêng”.

Phát triển du lịch cộng đồng gắn với di sản cồng chiêng không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, mà còn góp phần tạo động lực để đồng bào Bahnar, Jrai thêm gắn bó với bản sắc. Nhiều hộ gia đình đã thoát nghèo, có điều kiện cho con em học hành, nâng cao đời sống từ nguồn thu du lịch.

Tuy vậy, để hướng tới sự phát triển bền vững, Gia Lai cần có chiến lược dài hơi, từ quy hoạch làng du lịch, xây dựng hạ tầng, đến hỗ trợ vốn và kỹ năng cho cộng đồng. Sự tham gia của doanh nghiệp du lịch cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đưa sản phẩm văn hóa bản địa đến với thị trường rộng lớn hơn, trong nước và quốc tế.

Tiếng chiêng từ bản làng ở Gia Lai hôm nay đã bước ra đời sống du lịch, mang theo niềm tự hào và khát vọng của đồng bào Bahnar, Jrai. Khi cồng chiêng vang lên giữa núi rừng, không chỉ là âm thanh của lễ hội, mà còn là nhịp cầu kết nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa bản làng và bạn bè năm châu.