Nâng cao hiệu lực, hiệu quả và phát huy giá trị di sản văn hóa

VHO - Phát biểu trong phiên họp vào chiều 14.8, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn ghi nhận, đánh giá cao cơ quan chủ trì, cơ quan thẩm tra dự án Luật Di sản văn hoá (sửa đổi) đã thể hiện sự cầu thị, nghiêm túc tiếp thu 122 ý kiến của các đại biểu Quốc hội tại kỳ họp vừa qua để hoàn thiện dự thảo luật.

Chủ tịch Quốc hội cũng biểu dương Bộ trưởng Bộ VHTTDL - Trưởng ban soạn thảo dự thảo Luật Nguyễn Văn Hùng đã trực tiếp lắng nghe các ý kiến từ các Hội nghị, Hội thảo, các buổi làm việc, tiếp thu hết sức cầu thị các ý kiến đóng góp để hoàn thiện dự thảo luật.

Đây là phiên họp chuyên đề pháp luật tháng 8.2024 của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về việc giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi). Điều hành phiên họp là Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh.

Dự thảo luật đã nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa

Trình bày tóm tắt báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Di sản văn hoá (sửa đổi), Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh cho biết, tại kỳ họp thứ 7 (tháng 6.2024), Quốc hội đã thảo luận, cho ý kiến về dự án Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) với 122 lượt ý kiến phát biểu.

Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và nhiệm vụ được phân công, Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục đã chỉ đạo phối hợp tổng hợp ý kiến các vị đại biểu Quốc hội, tổ chức nhiều cuộc họp với cơ quan chủ trì soạn thảo, cơ quan có liên quan và chuyên gia để nghiên cứu, tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật.

Ngày 6.8 vừa qua, Thường trực Ủy ban đã tổ chức cuộc họp với Bộ trưởng Bộ VHTTDL, Trưởng Ban soạn thảo và các cơ quan có liên quan để thống nhất việc tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật và các nội dung báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại Phiên họp thứ 36.

"Về cơ bản, dự thảo Luật sau khi chỉnh lý đã thể chế hóa các quan điểm, chủ trương của Đảng, khắc phục những khó khăn, vướng mắc, giải quyết các vấn đề phát sinh, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa. Dự thảo Luật sau khi được tiếp thu, chỉnh lý gồm có 9 chương với 101 điều, giảm 01 điều so với dự thảo trình tại Kỳ họp thứ 7", Chủ nhiệm Nguyễn Đắc Vinh phát biểu.

Về những nội dung cụ thể, báo cáo của Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục cho biết, có ý kiến đề nghị sửa tên dự thảo Luật thành Luật Di sản, Luật Di sản văn hóa và danh lam thắng cảnh. Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục có ý kiến như sau:

“Di sản” là khái niệm rộng, bao gồm nhiều lĩnh vực, trong đó di sản văn hóa chỉ là một lĩnh vực. Dự án Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) được xây dựng để thay thế Luật Di sản văn hóa năm 2001, Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa năm 2009.

Vì vậy, phạm vi điều chỉnh của Luật Di sản văn hóa chỉ quy định về “di sản văn hóa”. Khái niệm “danh lam thắng cảnh” cũng là một trong ba loại hình thuộc di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh. Vì vậy, Uỷ ban đề nghị được giữ tên gọi như dự thảo Luật.

Ông Nguyễn Đắc Vinh cũng cho biết, một số ý kiến cũng đề nghị không nên tách di sản tư liệu thành một loại hình di sản mới, vì di sản tư liệu là một loại hình của di sản văn hóa vật thể hoặc di sản văn hóa phi vật thể. Có ý kiến nhất trí bổ sung di sản tư liệu vào phạm vi điều chỉnh của dự án Luật.

