Đam mê sưu tầm hiện vật văn hóa các dân tộc thiểu số

VHO - Đam mê văn hóa đồng bào các dân tộc thiểu số, ông Đặng Quang Long (49 tuổi), tổ dân phố Làng Dầu, thị trấn Di Lăng, huyện Sơn Hà (Quảng Ngãi) đã rong ruổi đến các thôn, làng để tìm kiếm và sưu tầm các đồ vật đặc trưng gắn liền với đời sống sinh hoạt của người đồng bào Hrê, Cor, Cadong...

Trong căn nhà của mình, ông Long dành một phần lớn diện tích để cất giữ cẩn thận những đồ vật mà mình sưu tầm trong nhiều năm qua.

Ông Long chia sẻ, hơn 7 năm qua, ông đã sưu tầm, lưu giữ khoảng 30 bộ chiêng gồm hơn 100 chiếc của đồng bào dân tộc thiểu số.

Ngoài ra, ông còn sưu tầm nhiều vật dụng truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số như gùi, cối đá, nồi đồng,... Những món đồ này ông đều mua với giá từ một vài triệu đến hàng chục triệu đồng.

Nói về niềm đam mê sưu tầm của mình, ông Long cho biết, quê ông ở xã Tịnh Đông, huyện Sơn Tịnh trong quá trình sinh sống và làm việc tại huyện Sơn Hà, ông có cơ hội được gặp gỡ, giao lưu với bà con dân tộc thiểu số Hrê thông qua các hoạt động văn hóa, văn nghệ như đánh chiêng, đốt lửa trại, uống rượu cần... Điều đó đã để lại cho ông một ấn tượng đặc biệt về nét đẹp văn hóa của đồng bào nơi đây.

Khi thấy nhiều vật dụng sinh hoạt thường ngày đến những đồ vật có giá trị tâm linh đều bị người dân đem bán dần, ông cảm thấy xót xa và đau đáu một nỗi niềm là làm thế nào để lưu giữ lại được những giá trị truyền thống của đồng bào thiểu số đang dần bị mai một.

“Tôi từng đi nhiều nơi, tiếp xúc với nhiều vùng dân tộc thiểu số khác nhau tại tỉnh Quảng Ngãi và các tỉnh tại Tây Nguyên.

Tôi chứng kiến nhiều cồng chiêng, trống bị bỏ đi hoặc bán cho người thu mua phế liệu. Không đành lòng, từ 7 năm nay, tôi bắt đầu công việc sưu tầm hiện vật văn hóa”, ông Long bộc bạch.

Ông cho biết, sưu tầm cồng chiêng khó nhất là phải đi liền bộ với nhau, bộ chiêng của người Hrê ở các vùng huyện Ba Tơ, Sơn Hà, Minh Long gọi là chiêng Ba, gồm chiêng lớn gọi là chinh Vông hay chinh cha, chiếc nhỏ hơn là chinh tum hay chinh mẹ, chiếc nhỏ nhất là chinh túc hay chinh con.

Chiêng của người Hrê trước đây là vật thiêng, thường chỉ sử dụng trong các dịp lễ, tết. Ngày nay, tiếng chiêng đã hòa nhập vào không gian văn hóa cộng đồng, cùng với bếp lửa, rượu cần.

Cồng chiêng và các làn điệu dân ca quen thuộc của người Hrê hiện cũng đang được các nghệ nhân sưu tầm, phục dựng và biểu diễn theo phong cách truyền thống.

Ngoài ra, ông còn sưu tầm bộ chiêng của người K’Ho ở Tây Nguyên thì bộ có 6 cái chiêng gọi từ lớn tới nhỏ là Chiang Me, Rrđơm, Dờn, Thoòng, Thơ và Thê. Một số vùng dân tộc khác ở Tây Nguyên khi cúng thần có một bộ chiêng riêng gồm 3 cồng, 8 chiêng.

