Ấm nồng bên bếp lửa của người Bana

VHO- Trong không gian nhà sàn của người đồng bào Bana đều không thể thiếu gian bếp lửa hồng. Bếp lửa không chỉ để nấu nướng, sưởi ấm mà còn thể hiện sự ấm cúng của gia đình và chứa đựng nhiều nét sinh hoạt văn hoá, phong tục tập quán, tín ngưỡng độc đáo.

Không gian bếp lửa còn là nơi đồng bào Bana trao truyền cho các thế hệ trẻ những giá trị văn hoá riêng của dân tộc mình

Người đồng bào Bana sinh sống trên địa bàn tỉnh Bình Định tập trung phần lớn ở huyện miền núi Vĩnh Thạnh, Vân Canh và một ít ở huyện vùng cao An Lão. Mặc dù cuộc sống hiện nay có nhiều đổi thay nhưng nay các xã miền núi, vùng sâu, vùng xa giờ đều có điện thắp sáng, bà con đồng bào sử dụng nhiều thiết bị, đồ dùng điện tử để phục vụ cuộc sống sinh hoạt trong gia đình. Tuy vậy, cho dù cuộc sống hiện đại, đời sống kinh tế phát triển như thế nào thì có một nét văn hóa truyền thống từ xa xưa được mỗi gia đình người Bana luôn gìn giữ đến ngày nay là gian bếp có ngọn lửa hồng trong ngôi nhà sàn.

Bếp lửa trong mỗi gia đình đồng bào Bana chiếm một vị trí rất quan trọng trong tập tục sinh hoạt, đời sống tâm linh.  Đồng bào các dân tộc vùng cao thường cho rằng, mọi vật đều có linh hồn, có thần lửa, thần bếp. Mỗi bếp lửa có thể đặt ở những vị trí khác nhau, nhưng đều có những quy định, những điều kiêng kỵ hết sức nghiêm ngặt. Người ta không được ngồi, dẫm chân vào chỗ đun bếp, không lấy que gõ vào bếp vì cho rằng làm như vậy sẽ ảnh hưởng đến chăn nuôi, gia súc, gia cầm dễ bị ốm đau, chậm lớn.  

Chúng tôi có dịp lên vùng cao các huyện An Lão, Vĩnh Thạnh… trong những ngày xuân khi tiết trời vẫn còn giá lạnh, sương mù dày đặc trên những đỉnh “cổng trời”. Giữa gian bếp lửa hồng ở làng Suối Đá, xã Vĩnh Sơn (Vĩnh Thạnh), bà Đinh Thị Mươi (73 tuổi) kể cho chúng tôi nghe chuyện làng, chuyện nước cũng như câu chuyện không gian bếp lửa của người Bana. “Bếp lửa gắn bó với gia đình tôi từ rất lâu rồi khi thời chưa có điện. Bây giờ nhà có điện, có đồ dùng điện nhưng bà con vẫn luôn có bếp lửa trong nhà. Mọi người đi ra ngoài về, việc đầu tiên vào nhà là nhóm lửa hơ tay chân cho đỡ lạnh hay nấu ấm nước pha trà để tối đến mọi thành viên trong gia đình sum họp quây quần bên bếp lửa trò chuyện thâu đêm” bà Mươi cởi mở chia sẻ.

Du khách thưởng thức rượu cần bên bếp lửa của người Bana trong dịp xuân đầu năm

Nói về ý nghĩa bếp lửa trong những mùa giá rét, bà Mươi chia sẻ thêm, ở vùng cao tiết trời lạnh lắm cần có bếp lửa sưởi ấm. Bếp lửa còn là niềm vui, niềm hạnh phúc, sự đầm ấm, ấm no của mỗi gia đình, đặc biệt muốn gửi gắm vào gian bếp vào những ngày Tết đầu năm mới. Chưa kể bếp lửa còn giữ được độ thơm ngon của thức ăn như cá, thịt các loại động vật được treo gác bếp cả năm mà không bị hư hay thối mốc. Bởi vậy, không chỉ gia đình tôi mà trong nhà các hộ dân khác đều có bếp lửa.

Không chỉ góp mặt trong ngôi nhà sàn, không gian bếp lửa còn là nơi đồng bào Bana trao truyền cho các thế hệ trẻ những giá trị văn hoá riêng của dân tộc mình. Trong căn nhà sàn đơn sơ, chúng tôi gặp gỡ trò chuyện với một cô giáo dạy mầm non người Bana tên Đinh Thị Pam. Chị Pam nói, mỗi gia đình người Bana đều có bếp lửa và bếp lửa tượng trưng truyền thống văn hóa từ đời trước truyền đời sau, thế hệ này tiếp nối thế hệ trước. Đối với mỗi gia đình, bếp lửa sưởi ấm trong mùa đông giá lạnh trên vùng cao “cổng trời”, kết nối tình yêu thương của mỗi thành viên gia đình khi ngồi bên nhau sưởi ấm, kể nhau nghe những chuyện vui buồn thế sự, bàn bạc những công việc trọng đại của gia đình như chuẩn bị đón Tết, đón năm mới.

Theo chị Pam, trong các lễ hội lớn của người đồng bào Bana đều có ngọn lửa hồng đặt giữa trung tâm khu sinh hoạt cộng đồng để mọi người cùng nhau hát, múa, nhất là uống rượu cần – một mùi hương lúa nồng nàn. Là thế hệ trẻ của người đồng bào Bana, tôi cũng như các bạn trẻ vẫn luôn giữ gìn nét văn hóa đặc trưng này như sự tri ân đối với các bậc tiền nhân nơi bản làng quê hương.

PHAN HIẾU