Đề xuất xếp hạng quốc gia Khu di tích Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc

VHO - TP.HCM tổ chức hội thảo về Khu di tích Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc Mậu Thân 1968, làm rõ giá trị lịch sử và đề xuất xếp hạng di tích quốc gia.

Ngày 30.9, tại Khu Di tích Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc Mậu Thân 1968 (xã Vĩnh Lộc, TP.HCM), Sở VHTT TP.HCM tổ chức hội thảo khoa học “Di tích lịch sử Khu Di tích Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc Mậu Thân 1968”.

Làm rõ giá trị lịch sử Khu di tích

Ông Lâm Thiếu Kỳ – Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích TP.HCM cho biết: Khu di tích không chỉ là nơi tưởng niệm, tri ân mà còn là minh chứng sống động về ý chí kiên cường, tinh thần bất khuất của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm. Di tích mang giá trị to lớn về lịch sử, văn hóa, giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ hôm nay và mai sau.

Hội thảo được tổ chức nhằm làm rõ giá trị lịch sử, ý nghĩa khoa học và tầm vóc của sự kiện; thảo luận phương hướng bảo tồn, phát huy giá trị di tích trong đời sống đương đại; đề xuất cơ sở khoa học để tiến tới lập hồ sơ xếp hạng di tích quốc gia cho Khu Di tích Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc Mậu Thân 1968, qua đó bảo tồn và phát huy đúng tầm vóc.

Có được hòa bình hôm nay là sự đánh đổi bằng mồ hôi, nước mắt và xương máu của nhiều thế hệ cha anh. Trong lớp người bình dị ấy có một lực lượng đặc biệt – những dân công hỏa tuyến.

Họ là những chàng trai, cô gái tuổi mười tám, đôi mươi, trực tiếp phục vụ chiến đấu: vận chuyển vũ khí, lương thực, cáng thương binh, mở đường, thông tin liên lạc... Không mang quân hàm, không có vũ khí tối tân, họ chỉ bằng sức lực và lòng trung kiên đã góp phần làm nên những chiến công ghi vào lịch sử dân tộc.

Đối với vùng đất Vĩnh Lộc, đêm 15.6.1968 (20.5 năm Mậu Thân) mãi là ký ức đau thương. Khoảng 22h30, đoàn dân công 60 người khi đang vận chuyển thương binh và đạn dược thì bị địch phát hiện, tập kích ác liệt tại Bưng Láng Sấu.

Trận đánh đã khiến 35 người hy sinh, 28 người bị thương, trong đó có 28 nữ dân công, phần lớn mới 17–20 tuổi. Có người vừa sinh con nhỏ gửi lại quê nhà để lên đường làm nhiệm vụ. Máu của dân công hỏa tuyến đã nhuộm đỏ cả vùng đất, để lại nỗi đau khôn nguôi. Nhưng chính trong mất mát ấy, tinh thần cách mạng càng được hun đúc.

Nhiều thanh niên Vĩnh Lộc nghe tin đồng đội hy sinh đã lập tức tình nguyện lên đường, tiếp bước cha anh trong những trận chiến sau, góp phần cùng cả dân tộc làm nên Đại thắng mùa Xuân 1975.

Ngay sau sự kiện, nhân dân xã Vĩnh Lộc lập miếu thờ 32 dân công ngay tại Bưng Láng Sấu – nơi các anh chị đã ngã xuống. Từ đó, ngày 20.5 âm lịch hằng năm trở thành ngày giỗ chung, một nghi lễ cộng đồng thấm đẫm đạo lý “uống nước nhớ nguồn”.

Năm 2005, UBND TP.HCM đã xếp hạng Khu di tích Dân công hỏa tuyến Mậu Thân 1968 là di tích lịch sử cấp thành phố. Năm 2010, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết ký quyết định truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân cho tập thể 32 dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc – sự ghi nhận xứng đáng, tôn vinh những hy sinh bất tử.

Sự hiện diện và đóng góp của các đại biểu, nhân chứng, nhà khoa học tại hội thảo là nhân tố quan trọng để làm sáng rõ thêm tư liệu, củng cố giá trị di tích, lan tỏa tinh thần yêu nước và niềm tự hào dân tộc đến đông đảo công chúng.

