Sẽ cho tạm dừng việc khảo cổ học ở phế tích tháp Đại Hữu

VHO - Sẽ cho tạm dừng việc khảo cổ học ở phế tích tháp Đại Hữu, vì với kết quả thực hiện khai quật năm 2023 và 2024 đã xuất lộ, có cơ sở để nghiên cứu trong thời gian tới nên dùng kinh phí để khai quật các điểm phế tích khác.

Đấy là ý kiến của ông Huỳnh Văn Lợi, Phó Giám đốc Sở VHTT Bình Định tại buổi báo cáo sơ bộ kết quả khai quật khảo cổ đợt 2 phế tích tháp Đại Hữu diễn ra trong sáng nay 31.7 tại Bảo tàng Bình Định.

Cuộc khai quật được tiến hành từ ngày 9.5 – 10.7 năm nay theo Quyết định số 1223/ QĐ-BVHTTDL ngày 7.5.2024 của Bộ VHTTDL. Chủ trì khai quật, TS Phạm Văn Triệu - Phó trưởng Phòng Khảo cổ học lịch sử (Viện Khảo cổ học Việt Nam) cho biết: Cuộc khai quật phế tích tháp Đại Hữu năm 2024 đã xuất lộ toàn bộ phần thân tháp, nền móng tiền sảnh phía Đông, nền móng chân đế phía Bắc và một phần nền móng chân đế phía Nam và Tây.

Quá trình khai quật phát hiện được số lượng 156 hiện vật đá với nhiều loại hình và kích thước khác nhau. Về chất liệu đá, có ba loại là đá cát kết, đá hoa cương và đá ong. Trong đó, những hiện vật có trang trí được tạc trên đá cát kết, bao gồm các loại hình sau: Bệ thờ, mảnh minh văn, lá nhĩ đá, đá trang trí điểm góc, phù điêu trang trí hình người, tượng hình động vật, phù điêu trang trí hình cánh sen… Quá trình khai quật còn phát hiện được 522 hiện vật chất liệu đất nung (chưa tính hiện vật gạch).

Về quy mô kiến trúc, qua hai đợt khai quật đã xuất lộ kiến trúc tháp Đại Hữu, có bình đồ hình vuông với kích thước cụ thể như sau: Thân tháp có bình đồ mỗi cạnh dài 9,8m x 9,8m; lòng tháp có bình đồ mỗi cạnh dài 3,8m x 3,8m; nền móng chân đế tháp có bình đồ gần vuông mỗi cạnh dài 12,7m x 13,0m.

Tháp có cửa ra vào phía Đông và hệ thống cửa giả. So sánh về bình diện với các tháp Champa khác thì bình diện tháp Đại Hữu có quy mô lớn. Kết hợp giữa quy mô kiến trúc to lớn và nằm trên vị trí cao nhất của đỉnh núi có thể suy luận rằng, kiến trúc xuất lộ trong hố khai quật là ngôi tháp chính (hay còn gọi là Kalan). Đây là kiến trúc quan trọng nhất trong quần thể kiến trúc tháp Champa, được xem như là nơi ngự trị của thần linh. Chính vì vậy, bên trong tháp sẽ đặt tượng thờ vị thần của Hindu giáo hoặc Phật giáo.

Theo TS Phạm Văn Triệu, phế tích tháp Đại Hữu được xây dựng trên đỉnh núi với bề mặt là đá. Trước khi xây dựng tháp người Champa đã đục những tảng đá để tạo mặt bằng nhất định. Tiếp theo người thợ cho một lớp đất mỏng đầm nện chặt, lớp này có tác dụng ồn định phần móng và mặt bằng, rồi tiến hành cho xây gạch và đá lên.

Hệ thống móng tháp được sử dụng nhiều loại vật liệu khác nhau: gạch, đá ong, đá hoa cương, đá cát kết. Trong đó, gạch có vai trò quan trọng, phần đế tháp được xây nhiều lớp gạch theo phương pháp mài chập, kết dính bằng lớp vữa làm từ nhựa thực vật, mà dấu vết còn lại là lớp nhựa mỏng màu đen còn bám trên bề mặt gạch.

Sự xuất hiện các loại hình vật liệu đá tham gia vào công trình kiến trúc với kích thước lớn, cho thấy đây là một công trình kiến trúc được xây dựng có quy mô lớn có tính bền vững cao.

Với một ngôi tháp có quy mô kiến trúc hoành tráng, qua việc xử lý nền móng, liên kết các viên gạch, kết hợp với vật liêu đá, tạo thành một khối to lớn và đồ sộ, vừa tạo nên sự vững chắc của ngôi tháp, vừa mang tính thẩm mỹ cao, cho thấy người Champa xưa đã làm chủ được kỹ thuật xây tháp một cách điêu luyện.

TS Phạm Văn Triệu cũng đưa ra nhận định, từ những di tích và di vật, so sánh với kiến trúc tháp Champa đã được khai quật nghiên cứu, kết hợp các minh văn đã được phát hiện từ trước cho đến nay, có khả năng phế tích tháp Đại Hữu có niên đại khoảng giữa thế kỷ XIII.

Phát biểu tại buổi lễ, ông Huỳnh Văn Lợi, Phó giám đốc Sở VHTT Bình Định cho biết, trong quá trình triển khai, khai quật có một số vấn đề khó khăn, nhưng có sự phối hợp nhịp nhàng của các cơ quan nên công tác khai quật rất thuận lợi. Đồng thời theo dõi, chỉ đạo rất sát đợt khai quật lần này, lãnh đạo Sở cũng đến tận nơi để thực địa vị trí khai quật.

Báo cáo kết quả khai quật phế tích tháp Đại Hữu và ý kiến của các đại biểu rất hữu ích thì ông Huỳnh Văn Lợi khẳng định, sẽ cho tạm dừng việc khảo cổ học ở phế tích Đại Hữu, vì với kết quả thực hiện khai quật năm 2023 và 2024 đã xuất lộ, có cơ sở để nghiên cứu trong thời gian tới nên dùng kinh phí để khai quật các điểm phế tích khác. Sau đó, tiến hành hoàn thổ để bảo vệ phế tích. Bên cạnh đó, xây dựng hồ sơ để bảo vệ phế tích.

Theo ông Huỳnh Văn Lợi, trong thời gian tới, Sở VHTT Bình Định đề nghị tiếp tục nghiên cứu và hoàn chỉnh công bố kết quả khảo cổ, tư vấn Sở trong việc hoàn thổ, bảo vệ và phát huy di tích trong thời gian tới. “Đối với UBND huyện Phù Cát và UBND xã Cát Nhơn phối hợp với Bảo tàng tỉnh Bình Định bảo vệ điểm phế tích Đại Hữu, tuyền truyền cho người dân hạn chế đến địa điểm phế tích này, cần bảo vệ phế tích để phát huy. Riêng đối với Bảo tàng tỉnh Bình Định, tiếp tục nghiên cứu kết quả khai quật và tham mưu cho Sở trong công tác quản lý và phát huy điểm phế tích Đại Hữu.

Đối với các hiện vật đã xuất lộ, khai quật được thì lãnh đạo Sở VHTT Bình Định cũng yêu cầu phải có kế hoạch bảo quản, nghiên cứu để đưa vào trong hệ thống các hiện vật Chăm trên địa bàn tỉnh. Cùng đó, giao Bảo tàng Bình Định báo cáo kết quả khai quật khảo cổ năm 2024 cho UBND tỉnh trước ngày 10.8.