Bằng tâm huyết và trách nhiệm để lan tỏa Nghệ thuật Xòe Thái

VHO-Lễ đón nhận Bằng của UNESCO ghi danh “Nghệ thuật Xòe Thái” vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đã được Bộ VHTTDL, UBND tỉnh Yên Bái phối hợp với các tỉnh Lai Châu, Điện Biên, Sơn La tổ chức vào cuối tuần qua tại Sân vận động thị xã Nghĩa Lộ (phường Pú Trạng, thị xã Nghĩa Lộ, Yên Bái). Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính dự và phát biểu tại sự kiện.

Dự buổi lễ còn có Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa; các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước; Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương; lãnh đạo các Ban, Bộ, ngành, cơ quan Trung ương; Điều phối viên thường trú Liên Hợp Quốc tại Việt Nam Pauline Tamesis; lãnh đạo tỉnh Yên Bái và các tỉnh Sơn La, Lai Châu, Điện Biên...

Bảo tồn, phát huy di sản là trách nhiệm của tất cả chúng ta

Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định, Lễ đón nhận Bằng của UNESCO ghi danh “Nghệ thuật Xòe Thái” là sự kiện có ý nghĩa lớn và nhiều cảm xúc với tất cả chúng ta. Nhiều người đặt câu hỏi vì sao nghệ thuật Xòe Thái được vinh danh và chúng ta cần làm gì, có trách nhiệm như thế nào để gìn giữ di sản? Thủ tướng cho rằng, nghệ thuật Xòe Thái đã vượt qua nét đẹp của loại hình múa truyền thống với thẩm mỹ sáng tạo, khát vọng vươn tới những giá trị chân, thiện, mỹ của mỗi thành viên trong cộng đồng các dân tộc Tây Bắc. Nhắc lại lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”, Thủ tướng khẳng định, tôn vinh nghệ thuật Xòe Thái là tôn vinh những giá trị của tinh thần đoàn kết, lòng nhân ái, của tinh thần lạc quan, của tư duy bảo tồn và phát triển...

Thủ tướng Phạm Minh Chính phát biểu tại buổi Lễ

Lời ca cổ, nổi tiếng và được lưu truyền từ ngàn đời nay của cộng đồng người Thái tại Mường Lò nói riêng cũng như vùng Tây Bắc nói chung xuất hiện ấn tượng trong bài phát biểu của Thủ tướng: “Không xòe không vui. Không xòe cây ngô không ra bắp. Không xòe cây lúa không trổ bông. Không xòe trai gái không thành đôi”. Lời ca ngân vang giữa rừng hoa ban, hoa mận, hoa đào vùng Tây Bắc, bên dòng sông Mã, sông Chảy, Mường Hung đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong ngày vui của mỗi gia đình hay những ngày lễ lớn của các bản làng, của dân tộc. Thủ tướng khẳng định: “Chúng ta vui mừng và tự hào khi Xoè Thái là di sản thứ 14 của Việt Nam được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại. Đây là niềm tự hào của dân tộc Thái và của cả cộng đồng 54 dân tộc anh em trên dải đất hình chữ S. Qua đó, tiếp tục khẳng định sự đóng góp của kho tàng di sản văn hóa Việt Nam rất quan trọng đối với thế giới”.

Người đứng đầu Chính phủ trân trọng sự đóng góp không ngừng nghỉ của các thế hệ nghệ nhân dân gian, cộng đồng dân tộc Thái đã nâng niu, trao truyền, gìn giữ di sản văn hóa đặc sắc vô giá này. Đồng thời, ghi nhận và biểu dương những nỗ lực của Bộ VHTTDL, Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, các Bộ, cơ quan và địa phương liên quan, các nhà sưu tầm, nhà nghiên cứu đãđóng góp tích cực để bảo vệ, phát huy giá trị của nghệ thuật Xòe Thái nói riêng, các di sản văn hóa của Việt Nam nói chung. “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng để phát triển đất nước. Đảng, Nhà nước luôn xác định phát triển văn hóa ngang tầm với kinh tế, chính trị, xã hội, như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định: Văn hóa là bản sắc của dân tộc, văn hóa còn thì dân tộc còn, văn hóa mất thì dân tộc mất. Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đặc biệt có ý nghĩa, góp phần phát triển, làm gia tăng giá trị và trách nhiệm với văn hóa của nhân loại, góp phần gìn giữ truyền thống lịch sử, vun đắp tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, củng cố khối đại đoàn kết trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc…”, Thủ tướng nhấn mạnh.