Về vấn đề này, Ủy ban Văn hóa, Giáo dục cho rằng, theo Hướng dẫn Chương trình Ký ức thế giới của UNESCO về di sản tư liệu, di sản tư liệu chứa đựng nội dung thông tin bằng chữ viết, ký hiệu, âm thanh, hình ảnh động hoặc tĩnh, dạng số trên hiên vật mang thông tin dưới rất nhiều dạng thức khác nhau, như văn bản, bản nhạc, bản vẽ, phim, băng đĩa, dữ liệu điện tử..., được chủ thể tạo lập có chủ ý, có giá trị về lịch sử, văn hóa, khoa học, thẩm mỹ.

Như vậy, khác với di sản văn hóa vật thể mang tính đặc trưng của vật chất và di sản văn hóa phi vật thể mang thuộc tính đặc trưng của tinh thần không thể nhìn thấy được, di sản tư liệu mang thuộc tính của giá trị thông tin, thông điệp thể hiện trên hiện vật mang thông tin được chủ thể tạo ra có chủ ý, có thể tiếp cận, đọc và hiểu được.

Việc tách di sản tư liệu như dự thảo Luật sẽ quy định cụ thể, đồng bộ hơn, nhằm bảo vệ và phát huy giá trị của loại hình di sản này. Vì vậy, Uỷ ban đề nghị được giữ như dự thảo Luật.

Quỹ bảo tồn di sản văn hoá không sử dụng ngân sách nhà nước

Về chính sách của Nhà nước về di sản văn hóa, báo cáo do ông Nguyễn Đắc Vinh trình bày nêu rõ: Có ý kiến đề nghị tiếp tục nghiên cứu, xây dựng các chính sách có trọng tâm, trọng điểm và bền vững phù hợp với yêu cầu thực tế và tính đặc thù trong bảo vệ, phát huy giá trị từng loại hình di sản văn hóa.

Quy định cụ thể các chính sách xã hội hóa, ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số, phát triển nguồn nhân lực; chính sách đối với đồng bào dân tộc thiểu số, đặc biệt về tôn vinh, đãi ngộ nghệ nhân người dân tộc thiểu số.

Tiếp thu ý kiến, Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục và cơ quan chủ trì soạn thảo đã rà soát các quy định tại dự thảo Luật và chỉnh lý theo hướng quy định chính sách của Nhà nước trong hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa và ưu tiên bố trí ngân sách nhà nước cho các hoạt động (Điều 7).

Biện pháp bảo vệ và phát triển tiếng nói, chữ viết của các dân tộc Việt Nam (Điều 19); các điều kiện đảm bảo hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, trong đó có nguồn lực tài chính, xã hội hóa và các điều kiện khác (Điều 82, Điều 90); nguồn nhân lực tham gia quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa tại (Điều 84); chế độ đào tạo, bồi dưỡng nhân lực (Điều 85).

Về Quỹ bảo tồn di sản văn hóa (Điều 92), một số ý kiến nhất trí thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hoá nhằm hỗ trợ kinh phí cho một số hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Tuy nhiên, cần xác định rõ cơ chế đặc thù để quản lý tài chính về thu, chi nhằm phục hồi, trùng tu, bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa. Bên cạnh đó, còn có ý kiến đề nghị cân nhắc không thành lập Quỹ Bảo tồn di sản văn hoá.

"Về các ý kiến này, Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục và cơ quan chủ trì soạn thảo thống nhất và đề xuất quy định Quỹ bảo tồn di sản văn hóa tại dự thảo Luật vì Quỹ bảo tồn di sản văn hoá không sử dụng ngân sách nhà nước và Nhà nước không hỗ trợ kinh phí đối với các hoạt động của Quỹ.

Bên cạnh đó, chính sách về Quỹ đã được Chính phủ thông qua để trình Quốc hội. Hiện nay, một số Quỹ hoạt động không hiệu quả nhưng Quỹ này được thành lập nhằm bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hoá nhưng ngân sách Nhà nước tại một số địa phương chưa bảo đảm được, đặc biệt là di tích.

Thực tế, mô hình Quỹ bảo tồn di sản văn hoá đã có thí điểm ở tỉnh Thừa Thiên Huế, đây là mô hình mới, có cơ chế quản lý, vận động hỗ trợ bước đầu đạt hiệu quả nhất định.

