Độc đáo di sản văn hóa phi vật thể múa Cà đáo và Tết Ngã rạ của người Co

VHO - Nghệ thuật trình diễn dân gian múa Cà đáo và tập quán xã hội và tín ngưỡng Tết Ngã rạ (sa ní) của người Co huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi vừa được Bộ VHTTDL có Quyết định đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Điệu múa đặc sắc

Nghệ thuật trình diễn dân gian múa Cà đáo là niềm tự hào về nền văn hóa dân tộc người Co bởi nét độc đáo riêng về thể loại nghệ thuật này. Từ môi trường sống, tạo ra các làn điệu múa, khu vực múa thể hiện môi trường nơi người Co sinh sống đó chính là Cà đáo Đường Nước và Cà đáo Đường Rừng.

Nghệ nhân Hồ Ngọc An ở xã Trà Thủy, huyện Trà Bồng cho biết, nghệ thuật trình diễn dân gian múa Cà đáo của người Co mang đặc điểm, bản chất, ngôn ngữ riêng của dân tộc Co từ đội hình, động tác, cách điệu, tiết tấu của động tác và trang phục...

Người Co rất giàu trí tưởng tượng từ trong hoạt động tín ngưỡng và đời sống đã cách điệu, mô phỏng thành những động tác cà đáo đẹp, mang tính nghệ thuật, thẩm mỹ, lý tưởng và thông điệp truyền tải.

Động tác múa thật chậm rãi, nhẹ nhàng đã phản ánh sự tôn kính của người Co đối với thần linh và ước vọng cầu mong mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, con người, vật nuôi không bệnh tật, chết chóc.

Bên cạnh đó, điệu Cà đáo đã tạo nên những giá trị nhất định trong đời sống cộng đồng, nhất là thế giới quan, tính nhân văn của con người đối với con người, của con người đối với thần linh, của con người đối với thiên nhiên.

Tết đặc biệt của người Co

Nghệ nhân Hồ Văn Đường ở thôn Tà Ong, xã Sơn Trà là người rất am hiểu hầu hết bản sắc văn hóa đặc thù của người Co. Khi còn nhỏ, ông theo cha học các nghi thức tế lễ thần linh, nghi thức cúng trong lễ Tết Ngã rạ. Tuổi thiếu niên, ông được già làng Hồ Văn Ỏ là người am hiểu về các nghi thức cúng Tết Ngã rạ hướng dẫn và truyền dạy cách thức chuẩn bị và quy trình thực hành trong lễ Tết Ngã rạ.

Ông Đường cho hay, ông chỉ biết rằng từ khi người Co sinh sống tại huyện Trà Bồng con cháu người Co đã thấy ông, bà hàng năm đều tổ chức lễ Tết Ngã Rạ để tạ ơn thần linh, cầu mong một mùa màng mới bội thu, một năm mới may mắn, bình an.

Cũng như đồng bào các dân tộc ít người ở miền núi Quảng Ngãi, người Co sống lâu đời trên vùng cao, định cư vùng núi non hiểm trở, không có điều kiện trồng lúa nước nên kinh tế truyền thống của người Co xưa là trồng lúa rẫy. Hạt lúa, hạt nếp trồng trên đất rẫy lắm gian nan, do vậy, mỗi mùa lúa rẫy bội thu, người Co luôn biết ơn Thần lúa đã cho cái rẫy mình nhiều hạt và hàng năm họ đều tổ chức Tết Ngã rạ để tạ ơn thần linh.

Người Co thường tổ chức Tết Ngã rạ vào cuối tháng mười, đầu tháng mười một sau khi mùa màng đã thu hoạch xong. Tết ngã rạ được tổ chức riêng từng nhà nhưng các hoạt động chuẩn bị cho ngày Tết đều thu hút cộng đồng tham gia thực hiện chung như rủ nhau đi săn bắn, rủ nhau lên núi hái lá về gói bánh,..

Tết Ngã rạ của người Co là ngày hội để kết thúc một năm tăng gia sản xuất và đánh dấu một vụ mùa mới được bắt đầu, mở đầu cho một năm lao động. Đồng thời, đây cũng là lễ cúng thần cai quản địa bàn (thần Mo Hwýt, Mo Crai) để cầu mong thần linh phù hộ cho ngô lúa tốt tươi, mùa màng bội thu, chăn nuôi phát triển, xóm làng bình yên, mọi người khỏe mạnh.

Người Co tin rằng lúa cũng có hồn, phải làm lễ rước hồn lúa, cầu cúng các thần đã cho giống lúa, phù hộ cho lúa tươi tốt nhiều hạt.