Đánh thức nghề xưa từ mái ấm hôm nay

VHO - Giữa âm vang cồng chiêng ở Ia Ly (Gia Lai), chị H’Uyên Niê đã níu giữ hồn thổ cẩm Jrai và nhóm lửa du lịch cộng đồng ngay từ mỗi mái nhà sàn, mỗi khung cửi của làng Kép. Từ khung dệt của mẹ, của phụ nữ trong bản, chị vận động bà con thay đổi nếp nghĩ, biến điệu xoang, rượu ghè, giã gạo, dệt vải… thành sinh kế bền vững để con trẻ có thêm sách vở, gia đình thêm ấm no, bản làng thêm gắn kết.

Mô hình du lịch cộng đồng giữ nguyên sắc quê với hơn 95% nhà sàn truyền thống đã đem lại thu nhập ổn định cho hàng trăm hộ, góp sức xây dựng nông thôn mới. Với nghị lực và sáng tạo, chị H’Uyên Niê được chọn là đại diện Gia Lai dự Đại hội Thi đua yêu nước toàn quốc lần thứ XI.

Thay đổi nếp nghĩ của từng người dân

Trên vùng đất Tây Nguyên đầy nắng gió, xã Ia Ly (Gia Lai) là nơi gìn giữ nếp nhà, tiếng chiêng và khung cửi của cộng đồng Jrai. Giữa mái nhà rông vững chãi, chị em cần mẫn bên khung dệt, bền bỉ như mạch sống của làng. Người góp công kết nối nghề xưa là chị H’Uyên Niê (SN 1985, dân tộc M’Nông), Phó Ban Quản lý du lịch cộng đồng làng Kép 1, cán bộ Văn phòng HĐND-UBND xã Ia Ly - một phụ nữ chọn ở lại với làng, ở lại với nghề.

Lớn lên trong không gian văn hóa Jrai, chị H’Uyên Niê thấu hiểu từng nếp nhà sàn, từng nhịp chiêng, từng tấm thổ cẩm là ký ức chung của gia đình và làng bản. Với chị, nghề dệt vừa là kế sinh nhai vừa là sợi dây nối quá khứ - hiện tại với tương lai, là “linh hồn” của đời sống Jrai. Bởi vậy, chị bền bỉ khôi phục, gìn giữ nghề và gắn với phát triển du lịch cộng đồng, để bản sắc không chỉ ở trong lòng người dân mà còn được sẻ chia với bạn bè bốn phương.

Phấn đấu trở thành điểm sáng phát triển du lịch cộng đồng giàu bản sắc

VHO - Với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, bản sắc văn hóa truyền thống độc đáo của 19 dân tộc, Điện Biên đang trở thành điểm sáng trong phát triển du lịch cộng đồng vùng Tây Bắc. Tỉnh Điện Biên đã đưa ra kế hoạch hành động cụ thể, đặt mục tiêu sớm đưa du lịch cộng đồng thành một sản phẩm chủ đạo trong giai đoạn tới.

Trước đây, bà con làng Kép chủ yếu dựa vào nương rẫy, chăn nuôi tự cung tự cấp, thu nhập bấp bênh khiến nhiều hộ e dè đầu tư. Nhìn thấy thế mạnh văn hóa và cơ hội từ du lịch cộng đồng, chị H’Uyên Niê tiên phong vận động mọi người tham gia mô hình Làng du lịch cộng đồng Ia Mơ Nông, để mỗi mái nhà trở thành một điểm đón khách, mỗi gia đình là một “hạt nhân” giữ gìn bản sắc.

Chị nói: “Mái nhà sàn, khung cửi, điệu xoang… đều là sản phẩm du lịch. Khai thác đúng cách sẽ vừa giữ văn hóa, vừa tăng thu nhập”. Từ lời kêu gọi ấy, nhiều gia đình đổi nếp nghĩ, cùng làm dịch vụ trải nghiệm, giới thiệu nghề thủ công, chế biến ẩm thực truyền thống phục vụ du khách. Và cũng từ đó, mỗi bữa cơm, mỗi câu chuyện bên bếp lửa đều trở thành ký ức đẹp của làng.

