Lần đầu kiểm tra quản lý tiền công đức tại di tích trên toàn quốc

VHO - Theo kết quả kiểm tra tổng thể việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại các di tích lịch sử - văn hóa trên toàn quốc năm 2023, tổng số thu đạt 4.100 tỉ đồng. Có 63 di tích thu trên 5 tỉ đồng, trong đó có 28 di tích thu trên 10 tỉ đồng, cao nhất là 7 di tích thu trên 25 tỉ đồng...

Thực thu 4.100 tỉ đồng...

Theo hướng dẫn của Bộ Tài chính, tại các địa phương, hoạt động kiểm tra việc quản lý tiền công đức, tài trợ  trong năm qua đã được thực hiện tại các di tích lịch sử - văn hóa đã xếp hạng, cấp bằng xếp hạng di tích hoặc đưa vào danh mục kiểm kê di tích của địa phương. 

Cả nước hiện có 31.211 di tích lịch sử - văn hóa (gồm 31.581 di tích thành phần), trong đó có 206 di tích quốc gia đặc biệt, 3.875 di tích quốc gia, 10.963 di tích cấp tỉnh và 16.167 di tích được đưa vào danh mục kiểm kê di tích của địa phương. 

 Tại các di tích về cơ bản đều có người đại diện hoặc BQL để chịu trách nhiệm trước pháp luật về các hoạt động tại di tích.

Về công tác quản lý tiền công đức, tài trợ, từ năm 2023, căn cứ Thông tư số 04/2023/TT-BTC ngày 19.1.2023 của Bộ Tài chính, đa số các địa phương đã xây dựng và ban hành văn bản quy định về quản lý tiền công đức, tài trợ, bảo đảm phù hợp với thực tế của từng di tích và phong tục, tập quán.

Theo báo cáo của địa phương, trong tổng số 31.581 di tích thành phần, có 15.324 di tích (49%) có số liệu thu, chi tiền công đức, tài trợ.

Trong tổng số 5.683 di tích là cơ sở tôn giáo, có 3.912 di tích (69%) có số liệu thu, chi tiền công đức, tài trợ, số di tích còn lại không báo cáo. Các di tích khác, với tổng số 25.898 di tích, có 11.412 di tích (44%) có số liệu thu, chi. Số còn lại chủ yếu là di tích tư nhân, nhà thờ dòng họ không báo cáo và các di tích đặc thù không có công đức, tài trợ.

 Tổng số tiền thực thu trong năm 2023 là 4.100 tỉ đồng. Trong đó, số thu tại các di tích là cơ sở tín ngưỡng 3.062 tỉ đồng (75%). Có 63 di tích thu trên 5 tỉ đồng, trong đó có 28 di tích thu trên 10 tỉ đồng, cao nhất là 7 di tích thu trên 25 tỉ đồng, gồm: Miếu Bà Chúa Xứ ở Châu Đốc, An Giang; Đền Bảo Hà ở Bảo Yên, Lào Cai; Khu di tích lịch sử Nhà tù Côn Đảo ở Bà Rịa-Vũng Tàu; Đền Sòng Sơn ở Bỉm Sơn, Thanh Hóa; Đền Hùng ở Phú Thọ; Đình La Khê ở Hà Đông, Hà Nội và Đền trình Ngũ Nhạc (chùa Hương) ở Mỹ Đức, Hà Nội.

Số thu tại các di tích là cơ sở tôn giáo 1.038 tỉ đồng (25%). Có 15 di tích thu trên 5 tỉ đồng, trong đó chỉ có 4 di tích thu trên 10 tỉ đồng, gồm:  Chùa Tranh ở huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương; Chùa Tàm Xá ở Đông Anh, Hà Nội; Chùa Ông ở Biên Hòa, Đồng Nai; Ban Đại diện Phật giáo Hòa Hảo tỉnh Cà Mau.

7 tỉnh, thành phố có số thu trên 200 tỉ đồng, gồm: Hà Nội, Hải Dương, An Giang, Bắc Ninh, Hưng Yên, Nam Định. Tỉnh Quảng Ninh được giao thực hiện thí điểm việc kiểm tra, số thu 4 tháng đầu năm 2023 trên 67 tỉ đồng, ước thu cả năm trên 200 tỉ đồng. 

9 tỉnh, thành phố có số thu trên 100 tỉ đồng đến dưới 200 tỉ đồng, gồm: Hải Phòng, Thái Bình, Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Phú Thọ, Lào Cai, Nghệ An, Ninh Bình, Thanh Hóa.

Báo cáo cũng cho biết, tổng số chi trong năm 2023 là 3.612 tỉ đồng. Một số địa phương có số chi cao hơn số thu do sử dụng số dư năm 2022 chuyển sang, trong đó có các khoản chi cho quản lý, hoạt động lễ hội và khoản lớn nhất là chi cho việc tu bổ, tôn tạo di tích và các công trình phụ trợ.

Đóng góp tích cực cho bảo tồn di sản văn hóa

Trong điều kiện cân đối ngân sách nhà nước gặp nhiều khó khăn, chi ngân sách cho văn hóa hằng năm còn khiêm tốn thì tiền công đức, tài trợ tại các di tích lịch sử - văn hóa được nhận định là nguồn tài chính rất quan trọng, đóng góp tích cực cho bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa nói riêng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nói chung.

