Phanh ABS trên xe điện khác biệt gì so với xe xăng?

VHO - Phanh ABS trên xe điện không chỉ khác biệt về cơ chế phối hợp với phanh tái tạo năng lượng mà còn mang đến trải nghiệm lái an toàn, êm ái hơn xe xăng.

Phanh chống bó cứng ABS từ lâu đã là trang bị an toàn tiêu chuẩn trên xe xăng và xe dầu. Tuy nhiên, khi ngành công nghiệp ô tô bước sang kỷ nguyên điện hóa, hệ thống phanh này không chỉ đơn thuần giữ nguyên bản chất cũ, mà còn có nhiều thay đổi để thích ứng với đặc thù vận hành của xe điện. Vậy ABS trên xe điện khác gì so với xe truyền thống chạy động cơ đốt trong?

Kiến trúc phanh: Từ trợ lực chân không đến brake-by-wire

Ở xe xăng, phanh ABS hoạt động dựa trên bầu trợ lực chân không lấy từ động cơ. Hệ thống sẽ điều chỉnh áp suất thủy lực trên từng bánh xe để ngăn bánh bị bó cứng khi phanh gấp.

Trên xe điện, do không có nguồn chân không từ động cơ, nhiều hãng phải chuyển sang trợ lực điện hoặc điện–cơ. Các giải pháp phổ biến hiện nay là Bosch iBooster hay Continental MK C1, vốn tích hợp cả ABS, ESC (hệ thống cân bằng điện tử) và trợ lực vào một cụm duy nhất. Nhờ thiết kế này, xe điện đạt tốc độ phản ứng nhanh hơn, chính xác hơn, phù hợp với yêu cầu phanh đa tầng của dòng xe mới.

Phanh tái tạo năng lượng: ABS trở thành “người điều phối”

Điểm khác biệt lớn nhất giữa xe điện và xe xăng chính là phanh tái tạo năng lượng (regenerative braking). Khi người lái nhả chân ga, động cơ điện lập tức chuyển sang chế độ máy phát, tạo mô-men cản để hãm xe đồng thời sạc lại pin.

Vấn đề đặt ra là: khi phanh, xe điện vừa có lực hãm từ động cơ (regen), vừa có lực hãm từ má phanh ma sát. Lúc này, ABS không chỉ đơn giản điều tiết áp suất thủy lực như trước, mà còn đóng vai trò “điều phối viên”:

Nếu phát hiện bánh xe sắp khóa, hệ thống sẽ cắt bớt regen, chuyển sang phanh ma sát để đảm bảo độ bám đường.

Ngược lại, khi điều kiện ổn định, xe ưu tiên regen để tiết kiệm năng lượng.

Cơ chế phối hợp này gọi là blending, và nó là trọng tâm khiến ABS trên xe điện khác biệt so với xe xăng.

Điều khiển trượt bánh: Phối hợp mô-tơ và thủy lực

Ở những mẫu EV sử dụng động cơ gắn trực tiếp vào bánh hoặc trục, khả năng kiểm soát trượt bánh càng phức tạp hơn. Lý do là mô-tơ điện phản ứng cực nhanh, nhưng nếu không điều chỉnh khéo léo, regen có thể khiến bánh xe dao động trượt trên đường bám kém (ví dụ mặt đường ướt hoặc băng tuyết).

Vì vậy, ABS trên EV thường phải phối hợp chặt chẽ với bộ điều khiển động cơ điện để phân bổ mô-men hãm chính xác. Đây là điểm mà nhiều nghiên cứu kỹ thuật của SAE và các hãng xe đều nhấn mạnh trong vài năm qua.

One-pedal driving và sự khác biệt trong trải nghiệm lái

Một thay đổi lớn mà xe điện mang lại là chế độ one-pedal driving: chỉ cần nhả ga, xe tự giảm tốc mạnh nhờ regen mà gần như không cần chạm phanh. Điều này giúp lái xe thoải mái hơn trong phố đông và tiết kiệm năng lượng.

Tuy nhiên, ABS vẫn là lớp an toàn cuối cùng khi người lái đạp phanh mạnh. Trong những tình huống pin đầy, pin lạnh hoặc tốc độ rất thấp – khi regen không thể hoạt động – ABS sẽ hoàn toàn dựa vào phanh ma sát như xe truyền thống.

Một số hãng như Tesla còn liên tục cập nhật phần mềm để áp dụng regen cả khi đạp phanh, chứ không chỉ khi nhả ga, nhằm tối ưu hiệu quả và giữ cảm giác quen thuộc cho người lái.

Thách thức từ khối lượng nặng hơn

Xe điện thường nặng hơn xe xăng do khối pin lớn. Trọng lượng tăng đồng nghĩa với quãng đường phanh có thể dài hơn nếu hệ thống phanh và lốp không được tối ưu.

Các tổ chức an toàn như IIHS (Mỹ) đã cảnh báo: xe điện nặng khi va chạm có thể gây rủi ro cao hơn cho đối tượng bên ngoài. Do đó, việc hiệu chuẩn ABS, ESC và regen càng trở nên quan trọng để bù trừ cho khối lượng vượt trội này.

Bảo dưỡng: “ít dùng phanh” cũng có mặt trái

Một thực tế thú vị là người lái EV thường ít dùng phanh hơn nhờ regen. Điều này có lợi cho tuổi thọ má phanh, nhưng lại tạo ra vấn đề mới:

Đĩa phanh ít nóng lên, dễ bị rỉ sét.

Má phanh có nguy cơ bị “đóng kính” (glazing) hoặc kẹt nếu lâu không hoạt động.

Các chuyên gia khuyến nghị chủ xe điện nên đạp phanh mạnh có kiểm soát định kỳ, đặc biệt sau những chặng đường dài chỉ dùng one-pedal, để làm sạch đĩa và duy trì hiệu quả phanh.

Nhìn chung, nguyên lý an toàn cốt lõi của ABS trên xe điện và xe xăng vẫn giống nhau: ngăn bánh khóa cứng để duy trì độ bám và kiểm soát lái.

Điểm khác biệt nằm ở:

Kiến trúc phanh: từ trợ lực chân không sang brake-by-wire hiện đại.

Tương tác với regen: ABS trở thành “nhạc trưởng” giữa phanh điện và phanh ma sát.

Trải nghiệm lái: one-pedal driving thay đổi thói quen, nhưng ABS vẫn can thiệp khi cần.

Thách thức vận hành: xe điện nặng hơn, phanh ít dùng dễ rỉ sét – đòi hỏi hiệu chuẩn và bảo dưỡng đặc biệt.

Có thể nói, phanh ABS trên xe điện không chỉ là “bản sao” của xe xăng, mà là một hệ thống thông minh hơn, phức tạp hơn, nhằm đảm bảo an toàn trong bối cảnh công nghệ di chuyển đang thay đổi từng ngày.