Để tiếp tục tạo sức sống mới, lan tỏa và truyền cảm hứng mạnh mẽ giá trị của nghệ thuật Xòe Thái, Thủ tướng đề nghị các cấp ủy, chính quyền, nhân dân và cộng đồng người Thái ở các tỉnh Tây Bắc, Bộ VHTTDL phối hợp triển khai nghiêm túc, hiệu quả “Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể Nghệ thuật Xòe Thái” theo đúng cam kết với UNESCO. Phải làm bằng tâm huyết, trái tim, tấm lòng, bằng niềm tự hào, bằng nội lực và trách nhiệm của mình, để những lời ca, âm nhạc của các điệu Xòe khăn, Xòe nón, Xòe quạt, Xòe sạp, Xòe gậy, Xòe hoa... tiếp tục được trao truyền qua các thế hệ, được nuôi dưỡng và lan tỏa mạnh mẽ ra cộng đồng các dân tộc anh em và trên thế giới.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và các đại biểu cùng hòa chung điệu Xòe Thái tại buổi lễ Ảnh: TR.HUẤN

“Giá trị cao đẹp của nghệ thuật Xòe Thái cần được bảo tồn, phát huy, không chỉ trong nước mà còn trên trường quốc tế. Chúng ta cần nhận thức rõ đây là di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại, đồng thời có hành động ứng xử thể hiện xứng tầm với di sản…”, Thủ tướng nêu. Vì vậy, cần có chương trình truyền thông, quảng bá mạnh mẽ, vượt qua biên giới Việt Nam để Xòe Thái mãi trường tồn và phát huy giá trị, để thế giới biết đến nhiều hơn, yêu mến, trân trọng, kết nối chặt chẽ, hiệu quả hơn với đất nước, con người Việt Nam.

Tiếp tục nghiên cứu, có giải pháp thiết thực, cụ thể để giữ gìn và phát huy bản sắc, truyền thống văn hóa các dân tộc nói chung và Xòe Thái nói riêng trong phát triển kinh tế - xã hội, nhất là phát triển du lịch, góp phần

 đưa di sản thành tài sản, tiềm lực thành nguồn lực phát triển, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Dành sự quan tâm xứng đáng về đời sống vật chất và tinh thần của các nghệ nhân am hiểu và tâm huyết với di sản; tạo điều kiện thuận lợi về môi trường diễn xướng để thực hành Xòe Thái phù hợp với điều kiện phát triển mới của đất nước.

Bí thư Tỉnh ủy Yên Bái Đỗ Đức Duy nhấn mạnh cam kết sẽ tiếp tục chung sức, đồng lòng, thực hiện hiệu quả Chương trình hành động quốc gia bảo tồn, phát huy giá trị di sản “Nghệ thuật Xòe Thái” nói riêng và các di sản văn hóa nói chung theo phương châm “lấy người dân là trung tâm, là chủ thể của các hoạt động”, “biến di sản thành tài sản” phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của mỗi địa phương, với các giải pháp cụ thể, vừa trước mắt, vừa lâu dài để tạo sức sống mới cho di sản.

 Màn đại xòe trong chương trình đón Bằng di sản

“Không Xòe không vui…”

Phát biểu tại buổi lễ, ông Trần Huy Tuấn, Chủ tịch UBND tỉnh Yên Bái khẳng định: “Lễ đón nhận Bằng ghi danh của UNESCO hôm nay là dịp để chúng ta tôn vinh di sản với sức sống mãnh liệt; tôn vinh và tri ân những nỗ lực thầm lặng, bền bỉ của cộng đồng và lớp lớp nghệ nhân trong việc bảo tồn, phát huy giá trị của di sản; đồng thời thúc đẩy trách nhiệm trao truyền di sản giữa các thế hệ và thực hành di sản trong đời sống đương đại”.

Chủ tịch UBND tỉnh Yên Bái mong muốn tiếp tục nhận được sự ủng hộ, giúp đỡ, phối hợp của các Bộ, ban, ngành Trung ương và các tỉnh, thành phố trong cả nước; sự đồng tâm, đồng thuận, đồng lòng của đội ngũ nghệ nhân và cộng đồng để nghệ thuật Xòe Thái mãi mãi trường tồn, với sức sống mới, ngày càng lan tỏa trong dòng chảy văn hóa nhân loại, đáp ứng mục tiêu không ngừng nâng cao đời sống văn hóa tinh thần và chỉ số hạnh phúc của nhân dân.