Tại hội thảo, các nhà khoa học, chuyên gia, văn nghệ sĩ, cán bộ xã Vĩnh Lộc qua các thời kỳ, đại diện thế hệ trẻ và đặc biệt là các nhân chứng lịch sử, thân nhân gia đình của các liệt sĩ đều nhấn mạnh giá trị, ý nghĩa của Khu di tích Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc Mậu Thân 1968, qua đó khẳng định di tích xứng đáng được xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia.

Viết tiếp câu chuyện hòa bình trên mảnh đất đau thương

Bà Lê Tú Cẩm, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa TP.HCM, cho rằng khi được công nhận ở cấp quốc gia, Khu di tích cần được đầu tư nâng cấp tương xứng, không chỉ dừng lại ở nhà tưởng niệm mà phải xây dựng thêm một nhà trưng bày di tích.

Nhà trưng bày này không đơn thuần liệt kê sự kiện, mà tạo nên một không gian sống động kết nối giữa quá khứ bi hùng và hiện tại suy ngẫm, để viết tiếp câu chuyện hòa bình trên mảnh đất đau thương.

Theo Chủ tịch Hội Di sản văn hóa TP, công nghệ số có thể được ứng dụng để tái hiện địa hình, các tuyến đường dân công từng đi qua, đặc biệt là cảnh tượng “đêm trắng” định mệnh khi kẻ thù trút bom đạn xuống những con người tuổi mười tám, đôi mươi đang gồng mình vì nhiệm vụ.

Các hiện vật hiếm hoi còn lại – mỗi hiện vật là một câu chuyện sẽ được giới thiệu qua thuyết minh, qua lời kể của nhân chứng, hoặc sân khấu hóa thành những tiểu phẩm trình diễn ngay trong không gian trưng bày. “Đêm trắng Vĩnh Lộc” vì vậy có thể được tái hiện bằng nhiều loại hình nghệ thuật, chứ không chỉ dừng ở ngôn ngữ bảo tàng.

Từng gắn bó với Khu Di tích từ những ngày đầu khi thực hiện các thước phim tư liệu, nhà văn Trầm Hương xúc động: “Không một ai ở xã Vĩnh Lộc có thể quên đêm 20.5.

Đó là một đêm trắng thực sự, trắng cả một góc trời. Người dân Vĩnh Lộc bàng hoàng thức dậy, không ai ngủ được, cũng không ai kịp cứu những người con, người em, người vợ thân thương của mình.

Hướng về phía ánh lửa và tiếng gầm rú của máy bay, họ đau đớn đến xé lòng nhưng đành bất lực. Sáng hôm sau, những con bò già kéo lê phía sau nỗi mất mát quá lớn. Những bông hoa đồng nội – tuổi xuân mới mười tám đôi mươi đã gãy gục, để lại bao ước mơ dở dang trên mảnh đất Vĩnh Lộc.

Nếu sự kiện mười cô gái thanh niên xung phong ở ngã ba Đồng Lộc trở thành nỗi thương tâm của cả nước, thì ngay cửa ngõ Sài Gòn, 32 nữ dân công tải đạn cũng đã hy sinh trong đêm trắng định mệnh ấy. Trước khi ngã xuống, họ hiểu rõ những bất trắc có thể xảy đến, nhưng mỗi bông hoa vẫn khao khát được tỏa hương sắc cho đời, góp sức mình cho ngày chiến thắng.

"Về Vĩnh Lộc thực hiện bộ phim, chúng tôi mới thấm thía thêm, xã có hơn 1.000 hộ dân thì hơn 750 hộ là gia đình chính sách. Trên mảnh đất anh hùng, ngay sát nách thành phố, đời sống nhân dân vẫn còn nhiều khó khăn; 25% hộ thiếu ăn, 15% thuộc diện nghèo.

Những vết thương chiến tranh vẫn âm ỉ trên thân thể những người mẹ, người chị. 'Đêm trắng' 20.5.1968 đã trở thành ngày giỗ tập thể, để người Vĩnh Lộc nhắc nhở con cháu đừng quên: trên từng tấc đất quê hương, máu và mồ hôi đã hòa quyện, thấm đẫm”, nhà văn Trầm Hương chia sẻ.

“Địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ

Thiếu tướng Phạm Văn Rậm – Phó Tư lệnh Bộ Tư lệnh TP.HCM nhấn mạnh, trong suốt chiều dài cách mạng, lực lượng vũ trang TP.HCM luôn trung thành với Đảng, gắn bó mật thiết với nhân dân, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ.

