Phát hiện mới cho việc phục dựng Chính điện Kính Thiên

VHO - Dù chỉ với một diện tích nhỏ nhưng cuộc khai quật thăm dò khu vực Chính điện Kính Thiên đã đem lại nhiều nhận thức mới, tiến thêm một bước quan trọng trong nhận diện về Chính điện Kính Thiên và không gian Chính điện Kính Thiên. Những kết quả này chứng minh rằng sân Đan trì, Ngự đạo tồn tại và đang hiện hữu dưới mặt đất.

 Theo nhiều nhà nghiên cứu, đây là một trong những căn cứ có tính xác thực cao, minh chứng cực kỳ quan trọng để chúng ta tiếp tục hướng tới việc nghiên cứu phục dựng không gian Chính điện Kính Thiên và Chính điện Kính Thiên.

Làm rõ cấu trúc không gian của điện Kính Thiên

Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội và Viện Khảo cổ học Việt Nam vừa công bố những phát hiện quan trọng của điện Kính Thiên. Đây là những kết quả khảo cổ học nổi bật trong năm 2024. Buổi công bố có sự tham gia và cùng thảo luận của lãnh đạo Cục Di sản văn hóa (Bộ VHTTDL), các chuyên gia sử học, văn hóa, di sản, khảo cổ học…

Theo PGS.TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, thực hiện khuyến nghị của UNESCO và được phép của Bộ VHTTDL, năm 2024, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội phối hợp Viện Khảo cổ học tiến hành khai quật thăm dò 500m², với bốn hố khai quật ở nhiều vị trí khác nhau. “Đã có thêm nhiều phát hiện thú vị, củng cố thêm những giả thuyết về hình hài của điện Kinh Thiên trước đó. Những di vật và dấu tích kiến trúc phát lộ đã đưa đến cho các nhà nghiên cứu thêm những căn cứ đặc biệt quan trọng để nhận diện chính xác về không gian Chính điện Kính Thiên thời Lê, cung điện quan trọng bậc nhất, nơi cử hành các nghi lễ long trọng nhất của triều đình, nơi đón tiếp sứ giả nước ngoài và là nơi nhà vua thiết triều…”, ông Tín cho biết.

Hố thứ nhất tại khu vực Tây Nam Hậu Lâu (tức Tây Bắc Chính điện Kính Thiên, nơi thiết triều của hoàng đế thời Lê sơ trở về sau). Hố thứ hai được khai quật ngay trên nền điện Kính Thiên. Hố thứ ba nằm ở khoảng giữa không gian từ điện Kính Thiên và Đoan Môn, chếch về phía Tây. Hố thứ tư nằm ngay phía sau cổng Đoan Môn về phía điện Kính Thiên, cách hố khai quật tại khu vực cổng trước đó một quãng ngắn. Mục đích cuộc khai quật là tập trung làm rõ cấu trúc không gian của điện Kính Thiên. Trong đó, hố khai quật tại nền điện Kính Thiên phát hiện dấu tích bó nền thời Nguyễn theo hướng Đông - Tây; các dấu tích cột móng thời Lê Trung hưng (thế kỷ XVII-XVIII) với kích thước 1,9m x 1,4m. Khu vực điện Kính Thiên đã từng được khai quật vào các năm 2011 và 2023. Những kết quả mới tiếp tục làm rõ hơn nữa cấu trúc nền móng của Chính điện Kính Thiên thời Lê Trung hưng. Hố khai quật số hai xuất lộ ba dấu tích kiến trúc thời Lê Trung hưng. Các dấu tích này đều là sự tiếp nối của kiến trúc hành lang và tường bao đã phát lộ từ các cuộc khai quật năm 2014-2015. Dấu tích này góp phần khẳng định giả thuyết có hai hành lang một phía Đông, một phía Tây chạy từ Đoan Môn đến khu vực Chính điện Kính Thiên. Hành lang này chính là giới hạn của không gian thiết triều thời Lê sơ, Lê Trung hưng.

Hố khai quật phía sau Đoan Môn xuất lộ nhiều dấu tích kiến trúc thời Lê Trung hưng gồm sân Đan trì, Ngự đạo, dưới Ngự đạo và Đan trì thời Lê Trung hưng khoảng 30cm là một cống thoát nước ngầm khá lớn, có chức năng tiêu thoát nước cho toàn bộ khu vực không gian sân thiết triều. Các dấu tích cung cấp thêm nhận thức về không gian thiết triều của thời kỳ lịch sử này. Trong khi đó, hố khai quật số một nằm ở phía Tây Bắc điện Kính Thiên cung cấp thêm dữ liệu về một cung điện khác, có thể là điện Cần Chánh, nơi làm việc thường ngày của hoàng đế. PGS.TS Tống Trung Tín cho biết: “Các dấu tích này cũng là sự tiếp nối của những lần khai quật trước đó. Thêm nữa, cuộc khai quật năm 2024, dù chỉ khai quật với diện tích nhỏ nhưng đã đem lại nhiều nhận thức mới, tiến thêm một bước quan trọng trong nhận diện về Chính điện Kính Thiên và không gian Chính điện Kính Thiên thời Lê sơ (thế kỷ XV-XVI) và Lê Trung hưng (thế kỷ XVII-XVIII) trên các phương diện kiến trúc, vật liệu, mặt bằng tổng thể và kỹ thuật xây dựng”.

