Kiến tạo diện mạo mới cho văn hóa Việt

VHO - Từ công tác bảo tồn di sản, phát triển đời sống văn hóa cơ sở, gìn giữ bản sắc dân tộc, đến thúc đẩy điện ảnh, mỹ thuật, công nghiệp văn hóa và bảo hộ quyền tác giả, các kết quả đạt được không chỉ khẳng định vai trò quản lý nhà nước mà còn góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững của đất nước.

Đột phá toàn diện

Phong trào thi đua yêu nước đã lan tỏa mạnh mẽ, khơi dậy tinh thần trách nhiệm của toàn ngành trong công tác bảo tồn và phát huy di sản. Bộ VHTTDL đã tham mưu trình Chính phủ, Quốc hội ban hành 1 Luật, 2 Nghị định, Thủ tướng Chính phủ ban hành 2 Chương trình, 1 Quyết định và Bộ trưởng ban hành 4 Thông tư quan trọng liên quan đến di sản.

Đặc biệt, việc UNESCO công nhận là các Di sản Văn hóa, Thiên nhiên Thế giới Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà (9.2023), Quần thể di tích, cảnh quan Yên Tử, Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn - Kiếp Bạc và di sản liên quốc gia Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng và Vườn quốc gia Hin Nam Nô - Lào (7.2025) nâng tổng số di sản văn hóa, thiên nhiên thế giới ở Việt Nam lên con số 9, khẳng định giá trị vượt trội toàn cầu của văn hóa và thiên nhiên Việt Nam.

Bên cạnh đó, nhiệm kỳ này ghi dấu ấn với bộ Sưu tập của Nhạc sĩ Hoàng Vân được UNESCO ghi danh là Di sản tư liệu thế giới. Cùng với ba Di sản tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương (Bia ma nhai tại danh thắng Ngũ Hành Sơn, Đà Nẵng; Văn bản Hán Nôm làng Trường Lưu, Hà Tĩnh (1689-1943); Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế) nâng tổng số di sản tư liệu của Việt Nam được UNESCO ghi danh lên con số 11 di sản.

Công tác xếp hạng di tích cũng đạt bước tiến lớn, trình Thủ tướng xếp hạng 25 di tích quốc gia đặc biệt (trong tổng số 144) và quyết định xếp hạng 110 di tích quốc gia (tổng cộng 3.661). Hoạt động khảo cổ được đẩy mạnh với 194 giấy phép thăm dò, khai quật. Đáng chú ý, nhiều di tích sau tu bổ, tôn tạo đã trở thành sản phẩm văn hóa đặc thù, điểm đến du lịch hấp dẫn, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương, tạo việc làm cho hàng vạn lao động.

Tính đến 5.2025, cả nước đã kiểm kê gần 70.000 di sản văn hóa phi vật thể, trong đó 271 di sản được đưa vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia. Hệ thống bảo tàng cũng phát triển vượt bậc với 204 bảo tàng (127 công lập, 78 ngoài công lập) lưu giữ trên 4 triệu hiện vật. Bộ đã trình Thủ tướng công nhận 112 bảo vật quốc gia, nâng tổng số bảo vật được bảo hộ đặc biệt lên 327 hiện vật, nhóm hiện vật.

Công tác xây dựng văn hóa cơ sở và gia đình được triển khai sâu rộng. Bộ đã báo cáo Chính phủ, trình Quốc hội thông qua Luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2022, đồng thời đề xuất sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quảng cáo. Chính phủ và Thủ tướng đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, giúp hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở ngày càng hoàn thiện. Bộ đã tổ chức gần 100 sự kiện văn hóa quy mô vùng và toàn quốc, đồng thời kiểm tra, giám sát hoạt động lễ hội tại gần 60 địa phương, đảm bảo các lễ hội diễn ra an toàn, văn minh.

Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” tiếp tục lan tỏa sâu rộng, gắn với việc xây dựng Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình và các mô hình đạo đức, lối sống mới phù hợp với từng ngành, từng địa phương. Công tác gia đình đạt nhiều kết quả ấn tượng: 12.389 mô hình phòng chống bạo lực gia đình (PCBLGĐ), 29.719 câu lạc bộ phát triển bền vững, 39.094 nhóm PCBLGĐ, 50.068 địa chỉ tin cậy cộng đồng, cùng 23.702 đường dây nóng trên toàn quốc. Hoạt động thư viện được chú trọng đầu tư, hiện đại hóa. Hơn 100 thư viện cấp tỉnh, huyện và đại học được xây mới, trang thiết bị hiện đại, đáp ứng nhu cầu học tập, nghiên cứu, giải trí của nhân dân, góp phần nâng cao dân trí và thúc đẩy xã hội học tập.