Đối với sự nghiệp bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử, đặc biệt là Khu di tích Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc, lực lượng vũ trang Thành phố đã và đang thể hiện vai trò nòng cốt, xứng đáng với niềm tin của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân.

Trong nhiều năm qua, lực lượng vũ trang đã trực tiếp tham gia tu bổ, vệ sinh, chăm sóc cảnh quan khu di tích; tổ chức các hoạt động “về nguồn”, “thắp nến tri ân”, “uống nước nhớ nguồn”, thu hút hàng ngàn lượt cán bộ, chiến sĩ và thanh niên đến tưởng niệm, học tập. Nhờ đó, Khu di tích Vĩnh Lộc trở thành “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.

Theo Thiếu tướng Phạm Văn Rậm, trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, việc bảo tồn và phát huy giá trị các di tích cách mạng, trong đó có Vĩnh Lộc, cần được thực hiện khoa học, bền bỉ, hiệu quả.

Lực lượng vũ trang Thành phố sẽ tiếp tục làm tốt công tác giáo dục chính trị tư tưởng, đẩy mạnh các hoạt động đền ơn đáp nghĩa, ứng dụng công nghệ số trong thuyết minh – trưng bày, tăng cường phối hợp quân – dân – chính quyền – doanh nghiệp để huy động nguồn lực xã hội hóa, gắn phát huy di tích với xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân.

“Khu di tích Dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc mãi mãi là ngọn đuốc sáng trong lịch sử đấu tranh cách mạng, minh chứng cho ý chí và sự hy sinh của nhân dân ta.

Trong hành trình mới, lực lượng vũ trang TP.HCM quyết tâm phát huy giá trị di tích bằng những việc làm thiết thực, giữ gìn phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ, góp phần xây dựng Thành phố văn minh, hiện đại, nghĩa tình và đất nước Việt Nam hùng cường”, Thiếu tướng khẳng định.

Theo chuyên gia, nếu được nâng hạng và đầu tư bài bản, Khu di tích sẽ trở thành một điểm du lịch di sản kết nối với Khu di tích Láng Le – Bàu Cò (huyện Bình Chánh cũ, TP.HCM). 

Đây sẽ là một dấu mốc trong bản đồ di sản văn hóa TP.HCM – thành phố của di sản; một “chứng tích” bổ sung vào bản đồ hủy diệt chiến tranh của Mỹ trên cả nước; một không gian giáo dục lịch sử trực quan cho thế hệ trẻ và một địa điểm trải nghiệm về sự tàn khốc của chiến tranh và ý chí quật cường của con người Việt Nam.

Phát biểu tổng kết, ông Nguyễn Minh Nhật – Phó Giám đốc Sở VHTT TP.HCM nhấn mạnh, hội thảo đã làm rõ giá trị lịch sử – văn hóa đặc biệt của sự kiện “Đêm trắng Mậu Thân 1968”, khẳng định tinh thần yêu nước, sự hy sinh quên mình của 32 dân công hỏa tuyến xã Vĩnh Lộc.

Các tham luận cũng thống nhất đề xuất lập hồ sơ khoa học trình cấp có thẩm quyền công nhận khu di tích trở thành di tích lịch sử cấp quốc gia, đồng thời nhấn mạnh việc phát huy giá trị giáo dục – truyền thông ngay từ hiện tại, không chờ đến khi có quyết định xếp hạng.

Ông Nguyễn Minh Nhật cho biết Sở VHTT và Trung tâm Bảo tồn di tích sẽ phối hợp với địa phương, bổ sung tư liệu, khẩn trương lập hồ sơ khoa học, phấn đấu trình các cơ quan cấp Thành phố trước ngày 23.11.2025 – thời điểm tròn 85 năm Khởi nghĩa Nam Kỳ, đồng thời cũng là tròn 20 năm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam 23.11.

"Đây sẽ là dấu mốc ý nghĩa để tưởng nhớ, tri ân đối với những hy sinh to lớn của 32 dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc, là trách nhiệm đối với lịch sử, đồng thời khép lại năm 2025 với nhiều ngày lễ trọng đại của dân tộc bằng một kết quả cụ thể, thiết thực", ông nhấn mạnh.