Trăn trở ở Hội Phết Hiền Quan 2025

VHO - Bước sang năm thứ 7, hội Phết Hiền Quan không có phần đánh phết, ghi nhận của phóng viên tại Hội Phết Hiền Quan Xuân Ất Tỵ 2025 là không khí trang nghiêm, thành kính, yên bình, xen lẫn là những băn khoăn, trăn trở. Nhiều người dân bày tỏ nỗi buồn khi năm nay, một lần nữa phần đánh Phết chưa được tổ chức trở lại, với lý do chưa đầy đủ các điều kiện đảm bảo an toàn.

Có mặt tại Hiền Quan ngày 9.2 (12 tháng Giêng âm lịch), chúng tôi chứng kiến bầu không khí không nhiều sôi động của lễ hội truyền thống này. Dù là Chủ nhật nhưng Lễ hội Phết Hiền Quan 2025 không thu hút quá đông người tham dự. Biết thông tin năm nay lễ hội chưa tổ chức lại phần đánh phết, nhiều người con xa quê không về, du khách đến hội cũng giảm không ít.

13h, đoàn rước Phết từ đình di chuyển ra đền Hiền Quan. Ban thực hành nghi lễ, trang nghiêm, thành kính tổ chức lễ dâng hương, lễ tế theo đúng nghi thức truyền thống. Đây là những nét văn hóa đã được dân làng Hiền Quan gìn giữ, phát huy từ nhiều đời.

Hội Phết Hiền Quan (huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ) đã tồn tại hàng nghìn năm nay, kể từ thời Hai Bà Trưng. Lễ hội được tổ chức vào ngày 12 và 13 tháng Giêng âm lịch hàng năm. Những năm trước đây, lễ hội thu hút hàng ngàn, hàng vạn người dân địa phương và du khách thập phương. Trong đó nét đặc sắc riêng có là phần đánh phết.

Tuy nhiên, khi quy mô lễ hội ngày càng mở rộng cũng là lúc hội Phết Hiền Quan không còn đảm bảo được các yếu tố an toàn trong phần đánh phết. Đã có những thời điểm xuất hiện nhiều hình ảnh tranh cướp, xô đẩy phản cảm, tạo nên cách nhìn sai lệch về những giá trị truyền thống của lễ hội. Từ năm 2019 đến nay, lễ hội không có phần đánh phết. Một số năm tạm dừng do đại dịch Covid-19, còn lại do nguyên nhân chưa hoàn thiện được kịch bản và các yếu tố đảm bảo an toàn.

Hội Phết Hiền Quan được tổ chức nhằm tôn vinh tinh thần thượng võ và tưởng nhớ hai vị thành hoàng là Thiều Hoa Công chúa - một nữ tướng dưới thời Hai Bà Trưng có công đánh giặc và Mộc Trang đại vương thời nhà Đinh có công dẹp loạn 12 sứ quân.

Tương truyền, để rèn luyện quân sĩ, Thiều Hoa Công chúa sáng lập ra việc đẽo gốc tre thành hình tròn (quả to gọi là phết, nhỏ hơn gọi là quả chúi), chia quân ra để đánh phết. Hai bên tham gia là các thanh niên, trai tráng trong làng sẽ thi thố tài năng, tìm cách cướp và đưa quả phết (hoặc chúi) ra khỏi phạm vi quy định để giành phần thắng.

Quả phết có đường kính khoảng 6-7cm. Quả chúi có đường kính khoảng 4-5 cm. Trước đây khi tổ chức cướp phết, đám thanh niên giành nhau để đem được quả phết về nhà với kỳ vọng một năm may mắn.

Theo tục lệ, lễ hội gồm 4 phần: rước kiệu, tế lễ, kéo quân và cướp phết. Lễ rước kiệu được tiến hành từ 12 giờ ngày 12 tháng Giêng. Trên kiệu là các sắc phong, bài vị, quả phết, quả chúi được cất giữ trong cung cấm của đình làng từ ngày mùng 10.10 âm lịch. Kiệu được khiêng từ đình ra đền do các “binh sĩ” hộ tống.

Sau lễ rước kiệu là phần tế lễ. Tham gia tế lễ là ông Tiên Chỉ (người được dân làng lựa chọn) và các bậc cao niên trong làng. Lễ kéo quân được chia thành 2 đoàn, mỗi đoàn với nhiều người tham gia. Đi đầu mỗi đoàn là ông trưởng lão râu tóc bạc phơ, mình quấn khố vàng, đầu chít khăn đỏ, tay cầm cờ nheo, miệng hô vang, biểu thị sự oai phong của đoàn quân; tiếp đó là đội trống cái, trống con gõ theo nhịp phách.

Đoàn “binh sĩ” nam có, nữ có, mình mặc áo giáp vàng, đầu đội nón lá, chân quấn xà cạp, đeo giày mũi hài, tay cầm long đao, cờ xúy. Lễ kéo quân được diễn đi diễn lại 3 vòng rồi lại tề tựu giữa sân đền, cùng hò reo vui mừng chiến thắng. Lễ kéo quân kết thúc cũng là lúc bắt đầu lễ cướp phết.