Sự đa dạng và giàu bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số được Bộ VHTTDL quan tâm đặc biệt. Bộ đã ban hành 1 Thông tư và triển khai nhiều Đề án tiêu biểu như: “Bảo tồn, phát huy giá trị dân ca, dân vũ, dân nhạc của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch giai đoạn 2021-2030”; “Tổ chức định kỳ Ngày hội, Liên hoan văn hóa, thể thao và du lịch các dân tộc theo khu vực và toàn quốc đến năm 2035”. Đồng thời, dự án Chuyển đổi số nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của 54 dân tộc Việt Nam đã được triển khai, tạo môi trường giáo dục, tra cứu và phát triển du lịch tại Làng Văn hóa, Du lịch các dân tộc Việt Nam. Những hoạt động này không chỉ giữ gìn di sản mà còn thúc đẩy giao lưu, hiểu biết, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Lĩnh vực điện ảnh có bước chuyển mình quan trọng với Luật Điện ảnh năm 2022, 2 Nghị định, 7 Thông tư và 6 Quyết định được ban hành. Bộ đã tổ chức hiệu quả các tuần phim, đợt phim kỷ niệm các ngày lễ lớn; thành lập tổ kiểm tra phim trên không gian mạng, đã phân loại 197 phim (1.413 tập), tiếp nhận 646 thông báo phim phổ biến, xử lý và số hóa 455 hồ sơ.

Bộ cũng đặt hàng sản xuất 22 chương trình phim phục vụ đồng bào miền núi, vùng sâu vùng xa, triển khai kế hoạch đặt hàng sản xuất phim giai đoạn 2021-2026 và tổ chức thành công nhiều kỳ liên hoan phim, giúp điện ảnh Việt Nam khẳng định vị thế, tham gia các mạng lưới điện ảnh châu Á như NETPAC, FPA và AFCNet. Trong khi đó, mỹ thuật và nhiếp ảnh tiếp tục phát triển sôi động. Bộ đã ban hành quy hoạch xây dựng công trình tượng đài Chủ tịch Hồ Chí Minh giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn 2045; tổ chức các trại sáng tác, triển lãm, giúp nghệ sĩ tiếp cận sự kiện lớn, công bố tác phẩm mới. Mỗi năm, cả nước có hơn 1.000 cuộc triển lãm mỹ thuật, nhiếp ảnh, góp phần giới thiệu văn hóa, nghệ thuật Việt Nam ra thế giới, tăng cường giao lưu, hợp tác quốc tế.

Đặc biệt, dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2.9, Triển lãm Thành tựu đất nước do Bộ VHTTDL là cơ quan thường trực tổ chức từ ngày 28.8-15.9 đã trở thành sự kiện văn hóa, chính trị quan trọng, thu hút gần 10 triệu lượt khách tham quan. Tiếp tục ghi dấu ấn mạnh mẽ về quan điểm, mọi hoạt động văn hóa đều xuất phát từ nhân dân và phục vụ nhân dân.

Nhằm bảo vệ quyền lợi sáng tạo, Bộ đã tham mưu xây dựng nội dung Luật sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ năm 2022 (phần quyền tác giả, quyền liên quan), trình Chính phủ ban hành 1 Nghị định và Bộ trưởng ban hành 2 Thông tư. Giai đoạn 2021-2026, Việt Nam gia nhập 3 điều ước quốc tế về quyền tác giả, gia hạn 1 điều ước, đồng thời tham gia đàm phán quyền tác giả trong 3 Hiệp định Thương mại tự do. Từ 1.1.2021 đến 8.5.2025, đã cấp 46.724 Giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả, quyền liên quan.

Công nghiệp văn hóa đang trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp ước tính 1,059 triệu tỉ đồng (khoảng 44 tỉ USD) vào nền kinh tế. Tốc độ tăng trưởng số cơ sở kinh tế hoạt động trong lĩnh vực này đạt 7,2%/năm, lực lượng lao động tăng 7,4%/ năm, cho thấy sức bật mạnh mẽ của các ngành sáng tạo, từ xuất bản, âm nhạc, điện ảnh đến thiết kế, trò chơi điện tử.

Lan tỏa phong trào thi đua yêu nước

Tất cả những thành tựu trên đều gắn liền với việc triển khai sâu rộng phong trào thi đua yêu nước. Phong trào đã trở thành chất keo kết nối các cấp, các ngành, khơi dậy tinh thần trách nhiệm, sáng tạo của đội ngũ cán bộ, nghệ sĩ, nhà quản lý và toàn xã hội. Các phong trào thi đua đã cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, đưa văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần của xã hội, là động lực phát triển bền vững.

Nhiệm kỳ 2020-2025 đánh dấu một giai đoạn bứt phá của ngành văn hóa Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự chỉ đạo sát sao của Chính phủ và nỗ lực từ phong trào thi đua yêu nước, Bộ VHTTDL đã đạt những kết quả toàn diện: bảo tồn và phát huy di sản, phát triển đời sống văn hóa cơ sở, gìn giữ bản sắc dân tộc, thúc đẩy điện ảnh - mỹ thuật - nhiếp ảnh, bảo vệ quyền tác giả và phát triển công nghiệp văn hóa.

Những thành tựu này không chỉ khẳng định vị thế của văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế mà còn đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân, góp phần thực hiện mục tiêu xây dựng đất nước “phồn vinh, hạnh phúc” trong thời kỳ mới. 

(Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ VHTTDL thực hiện)