Chuyện giữ nghề, giữ đảo của người Cù Lao Chàm

VHO - Từ câu chuyện giữ cây, giữ nguyên liệu đến bảo tồn nghề đan võng ngô đồng, người dân Cù Lao Chàm (xã Tân Hiệp, TP Đà Nẵng) đang lan tỏa tinh thần gìn giữ di sản bằng chính nếp sống hài hòa với thiên nhiên và lao động sáng tạo. Giữa sắc đỏ rực rỡ của hoa ngô đồng, nghề đan võng được hồi sinh như một biểu tượng văn hóa bản địa, trở thành hạt nhân cho mô hình du lịch cộng đồng - nơi du khách được trải nghiệm, được kể chuyện và cùng chung tay gìn giữ giá trị đặc trưng của vùng biển đảo.

Giữ nguồn nguyên liệu - giữ di sản nghề

Với giá trị sáng tạo độc đáo, tháng 2.2024, nghề đan võng ngô đồng truyền thống ở Cù Lao Chàm (xã Tân Hiệp, TP Đà Nẵng, trước thuộc TP Hội An, tỉnh Quảng Nam) đã được Bộ VHTTDL công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Không chỉ mang ý nghĩa vật chất, những chiếc võng đan từ sợi ngô đồng còn gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển của vùng đảo, chứa đựng tâm hồn, tình cảm của người dân xứ biển. Mỗi sản phẩm là kết tinh của quá trình lao động sáng tạo bền bỉ qua nhiều thế hệ cư dân Cù Lao Chàm.

Trải qua thời gian, võng ngô đồng đã trở thành sản phẩm văn hóa đặc trưng, biểu tượng cho đời sống tinh thần của người dân xứ đảo, đồng thời minh chứng cho khả năng thích ứng khéo léo của cộng đồng cư dân với điều kiện tự nhiên. Nghề đan võng ngô đồng - một dạng thức văn hóa dân gian - góp phần phản ánh tri thức bản địa trong việc khai thác tài nguyên rừng và gìn giữ bản sắc văn hóa.

Có thể nói, nghề đan võng ngô đồng là di sản đặc trưng, giữ vai trò quan trọng trong đời sống của người dân Cù Lao Chàm nói riêng, và trong kho tàng văn hóa dân tộc nói chung. Tri thức dân gian về khai thác và chế tác nguyên liệu là yếu tố cốt lõi giúp nghề tồn tại bền vững, duy trì giá trị di sản mà cha ông để lại.

Liên tiếp trong các năm 2014 và 2015, cây ngô đồng có tuổi đời hơn 100 năm tại Hòn Lao, cùng quần thể ba cây ngô đồng đỏ cổ thụ 155-250 năm tuổi tại dốc suối Tình được công nhận là Cây Di sản Việt Nam. Việc bảo tồn và phát triển loài cây này vừa là gìn giữ một giống thực vật quý, vừa là bảo vệ nguồn nguyên liệu và linh hồn của nghề truyền thống.

Người dân Cù Lao Chàm khai thác nguyên liệu theo quy tắc riêng: Chỉ tỉa cành ngô đồng to tầm cổ tay, khai thác vừa đủ nguyên liệu cho khoảng năm chiếc võng mỗi năm, tuyệt đối không chặt phá bừa bãi. Mỗi cành cây được tỉa đúng cách, mỗi gốc được chăm sóc, trồng mới - chính là cách bà con nối dài tuổi thọ cho di sản nghề đan võng. Ông Nguyễn Vinh, một người dân địa phương chia sẻ: “Giữ cây ngô đồng là giữ nguyên liệu, giữ nghề, giữ hồn đảo. Cây còn, nghề còn”...