Chiêng là nhạc khí tự thân vang, mỗi chiếc một cao độ, đường kính có thể lên tới 60cm. Do vậy, nếu thiếu hoặc mất 1 cái chiêng thì không thể biểu diễn hoặc hoàn thiện một bộ chiêng được.

“Ngày xưa, trên miền núi, người dân phải đổi hẳn một con trâu đực mới mua được 1 chiếc chiêng. Vì vậy, cái chiêng, ché rất quý, là vật thiêng của người đồng bào.

Chiêng là hợp kim đồng và được làm thủ công bằng tay rất tỉ mỉ và tốn nhiều thời gian. Tuy nhiên, khi văn hóa truyền thống mai một dần, trong lúc vì miếng cơm, manh áo, nhu cầu vật chất, người ta phải bán chiêng đổi lấy tiền”, ông Long trăn trở.

Ông Long giới thiệu hơn 60 chiếc nồi đồng do ông sưu tầm, những chiếc nồi có độ dày 3-5cm, có những nồi đồng 4 tai, có in hoa văn và vòng nút.

“Những chiếc nồi rất phổ biến, là vật dụng sinh hoạt quen thuộc của người dân xứ Quảng thuở xưa, do được làm thủ công nên dù tồn tại suốt hàng chục năm, trăm năm vẫn không bị hư hỏng.

Tôi mua về sau nhờ một số thợ lành nghề, giỏi kỹ năng chỉnh chiêng đến sửa lại cồng, chiêng; sửa lại âm điệu cho chuẩn bộ”, ông Long cho hay.

Những chiếc nồi đồng lớn nhất còn gọi là nồi bung, có 4 tai, các loại nồi nhỏ chỉ có 2 tai. Tai của loại nồi bung lớn dùng để xỏ dây vào khiêng hoặc bắc lên bếp cho tiện.

Nồi đồng “mẹ bồng con” là nồi đồng đặc biệt, ngoài 4 tai, người thợ đúc đồng còn gắn vào trên vành miệng 2 - 3 chiếc nồi thu nhỏ. Nồi đồng dùng để nấu bánh vào các dịp lễ, tết, đám cưới, đám hỏi...

“Tôi trưng bày bộ cồng chiêng, nồi đồng ở các gian phòng khách đến các tầng để mọi người có thể đến tham quan, mong rằng sẽ góp một phần của bản thân tham gia giữ gìn di sản văn hóa phi vật thể cồng chiêng, một loại hình nghệ thuật gắn liền lịch sử văn hóa các dân tộc thiểu số Quảng Ngãi và Tây Nguyên”, ông Long bày tỏ.

Theo thống kê của UBND huyện Sơn Hà, trên địa bàn huyện hiện có khoảng 900 hộ có chiêng với hơn 1.000 bộ chiêng; khoảng 1.500 người biết đánh chiêng và 30 người biết chỉnh chiêng.

Những năm qua, chính quyền địa phương đã triển khai nhiều biện pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của đồng bào Hrê.

Tuy nhiên, vẫn có người bán đi những bộ cồng chiêng quý. Do vậy, việc lưu giữ, bảo quản cồng chiêng của ông Đặng Quang Long sẽ góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống để lưu truyền cho thế hệ trẻ.

“Những nỗ lực của ông Đặng Quang Long trong việc bảo tồn giá trị văn hóa cồng chiêng của đồng bào Hrê là rất đáng trân trọng.

Bộ sưu tập của ông không chỉ là tài sản cá nhân mà còn đóng góp quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số Cadong, Cor, Hrê...

Để phát huy hiệu quả giá trị của bộ sưu tập, UBND huyện đang phối hợp cùng ông Long để sử dụng số cồng chiêng này dạy các bạn trẻ tập đánh và dùng trong các đợt biểu diễn văn nghệ...,” Phó Chủ tịch UBND huyện Sơn Hà Phan Anh Quang cho biết.