Nhiều công trình xây dựng, địa điểm ghi dấu sự kiện, mốc lịch sử quan trọng  hoặc gắn với anh hùng dân tộc, danh nhân tiêu biểu có ảnh hưởng to lớn đối với lịch sử của dân tộc được bảo tồn và phát huy, như: Đền Hùng (Phú Thọ); di tích Bạch Đằng Giang  (Hải Phòng); Khu di tích Ngã Ba Đồng Lộc (Hà Tĩnh); Khu di tích lịch sử Nhà tù Côn Đảo (Bà Rịa-Vũng Tàu)...

Nhiều lễ hội truyền thống tổ chức tại di tích được tôn vinh, kế thừa, tiêu biểu như Giỗ Tổ Hùng Vương; lễ hội Yên Tử; lễ hội miếu Bà Chúa Xứ…

 Nguồn thu công đức, tài trợ tại các di tích ngoài sử dụng cho tu bổ, tôn tạo di tích và tổ chức lễ hội còn đóng góp tích cực cho các hoạt động cộng đồng. Tiêu biểu là di tích Miếu Bà Chúa Xứ ở Châu Đốc, An Giang, với số thu công đức, tài trợ năm 2023 là 220 tỉ đồng, đã sử dụng 93 tỉ đồng (42%) để chi cho các hoạt động cộng đồng.

 Việc tu bổ, tôn tạo di tích và tổ chức lễ hội đã tạo sức hấp dẫn đối với du khách, là nguồn tài nguyên hình thành các điểm du lịch, góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập cho cộng đồng, đồng thời là điều kiện để thực hiện thu phí tham quan theo quy định tại Điều 60 Luật Di sản văn hóa…

Năm 2023 có 18 địa phương thu phí tham quan tại 37 di tích, tổng số thu phí 1.015 tỉ đồng; nguồn thu này trích 499 tỉ đồng chi phí cho công tác thu phí, còn lại 516 tỉ đồng nộp ngân sách địa phương, được sử dụng cho đầu tư cơ sở hạ tầng, tu bổ các di tích trên địa bàn.

Việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại các di tích được đánh giá đã và đang có sự chuyển biến tích cực theo hướng công khai, minh bạch. Việc công đức, tài trợ theo hình thức chuyển khoản quét mã QR đang phát triển nhanh, được nhiều người lựa chọn như một thói quen khi đến di tích.

Mới phản ánh một phần, chưa đầy đủ

Tuy nhiên, đa số báo cáo của địa phương cho rằng số liệu báo cáo thu, chi tiền công đức, tài trợ của các di tích, kể cả di tích xếp hạng quốc gia đặc biệt mới chỉ phản ánh một phần, chưa đầy đủ.

Tại các di tích là cơ sở tôn giáo về cơ bản đều có hoạt động thu, chi tiền công đức, tài trợ nhưng còn khoảng 31% tương ứng 1.771 cơ sở di tích không báo cáo; trong số này có nhiều chùa thuộc sở hữu chung của cộng đồng đã được UBND cấp tỉnh đưa vào danh mục kiểm kê để phục vụ cho công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích không báo cáo, với lý do là việc địa phương đưa chùa vào danh mục kiểm kê di tích không có ý kiến nhà chùa.

Tại các di tích là đền, chùa có đặt đĩa, đặt khay trên các ban thờ khiến du khách đặt nhiều loại tiền lộn xộn, không chỉ làm mất đi sự tôn nghiêm, thanh tịnh nơi thờ tự mà còn gây lòng tham cho người khác. Theo quy định tại Thông tư số 04/2023/TT-BTC, các khoản tiền nêu trên được thu gom để kiểm đếm và sử dụng chung cho việc bảo vệ, phát huy giá trị di tích và lễ hội; trong đó có chi thù lao cho người trông coi, bảo vệ di tích và chi mua hương, hoa, lễ vật, đèn nhang tại di tích.

Tuy nhiên, việc thực hiện tại những di tích chưa lắp camera có bảo đảm minh bạch hay không hoàn toàn phụ thuộc vào ý thức tự giác của người đại diện di tích.

Báo cáo cũng chỉ rõ, việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại không ít di tích chưa chặt chẽ, tiềm ẩn rủi ro, để thất thoát, trộm cắp. Một số di tích giao tiền cho cá nhân giữ, đứng tên gửi tiết kiệm, cho các cá nhân vay, đã có trường hợp bị lừa nhiều tỉ đồng. Một số di tích có thói quen giữ tiền mặt mà không gửi vào tài khoản bị kẻ gian lấy trộm; nhiều di tích tiếp nhận tiền trong hòm công đức chưa kịp thời bị kẻ gian cạy phá hòm lấy tiền... 

 Vẫn còn xảy ra “va chạm” trong việc tiếp nhận tiền công đức, tài trợ tại một số di tích đan xen các chủ thể khác nhau quản lý, nhất là những di tích vừa có cơ sở tín ngưỡng, vừa có cơ sở tôn giáo (cụm di tích gồm đình, đền, miếu, chùa) và một số cụm di tích là cơ sở tín ngưỡng giao khoán cho các hộ gia đình quản lý, làm ảnh hưởng đến những giá trị tốt đẹp của tín ngưỡng, tôn giáo.

Việc lần đầu tiên thực hiện kiểm tra tổng thể về quản lý tiền công đức, tài trợ tại các di tích lịch sử - văn hóa trên phạm vi toàn quốc, thời gian kiểm tra vào dịp sau Tết Nguyên đán năm 2024 và mùa lễ hội diễn ra trong cả nước đã giúp cho các địa phương có cơ sở thực tiễn để đánh giá toàn diện về hoạt động này.