“Lễ hội là niềm tự hào của con dân cháu làng, thông qua lễ hội giáo dục lòng yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc và truyền thống bất khuất của người Việt trong công cuộc dựng nước, giữ nước. Với bản sắc truyền thống, hội Phết Hiền Quan được dân làng xem như ngày Tết của riêng mình, những người con xa quê dù đi làm ăn nơi đâu vẫn luôn náo nức hướng về, trông đợi ngày hội làng đầy ý nghĩa…”, ông Bùi  Khánh, một người con của làng Hiền Quan chia sẻ.

 Ông Khánh tâm tư, việc không được tổ chức đánh phết qua nhiều mùa lễ hội là điều trăn trở của dân làng Hiền Quan. Những năm trước, nhiều người, nhiều gia đình xa quê cứ đến ngày hội lại háo hức về tham dự, xem đánh phết.

“Chúng tôi hiểu rằng trong bối cảnh như hiện nay, việc tổ chức đánh phết cần có nhiều thay đổi, trong đó phải đảm bảo các yếu tố truyền thống, văn minh, an toàn. Đây là những điều cần tính toán kỹ càng, tuy nhiên kéo dài thời gian không đánh phết khiến người dân vô cùng tiếc nuối”, ông Khánh nói.

Mùa lễ hội Xuân Ất Tỵ, được chọn vào vai ông Tiên chỉ trong lễ hội Hiền Quan, ông Nguyễn Tiến Nhân (Khu 10, xã Hiền Quan) cho biết, năm thứ 7 hội không diễn ra đánh phết khiến dân làng rất tâm tư. Nguyện vọng của người dân Hiền Quan là chính quyền địa phương sớm hoàn thiện các điều kiện cần thiết để đáp ứng yêu cầu để có thể tổ chức lại phần đánh Phết.

Trao đổi với báo chí, ông Trần Kim Tuyến, Bí thư Đảng ủy xã Hiền Quan cho biết, chính quyền địa phương rất trăn trở trước mong muốn, nguyện vọng của nhân dân. Lễ hội là nét đẹp, giá trị truyền thống lâu đời của Hiền Quan. Tuy nhiên, việc tổ chức phần hội đánh phết nếu chỉ dựa vào trách nhiệm của xã thì không đảm đương được, mà cần có sự chung tay của các cấp huyện, tỉnh và nguồn lực xã hội hóa.

“Ngày nay hội phết không chỉ là của người dân Hiền Quan nữa mà của rất đông người dân, du khách khắp nơi háo hức đổ về. Vì vậy, để tổ chức hội phết phải đảm bảo mọi điều kiện về an toàn, lên kịch bản khoa học, khuôn viên đánh phết, cơ sở hạ tầng… Đây là những yếu tố cần nhận được sự quan tâm, đầu tư nhiều hơn. Hi vọng thời gian tới, với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, bài bản, phần đánh phết trong lễ hội Hiền Quan năm 2026 sẽ được diễn ra”, ông Trần Kim Tuyến chia sẻ.

Chuẩn bị cho Lễ hội Phết Hiền Quan năm 2025, tháng 12.2024, Sở VHTTDL tỉnh Phú Thọ phối hợp với UBND huyện Tam Nông tổ chức Hội thảo khoa học “Lễ hội Phết Hiền Quan - nhận thức, giá trị và giải pháp quản lý, tổ chức”.

Tại hội thảo, các nhà quản lý, nhà nghiên cứu về văn hóa và đại diện các thế hệ của xã Hiền Quang, huyện Tam Nông đã đưa ra nhiều ý kiến đóng góp nhằm tìm ra các nhóm giải pháp tổ chức tốt lễ hội phết, nhằm bảo đảm thực hành các nghi thức truyền thống và phát huy được giá trị của lễ hội.

Theo GS.TS Nguyễn Quang Ngọc, Phó Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, Lễ hội Phết Hiền Quan là một trong lễ hội tái hiện lại trang sử vinh quang, hào hùng vào bậc nhất của dân tộc Việt Nam, đã diễn ra cách ngày nay gần 2.000 năm. Lễ hội Phết Hiền Quan cần phải được xếp vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia và cần được bảo tồn, phát huy giá trị theo đúng Luật Di sản văn hóa.

Phó Chủ tịch Hội khoa học lịch sử Việt Nam cũng băn khoăn, từ năm 2019 đến nay, do có những thiếu sót trong khâu tổ chức mà hội Phết Hiền Quan không tổ chức phần đánh phết. Do vậy, việc tổ chức hội thảo để tìm các giải pháp khắc phục những bất cập, hài hòa trong công tác quản lý và tổ chức lễ hội Phết Hiền Quan là việc rất cần thiết và cấp thiết.