Độc đáo Lễ hội Mở cửa rừng tại đền Chúa Then

VHO - Lễ hội Mở cửa rừng tại đền Chúa Then, xã Hương Sơn, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang là một trong những lễ hội truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Tày, Nùng. Lễ hội được tổ chức để tạ ơn thần rừng, thần núi đã che chở cho dân làng và cầu mong một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Lễ hội thường diễn ra vào đầu năm, khi người dân chuẩn bị bước vào mùa làm nương rẫy mới. Đây cũng là dịp để người dân gửi gắm mong ước về cuộc sống bình yên, ấm no và bảo vệ môi trường rừng.

Năm 2025 lễ hội Mở cửa rừng xã Hương Sơn được tổ chức từ ngày 7 – 9.2 (tức ngày mùng 10 - 12 tháng Giêng năm Ất Tỵ) tại đền Cổ Ngựa, đền Chúa Then, thôn Việt Hương, xã Hương Sơn, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang.

Đây là năm thứ 2 lễ hội được tổ chức với quy mô cấp huyện, nhằm phát huy văn hóa tín ngưỡng truyền thống của đồng bào dân tộc Tày, Nùng, gắn với tục thờ "Mẹ rừng", "Mẹ xứ sở", hay còn gọi vị Nữ Thần trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt Nam.

Đại diện lãnh đạo xã Hương Sơn cho biết, theo lưu truyền, đền Chúa Then thờ một vị nữ thần là Bà Then Tiên Vương Thị Chân Nhân. Tín ngưỡng thờ chúa Then là tín ngưỡng bản địa thờ thần trên rừng núi.Đối với dân tộc Nùng, thờ chúa Then cũng giống tín ngưỡng thờ các vị chúa Sơn Lâm, Sơn Trang, nhiều dòng họ thờ gọi là Then tổ.

Đền Chúa Then cũng là nơi thờ chúa Then cùng với các chúa Sơn Trang trong hệ thống thờ các nữ thần rừng núi thuộc hệ thống tín ngưỡng hầu đồng, góp phần làm tăng thêm sự giao thoa của văn hóa tín ngưỡng. Tại vùng cửa rừng Hương Sơn, chúa Then là hiện thân của chúa Sơn Lâm cửa rừng.

Hiện nay, chính quyền và nhân dân xã Hương Sơn luôn ý thức gìn giữ, phát huy giá trị của Đền Chúa Then. Đền không chỉ là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh tín ngưỡng của người dân địa phương, đền còn là địa điểm để các nhà trường trong vùng đưa học sinh đến tham quan, tìm hiểu, giáo dục truyền thống yêu nước của dân tộc.

Thực hiện nghi lễ mở cửa rừng, ban đầu, nhà đền Chúa Then thực hiện làm lễ cúng thần rừng tại đền Chúa Then, sau đó đọc văn tế xin phép mở cửa rừng, xin keo tức là tung đôi keo bằng gỗ nhà đền giống như xin đài âm dương và đẩy mở cửa cung Đại Bái đền Chúa Then.

Tiếp đến là tế rượu và dâng lễ vật lên các vị thần, nhà đền chuẩn bị sẵn lộc để trao - nhận lộc rừng cho du khách thập phương. Tại ngôi đền Chúa Then, người dân cùng nhà đền làm lễ khai xuân, dâng mâm lễ, sản vật cúng và đặc biệt là nghi lễ mở cửa rừng.

Các nghi lễ cúng Thần rừng tại đền Chúa Then mang nhiều nét đặc sắc của hình thái sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng đặc biệt với tổng hòa các yếu tố văn hóa và nhiều loại hình nghệ thuật độc đáo. Trong đó, nghi lễ cúng Thần rừng là quan trọng nhất và mang tính cộng đồng rõ nét.

Nghi lễ này không chỉ để tạ ơn Thần rừng đã mang nguồn nước, sản vật cho dân bản mà còn có ý nghĩa giáo dục cho thế hệ trẻ về việc bảo vệ rừng. Đây cũng là tín hiệu khởi đầu cho một mùa làm ăn, lao động gặp nhiều may mắn, đem lại những kết quả tốt đẹp cho đồng bào các dân tộc ở xã Hương Sơn, huyện Lạng Giang.

Trong thời gian diễn ra lễ hội, nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ được tổ chức như: Giao lưu giữa các câu lạc bộ Then trên địa bàn, tổ chức đốt đuốc, lửa trại, bày bán các sản vật đặc trưng của địa phương và nhiều hoạt động vui chơi thể thao như đấu vật, bắn nỏ, đẩy gậy, kéo co… thu hút đông đảo người tham gia, tạo nên không khí nhộn nhịp.

Lễ hội Mở cửa rừng không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là dịp để gắn kết cộng đồng, khơi dậy tinh thần bảo vệ rừng và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc. Thông qua tổ chức lễ hội nhằm tái hiện đời sống văn hóa của người dân nơi rừng Hương Sơn, qua đó thúc đẩy phát triển du lịch tâm linh gắn với phát huy các giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của các dân tộc trên địa bàn huyện Lạng Giang nói riêng và tỉnh Bắc Giang nói chung.