Nhờ sự chung tay của cộng đồng, hàng trăm hộ đã có thêm nguồn thu ổn định. Du khách đến làng Kép không chỉ ngắm cảnh mà còn cùng giã gạo, uống rượu ghè, hòa vào lễ hội cồng chiêng, tự tay dệt thổ cẩm dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân - để khi rời Ia Ly, họ mang theo một phần hơi ấm gia đình và tình làng nghĩa bản của Tây Nguyên.

Du lịch cộng đồng - điểm đến văn hóa Jrai

Nhiều năm qua, trong căn bếp ấm khói và bên khung cửi của các gia đình Jrai, chị H’Uyên Niê vẫn trân trọng nâng niu nghề dệt như giữ gìn nếp nhà. Bởi từng đường kim mũi chỉ là ký ức mẹ truyền con nối, là tình yêu núi rừng, niềm tin của cả cộng đồng kết lại trên tấm vải và kể câu chuyện của làng.

Để nghề không mai một giữa nhịp sống mới, chị cùng Ban quản lý du lịch cộng đồng mời các nghệ nhân cao tuổi “cầm tay chỉ việc” cho lớp trẻ. Con gái học se sợi, dệt vải; con trai học đan lát, tạc tượng - mỗi nhà một việc, mỗi người một tay. Nhờ thế, thổ cẩm Jrai không chỉ hiện diện trong sinh hoạt hằng ngày mà còn trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng, đưa hình ảnh người Gia Lai hiếu khách, khéo tay đến gần hơn với bạn bè bốn phương. Từ nỗ lực bền bỉ của cả làng, tháng 4.2023, Kép 1 và Kép 2 ra mắt mô hình du lịch cộng đồng, đón hàng ngàn lượt khách trong và ngoài nước. Làng được quy hoạch khang trang nhưng vẫn giữ hơn 95% nhà sàn truyền thống, bảo tồn trọn vẹn không gian sống - nơi trẻ con nô đùa dưới sàn, người già nhóm bếp kể chuyện, các gia đình sum vầy sau mùa rẫy.

Đến Kép, du khách được thăm nhà mồ - công trình nghệ thuật kết tinh quan niệm nhân sinh của người Jrai - nghe cồng chiêng bên nhà rông, dự nghi lễ nông nghiệp cùng bà con. Những món quà mang về là lát cườm thổ cẩm mẹ dệt, giỏ đan của cha, tượng gỗ do bàn tay nghệ nhân của làng tạc nên...

Theo Sở VHTTDL Gia Lai, Kép đang hướng thành điểm du lịch cộng đồng trọng điểm của tỉnh - thành quả của sức dân và vai trò tiên phong của những người như chị H’Uyên Niê. Không chỉ giữ văn hóa, mô hình còn tạo việc làm tại chỗ: Làm dịch vụ đón khách, bán nông sản, thủ công mỹ nghệ; nhiều hộ biết tích lũy, đầu tư sửa nhà, lo học hành cho con. Những đổi thay ấy giúp xã Ia Ly hoàn thành tiêu chí nông thôn mới, đường làng sạch đẹp, hạ tầng chỉnh trang, đời sống vật chất, tinh thần nâng lên, tình làng nghĩa xóm thêm bền chặt. Du lịch cộng đồng vì thế trở thành động lực phát triển bền vững, do chính người dân làm chủ.

Với đóng góp trong vận động bà con giữ nghề, làm du lịch và xây dựng nông thôn mới, chị H’Uyên Niê trở thành điển hình tiên tiến của tỉnh Gia Lai, được chọn dự Đại hội Thi đua yêu nước toàn quốc lần thứ XI. Chị là câu chuyện sinh động về tinh thần đổi mới, dám nghĩ dám làm và là niềm tự hào văn hóa bản địa giữa đại ngàn Tây Nguyên.