Báo cáo của Thường trực Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục cũng nêu ý kiến cụ thể vào các nội dung liên quan đến sở hữu di sản văn hoá; các hành vi bị nghiêm cấm, Về kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể, kiểm kê di tích, kiểm kê di sản tư liệu; Về sửa chữa, cải tạo, xây dựng công trình trong khu vực bảo vệ di tích; dự án đầu tư, xây dựng công trình, sửa chữa, cải tạo, xây dựng lại nhà ở riêng lẻ trong khu vực bảo vệ di tích, di sản thế giới (Điều 28, Điều 29); Về quản lý di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia và xử lý di vật, cổ vật được phát hiện, giao nộp (Điều 45)...

Biểu dương Bộ VHTTDL và Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng

Tổng cộng đã có 9 ý kiến phát biểu tại phiên họp. Trong đó Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn ghi nhận, đánh giá cao cơ quan chủ trì, cơ quan thẩm tra sau kỳ họp thứ 7, đã nghiêm túc, cầu thị tiếp thu, giải trình báo cáo dài tới 30 trang gồm 122 ý kiến của các đại biểu Quốc hội.

Chủ tịch Quốc hội nhận xét, sau khi được chỉnh lý, tiếp thu, dự thảo Luật cơ bản đáp ứng yêu cầu, đạt được sự thống nhất cao giữa cơ quan thẩm tra và cơ quan soạn thảo, đến nay không còn những ý kiến khác nhau.

"Ít có dự thảo luật nào mà chỉ sau 1 kỳ họp tiếp thu, giải trình các ý kiến đóng góp, 2 cơ quan soạn thảo và thẩm tra lại đạt được sự đồng thuận cao như dự thảo luật này. Điều đó thể hiện sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ VHTTDL và Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục. Và sự phối hợp chặt chẽ này đã được thực hiện tốt từ khi hai bên phối hợp cùng các cơ quan hữu quan sửa đổi Luật Điện ảnh", Chủ tịch Quốc hội đánh giá.

Chủ tịch Quốc hội cũng biểu dương Bộ trưởng Bộ VHTTDL - Trưởng ban soạn thảo dự án Luật Nguyễn Văn Hùng đã trực tiếp lắng nghe các ý kiến đóng góp từ các Hội nghị, Hội thảo, các cuộc họp để tiếp thu hết sức cầu thị các ý kiến đóng góp.

Chủ tịch Quốc hội cũng đã góp ý vào nhiều nội dung cụ thể. Trong đó ông đánh giá, dự án Luật đã được chỉnh lý thống nhất, đồng bộ với các luật khác có liên quan, nhất là về các quy định liên quan đến di sản tư liệu.

Hạn chế cơ chế xin - cho

Tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ VHTTDL Nguyễn Văn Hùng cũng đã phát biểu giải trình, tiếp thu các ý kiến đóng góp.

Bộ trưởng cho biết, các ý kiến đóng góp trong phiên họp này, đặc biệt là ý kiến phát biểu của Chủ tịch Quốc hội sẽ được Ban soạn thảo nghiêm túc tiếp thu để hoàn thiện dự án Luật.

Ban soạn thảo cũng sẽ rà soát lại một cách kỹ lưỡng để đưa vào những quy định phù hợp và loại bỏ những điều không phù hợp, cố gắng làm rõ những điều còn chưa rõ.

Bộ trưởng cũng cho biết, trong quá trình soạn thảo, dự án Luật đã được rà soát kỹ lưỡng với các Luật chuyên ngành khác và cũng đã được khu trú với các bộ, ngành có liên quan như Bộ Ngoại giao, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Giáo dục và Đào tạo...

Dự thảo luật cũng được soạn thảo trên tinh thần phân cấp triệt để cho các địa phương, cố gắng tạo điều kiện thuận lợi nhất cho việc phân cấp, hạn chế cơ chế xin - cho.

Dự án luật cũng đã được tiếp thu, chỉnh lý theo hướng không chồng chéo giữa chức năng của thanh tra về di sản văn hoá được thành lập tại các địa phương với thanh tra Bộ VHTTDL.

