Thế giới tích cực bảo tồn các hiện vật đặc biệt và có giá trị

VHO - Nhiều quốc gia trên thế giới luôn chú trọng đến công tác bảo tồn những kiệt tác, di sản và các hiện vật đặc biệt quý hiếm, thậm chí là nâng tầm “bảo vật” lên ngang hàng biểu tượng quốc thể.

Vụ việc xâm hại đặc biệt nghiêm trọng bảo vật quốc gia Ngai vua triều Nguyễn ở Điện Thái Hòa (Huế) đang gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh trong công tác gìn giữ bảo vật quốc gia.

Trên thế giới, nhiều kiệt tác, di sản và các hiện vật đặc biệt quý hiếm cũng thường gặp phải tình trạng bị kẻ xấu cố tình phá hoại, hoặc đôi khi là sự cố ngoài ý muốn, khiến việc trùng tu, sửa chữa gặp rất nhiều khó khăn.

Trước những thách thức có thể xảy ra trong tương lai, nhiều quốc gia trên thế giới đã thúc đẩy chế độ bảo vệ đặc biệt, thậm chí là nâng tầm “bảo vật” lên ngang hàng biểu tượng quốc thể.

Từ những vụ “xâm phạm” kiệt tác nghệ thuật cố ý 

Bức Mona Lisa của danh họa Leonardo da Vinci đã từng bị phá hoại nhiều lần trong lịch sử, bao gồm cả vụ trộm và các vụ tấn công bằng các vật dụng như bánh kem, súp, và axit. 

Trước tình trạng tấn công nghiêm trọng nhiều lần, Bảo tàng Louvre năm 2019 đã lắp đặt hệ thống kính chống đạn trong suốt trước bức tranh. Lần gần nhất tác phẩm này bị tấn công là tháng 1.2024. 

Trải qua bao “thăng trầm”, bức Mona Lisa may mắn vẫn còn nguyên vẹn và được bảo vệ rất cẩn thận.

Cũng gặp sự cố tương tự. Bức hoạHoa hướng dươngcủa danh họa Van Gogh đã bị ném súp cà chua tại Phòng trưng bày Quốc gia London vào tháng 10.2022.  

Sự việc khiến khách tham quan hoảng hốt. Đại diện phòng trưng bày đã xác nhận tranh không bị tổn hại do có mặt kính bảo vệ, nhưng khung tranh bị hư hỏng nhẹ. Cảnh sát đã có mặt tại hiện trường để giải quyết vụ việc.

Trở lại thời điểm trước nữa, vào năm 2014, một du khách Nga đã bị bắt và xử tù 4 tháng vì viết tên trên một bức tường gạch của đấu trường La Mã cổ Colosseum, biểu tượng của thủ đô Rome và Italia.

Du khách này sau đó tiếp tục phải nộp phạt thêm 20.000 euro. Luật pháp Italia luôn xử phạt rất nghiêm khắc đối với các hành vi xâm hại các di tích cổ.

Đến di sản thế giới bị huỷ hoại không ngờ tới

Đáng chú ý nhất, vụ cháy chấn động thế giới tại Nhà thờ Đức Bà ở Paris vào năm 2019 được xem là cú sốc lớn đối với người dân trên khắp thế giới.

Vụ hỏa hoạn, mặc dù chưa tìm ra nguyên nhân, nhưng đã gây thiệt hại lớn cho nhiều tác phẩm nghệ thuật và bảo vật quý giá bên trong Nhà thờ Đức Bà Paris. 

Ngay sau đám cháy, theo Bộ Văn hóa Pháp, hầu hết các di sản quý bên trong Nhà thờ Đức Bà Paris đã được đưa đến nơi an toàn. 

Các tác phẩm nghệ thuật lớn thoạt nhìn có vẻ không bị ảnh hưởng nhưng đã có hư hại nhất định do khói. Tại đây, các bức tranh nhanh chóng được hút ẩm và bảo tồnngay lập tức.

Sau thảm họa, Tổng thống Emmanuel Macron đã phát biểu trên truyền hình, cam kết trùng tu và phục dựng lại nhà thờ trong 5 năm. 

Chính phủ Pháp đã nhanh chóng soạn thảo một luật mới để trình Quốc hội thông qua trong năm 2019, cho phép miễn trừ Nhà thờ Đức Bà Paris khỏi các luật và thủ tục di sản hiện hành, giúp triển khai dự án trùng tu, phục dựng công trình nhanh và hiệu quả nhất.

Điều này đã thể hiện quyết tâm của nhà lãnh đạo nước Pháp trong nỗ lực phục hồi bảo vật quốc gia. 

Trong suốt 5 năm, Pháp đã xây dựng một mạng lưới phục hồi lại di sản tuyệt vời. Các kiến trúc sư thu thập dữ liệu lịch sử ở mức tối đa, kết hợp với công nghệ hiện đại như quét 3D để phục hồi di sản.

Bên cạnh đó là sự giúp đỡ của những người thợ thủ công lành nghề từ khắp nơi trên thế giới đã chung tay vào nỗ lực tái thiết. Sau 5 năm xảy ra vụ hỏa hoạn nghiêm trọng, Nhà thờ Đức bà Paris đã hoàn tất quá trình trùng tu và sẵn sàng mở cửa đón công chúng. 

Quá trình khôi phục Nhà thờ Đức Bà Paris để lại những bài học quý giá, đáng tham khảo cho tất cả các nước trên thế giới về việc bảo tồn, trùng tu di tích, trong đó có Việt Nam chúng ta.

Phát huy trách nhiệm bảo tồn lên trên hết

Thực tiễn quốc tế cho thấy một số quốc gia trên thế giới như Ấn Độ đã nâng tầm bảo vật lên ngang hàng biểu tượng quốc thể.

Dịp Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc-Vesak 2025 vừa qua, khi xá lợi Đức Phật được đưa ra khỏi biên giới Ấn Độ, chính phủ nước này đã áp dụng chế độ bảo vệ tương đương với nguyên thủ quốc gia, sử dụng chuyên cơ vận chuyển và có lực lượng hộ tống đặc biệt.

Đây không đơn thuần là nghi lễ mà thể hiện thái độ trân trọng đối với các di sản văn hóa tâm linh thiêng liêng. 

Không chỉ ở Ấn Độ, Pháp hay Italia, một số quốc gia châu Á như Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc cũng đã trải qua các vụ việc tương tự, qua đó xác định lộ trình xây dựng hệ thống pháp luật chặt chẽ hơn nhằm bảo vệ các kiệt tác nghệ thuật, bảo vật quốc gia và di sản quan trọng. 

Các luật này quy định chi tiết về phân loại di sản, trách nhiệm của chủ sở hữu và cơ quan quản lý, cũng như biện pháp bảo vệ, sửa chữa và xử phạt nghiêm minh đối với hành vi xâm phạm bảo vật quốc gia. 

Bên cạnh đó, quá trình bảo tồn và trùng tu cũng đòi hỏi sự thống nhất chủ trương, định hướng, huy động nguồn lực xã hội hóa, bảo tồn tối đa nguyên trạng, giảm thiểu các sai sót và mai một giá trị di sản. 

Trong bối cảnh nhiều công trình di sản tại Việt Nam đang gặp khó khăn trong quá trình bảo tồn, trùng tu những di sản bị hư hại, và gần đây nhất là vụ việc xâm hại đặc biệt nghiêm trọng bảo vật quốc gia Ngai vua triều Nguyễn ở Điện Thái Hòa (Huế), thiết nghĩ những kinh nghiệm của các quốc gia đi trước là rất quý giá.