Đặt thêm giả thiết, phán đoán mới

Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam nhận định, những phát hiện này là cơ sở để hướng tới việc nghiên cứu khôi phục không gian Chính điện Kính Thiên và Chính điện Kính Thiên; đồng thời, cho thấy sự cần thiết phải hạ giải một số công trình để làm rõ hơn nhận thức về giá trị Hoàng thành Thăng Long như Quyết định số 46 COM 7B.43 của UNESCO thông qua vào tháng 7.2024.

Cũng theo PGS.TS Tống Trung Tín, kết quả khai quật năm 2024 cho phép các nhà khoa học phán đoán khả năng điện Kính Thiên có 9 gian, với hệ thống móng cột, bó nền được làm cẩn thận, kỹ lưỡng. Ngoài ra, các phát hiện mới cũng cho phép các nhà khoa học đặt ra giả thiết, có thể không gian Chính điện Kính Thiên sẽ kết thúc ở khu vực nhà D67, tiếp nối sau đó là không gian điện Cần Chánh. Trong lần khai quật năm 2022, tại các hố thám sát vị trí nhà Cục Tác chiến, lần đầu tiên xuất lộ Ngự đạo thời Lê sơ được lát bằng gạch vuông đỏ cỡ lớn. Bên cạnh Ngự đạo lại có thêm một lối đi phụ ở phía Đông bằng gạch lát nghiêng. Lối đi này cũng trùng khớp vào cửa phụ phía Đông của Đoan Môn. Tại buổi báo cáo kết quả khai quật năm 2022, PGS.TS Tống Trung Tín đã đưa ra giả thiết: Hố thám sát ở giữa lòng nhà xuất lộ hàng gạch bó 2 lớp chạy theo chiều Đông - Tây, có khả năng là hàng gạch bó nền ngăn sân Đại Triều làm 2 cấp khác nhau (?). Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh thời gian tới vấn đề này phải được tiếp tục nghiên cứu thêm.

Theo sử cũ, vào thời Lê sơ và Lê Trung hưng có sân Đan trì (sân chầu, sân Đại Triều, sân điện Kính Thiên) là nơi diễn ra các nghi lễ quốc gia quan trọng nhất của đất nước. Các cuộc khai quật thăm dò tại đây đều tìm thấy dấu vết sân Đan trì. Dấu tích sân Đan trì thời Lê Trung hưng nằm trong lớp văn hóa Lê Trung hưng. Dấu vết nền sân phân bố rộng khắp hố khai quật. Dấu tích đã bị đào phá rất mạnh tại nhiều vị trí bởi các hoạt động, công trình giai đoạn sau (thời Nguyễn, thời Pháp thuộc, thời hiện đại). Tại cuộc khai quật năm 2022 cũng đã xuất lộ móng Ngự đạo và vật liệu đá có thể là được dùng để lát mặt Ngự đạo. Dấu vết Ngự đạo đã bị phá hủy nghiêm trọng bởi các công trình giai đoạn sau. Móng Ngự đạo chạy theo hướng Bắc - Nam, kéo dài từ Đoan Môn tới thềm rồng Chính điện Kính Thiên. Mặt cắt Ngự đạo cho thấy được tôn đắp trực tiếp trên nền Ngự đạo cũ thời Lê sơ, hiện còn 3 lớp đầm bằng gạch, bột gạch, đất sét và đá răm.

Những kết quả khai quật mới tiếp tục mở rộng góc nhìn về Đan trì và Ngự đạo. PGS.TS Tống Trung Tín nhận định thêm, kết quả khai quật năm 2024 đều cho thấy những thuộc tính cơ bản của giá trị nổi bật toàn cầu của khu di sản thế giới Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long. Để hiểu chi tiết hơn, chính xác hơn nữa, các cuộc khai quật trong những năm tới rất cần thiết phải xây dựng một kế hoạch hay một chiến lược khai quật tổng thể như UNESCO đã khuyến nghị, từ đó làm sáng tỏ cũng như gia tăng hơn nữa các giá trị nổi bật toàn cầu của Khu di sản, đáp ứng khuyến nghị của ICOMOS và Trung tâm Di sản Thế giới năm 2023 và 2024.

Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội Nguyễn Thanh Quang cùng nhận định: “Những kết quả này chứng minh với UNESCO rằng sân Đan Trì, Ngự đạo tồn tại và đang hiện hữu dưới mặt đất. Đây là một trong những căn cứ có tính xác thực cao, minh chứng cực kỳ quan trọng để chúng ta tiếp tục hướng tới việc nghiên cứu phục dựng không gian Chính điện Kính Thiên và Chính điện Kính Thiên trong thời gian tới…”.