Để linh hoạt trong quản lý, dự thảo Luật cũng đã có riêng một chương về bảo tàng trong đó nêu rõ hệ thống bảo tàng bao gồm bảo tàng công lập và bảo tàng ngoài công lập cùng những quy định cụ thể. Đồng thời cũng có những quy định để vừa bảo tồn, phát huy giá trị của các di sản và tạo điều kiện cho người dân đang sinh sống trong khu vực bảo vệ di tích, di sản thế giới.

"Trong 122 ý kiến, như chỉ đạo của Chủ tịch Quốc hội là không có một ý kiến nào không được nghiên cứu, chúng tôi sẽ cố gắng tiếp thu một cách tối đa, vì đây là trí tuệ của toàn Quốc hội nên chúng tôi rất tôn trọng và rất cầu thị.

Tất nhiên, có những vấn đề chỉ báo cáo giải trình lại, có những vấn đề tiếp thu sửa trong luật này, có những vấn đề phải nghiên cứu tiếp. Chúng tôi sẽ cố gắng từ nay cho đến kỳ họp để hoàn thiện báo cáo lại với Quốc hội trong khả năng, điều kiện tốt nhất của cơ quan soạn thảo", Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng cho biết.

Tiếp tục xem xét tại kỳ họp vào tháng 8 tới

Phát biểu kết luận phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh cho biết, thứ nhất, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cao sự chủ động, tích cực, chủ trì, phối hợp của Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Bộ VHTTDL cùng các cơ quan có liên quan trong việc nghiên cứu, tiếp thu, giải trình đầy đủ ý kiến của đại biểu Quốc hội tại kỳ họp thứ 7 để chỉnh lý dự thảo luật, các tài liệu trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội được chuẩn bị nghiêm túc, chất lượng và đầy đủ theo quy định.

Thứ hai, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cơ bản tán thành với nội dung của dự thảo luật được các cơ quan báo cáo kiến nghị tiếp thu, chỉnh lý. Cụ thể là về tên gọi và phạm vi điều chỉnh; Sở hữu di sản văn hóa.

Tiếp đến là chính sách của Nhà nước về di sản văn hóa; Các hành vi nghiêm cấm; Kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể, kiểm kê di tích, kiểm kê di sản tư liệu.

Sửa chữa, cải tạo, xây dựng công trình trong khu vực bảo vệ di tích, dự án đầu tư xây dựng công trình sửa chữa, cải tạo, xây dựng lại nhà ở riêng lẻ trong khu vực bảo vệ di tích di sản thế giới; quản lý di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia và xử lý di vật, cổ vật được phát hiện giao nộp; Di sản tư liệu.

Thứ ba, để tiếp tục hoàn thiện dự thảo luật, Ủy ban Thường vụ Quốc hội lưu ý Ủy ban Văn hóa, Giáo dục và Bộ VHTTDL cũng như các Bộ có liên quan tiếp tục hoàn thiện một số nội dung.

Đề nghị Chính phủ có ý kiến chính thức về các nội dung tiếp thu, chỉnh lí dự thảo luật theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, các chính sách của Nhà nước về di sản văn hóa, nhất trí về chủ trương quy định các chính sách hỗ trợ đầu tư ưu đãi, hỗ trợ đối với miền núi, biên giới và hải đảo, đặc biệt là dân tộc thiểu số ít người.

Về Quỹ bảo tồn di sản văn hóa, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị tiếp tục rà soát đến tính cần thiết, hiệu quả, khả thi, tránh dàn trải, xác định rõ cơ chế đặc thù của quỹ trong việc quản lý tài chính về thu chi, nhằm phát huy hiệu quả trong việc bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hóa...

Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, với phương châm bảo đảm những gì đã chín, đã rõ, đã được thực tế kiểm nghiệm đưa vào luật để luật ban hành có hiệu lực nhanh chóng đi vào cuộc sống. Đồng thời yêu cầu hai cơ quan phối hợp hoàn thiện thêm để trình hồ sơ dự án Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) tại phiên họp đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách dự kiến sẽ diễn ra vào cuối tháng 8.