Bà Pauline Tamesis, Điều phối viên Thường trú Liên Hợp Quốc tại Việt Nam khẳng định, nghệ thuật Xòe Thái giữ một vị trí đặc biệt trong trái tim của mọi người. Nghệ thuật Xòe Thái nhắc nhở chúng ta về những gì quan trọng trong cuộc sống của mình, đó là những mối quan hệ sâu sắc mà chúng ta thiết lập với gia đình, bạn bè, cộng đồng và hơn thế nữa. Bất kỳ ai cũng có thể tham gia vào điệu múa này bất kể giới tính, tuổi tác, nghề nghiệp hoặc địa vị xã hội. Do đó, đây thực sự là một loại hình nghệ thuật mang tính hòa nhập cao. Bà Pauline Tamesis cho rằng, chúng ta có thể coi sự ghi danh này là cơ hội để cập nhật các chính sách về biểu đạt văn hóa, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho công tác bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể và hỗ trợ bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc. “Hôm nay, chúng ta hãy cùng chia sẻ niềm tự hào rằng điệu múa này không chỉ được vinh danh vì những khán giả có mặt ở đây, hoặc vì cộng đồng người Thái, mà vì toàn thế giới bởi đây là một biểu hiện độc đáo của sự sáng tạo văn hóa đa dạng của nhân loại…”, bà Pauline Tamesis phát biểu.

 Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương đón nhận Bằng của UNESCO ghi danh “Nghệ thuật Xòe Thái” từ đại diện của Điều phối viên thường trú của Liên Hợp Quốc tại Việt Nam

Nghi thức trao bằng đã được tiến hành trang trọng. Bà Pauline Tamesis đã trao Bằng của UNESCO ghi danh di sản “Nghệ thuật Xòe Thái” tới Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương. Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương sau đó đã trao Bằng tới lãnh đạo các tỉnh Yên Bái, Sơn La, Điện Biên, Lai Châu.

Ngay sau nghi lễ đón Bằng, sân vận động thị xã Nghĩa Lộ với sự góp mặt của hơn 3.000 nghệ sĩ, diễn viên và nghệ nhân đồng bào dân tộc Thái trong vở đại vũ kịch dân gian vinh danh di sản đã một lần nữa khẳng định sức sống và giá trị trường tồn của Nghệ thuật Xòe Thái trong đời sống cộng đồng. “Không Xòe không vui…”, tinh thần mộc mạc và nhân văn ấy đã được đưa vào đêm nghệ thuật “Xòe Thái - Tinh hoa miền di sản” một cách uyển chuyển, khéo léo, nhân lên niềm tự hào của cộng đồng thực hành di sản, về sức sống mới của Xòe Thái trong đời sống hôm nay. Tổng đạo diễn Lê Hải Yến cho biết, để có được những khoảnh khắc đáng nhớ này, trong những ngày qua, hơn 3.000 nghệ sĩ, diễn viên và nghệ nhân đồng bào dân tộc Thái đã miệt mài tập luyện, bất kể nắng mưa khắc nghiệt, đặc biệt là màn đại xòe chưa từng có với quy mô 2022 người. Đêm nghệ thuật tái hiện một không gian vô cùng đặc sắc với những câu chuyện về cội nguồn của đồng bào Thái, những nét văn hóa độc đáo, tinh túy và đặc sắc nhất trong đời sống văn hóa, tinh thần của cộng đồng người Thái ở Tây Bắc Việt Nam. Dẫn dắt cảm xúc từ câu chuyện tái hiện truyền thuyết hàng ngàn năm trước, Thiên di - Dựng bản lập mường đến những nét văn hóa độc đáo trong đời sống của cộng đồng người Thái Tây Bắc Việt Nam: Tắm suối, Hạn Khuống, Đám cưới - Tằng cẩu, Dệt thổ cẩm..., kết thúc với Tinh hoa nghệ thuật Xòe là những màn trình diễn nghệ thuật Xòe Thái với sự tham gia của 2.022 người.

Dù trời mưa rất to nhưng những vòng Xòe bất tận vẫn như muốn mãi kéo dài không dứt. Trong vòng xòe ấy, chúng tôi gặp lại nghệ nhân Lò Văn Biến, một trong những nghệ nhân tiêu biểu luôn nhiệt huyết thắp lửa tình yêu trong những điệu Xòe ở Mường Lò. Ở tuổi 90, ông vẫn nhắc lại những câu nói dung dị mà chất chứa bao tâm huyết với di sản của dân tộc: “Xòe không thể thiếu được trong đời sống người Thái. Bản Thái còn, Xòe Thái còn. Không Xòe không vui. Bởi Xòe chính là niềm vui của những bản mường Tây Bắc…”. 

 PHƯƠNG ANH; ảnh: TRẦN HUẤN