Đến Cù Lao Chàm, khám phá di tích miếu tổ nghề yến hơn 170 năm tuổi

VHO - Di tích tín ngưỡng miếu tổ nghề yến ( Yến nghệ Tổ miếu) nằm ở Bãi Hương thuộc cụm đảo Cù Lao Chàm (xã Tân Hiệp, thành phố Đà Nẵng) là nơi lưu dấu bề dày lịch sử của nghề khai thác yến sào Thanh Châu nổi tiếng. Ngày nay, cùng với lễ hội giỗ tổ nghề yến, di tích này trở thành một trong những điểm đến không thể thiếu trên hành trình tham quan, khám phá Cù Lao Chàm của du khách.

Không dừng lại ở khai thác bền vững, chính quyền xã Tân Hiệp và người dân còn tích cực trồng mới ngô đồng. Những năm gần đây, tại mỗi kỳ Festival “Cù Lao Chàm - Mùa hoa ngô đồng đỏ”, địa phương đều phát động phong trào trồng cây ngô đồng dọc tuyến đường Ngô đồng đỏ dài 350 mét từ cổng chào thôn Bãi Làng đến ngã ba đường Quyết Thắng, tạo thành điểm check-in độc đáo mỗi mùa hoa nở. Ngô đồng nay đã được trồng phổ biến tại các khu công cộng, ven xóm chài và vườn nhà dân, vừa mở rộng không gian xanh, vừa gìn giữ nguồn nguyên liệu quý cho nghề đan võng.

Phát triển du lịch gắn với bảo tồn nghề

Được tổ chức lần đầu vào năm 2022, Festival “Cù Lao Chàm - Mùa ngô đồng đỏ” đã trở thành sự kiện thường niên đặc sắc của xã đảo Tân Hiệp, diễn ra vào tháng 8 hằng năm nhằm tôn vinh vẻ đẹp của loài hoa đặc trưng vùng đảo và thu hút đông đảo du khách đến tham quan, trải nghiệm.

Việc tổ chức lễ hội dành riêng cho cây ngô đồng đã tạo nên một sản phẩm du lịch sinh thái - văn hóa độc đáo, góp phần quảng bá hình ảnh Cù Lao Chàm ra cả nước. Đây cũng là dịp để tôn vinh di sản nghề đan võng ngô đồng, bởi việc bảo vệ và phát triển loài cây này chính là giữ gìn nguồn nguyên liệu, bảo tồn và phát huy giá trị nghề truyền thống, đồng thời hình thành thêm sản phẩm du lịch đặc trưng của địa phương.

Tại mỗi kỳ Festival, xã Tân Hiệp đều tổ chức các điểm check-in với hoa ngô đồng, trưng bày sản phẩm từ cây ngô đồng, giới thiệu và trình diễn nghề đan võng. Song song đó là các hoạt động văn hóa - thể thao sôi nổi mang đậm sắc thái vùng biển đảo như trình diễn Bài chòi, hò Bả trạo, thi lắc thúng, kéo co dưới nước, đua ghe ngang hay trình diễn ca nô nghệ thuật...

Du khách và người dân tham gia lễ hội được khuyến khích sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường, hạn chế túi ni-lông và nhựa dùng một lần. Bên cạnh việc phát triển du lịch văn hóa, các hoạt động trải nghiệm nghề đan võng và sáng tạo sản phẩm mới từ ngô đồng đã mang lại nguồn thu cho địa phương, tăng thêm thu nhập cho người dân, tạo động lực để bảo tồn và truyền nghề cho thế hệ trẻ.

Hợp tác xã Du lịch làng nghề truyền thống và mô hình sinh kế cộng đồng Mộc Chàm là những điểm đến tiêu biểu tổ chức trải nghiệm nghề đan võng ngô đồng, thu hút du khách đến xem nghệ nhân trình diễn, tìm hiểu giá trị di sản nghề. Qua đó, kết nối các hộ sản xuất truyền thống với doanh nghiệp du lịch và cộng đồng, quảng bá và nâng tầm sản phẩm địa phương.

Trước đó, TP Hội An cũng đã hỗ trợ ra mắt bộ sản phẩm từ nguyên liệu ngô đồng đỏ Cù Lao Chàm với ba nhóm chính: Ẩm thực - Thủ công và lưu niệm - Mỹ phẩm, góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch gắn với bản sắc vùng đảo