Bóng đá Việt và sự nan giải mô hình thiếu nền tảng

VHO - Khi đội bóng từng được rót hàng trăm tỉ đồng như Bình Định phải rớt hạng sau một mùa giải suy sụp toàn diện, bóng đá Việt Nam không thể không đặt lại câu hỏi về tính bền vững của các CLB chuyên nghiệp. Từ câu chuyện của đội bóng đất võ, vấn đề không chỉ nằm ở tài chính, mà còn là sự bất cập trong quản trị, đào tạo trẻ và cấu trúc giải đấu.

 Hệ quả của mô hình thiếu bền vững

CLB Quy Nhơn Bình Định xuống hạng là kết cục buồn, nhưng không quá bất ngờ với những ai từng dõi theo hành trình trồi sụt của đội bóng đất võ trong những năm qua. Từ đỉnh cao kỳ vọng, đội bóng nhanh chóng rơi vào khủng hoảng tài chính rồi liên tiếp tuột dốc không phanh.

Còn nhớ, năm 2021, Bình Định trở lại V.League sau 12 năm vắng bóng. Ngay lập tức, đội bóng này gây ấn tượng mạnh khi nhận được cam kết gói tài trợ 300 tỉ đồng trong 3 năm từ hai doanh nghiệp lớn. Với nguồn lực tài chính dồi dào, Bình Định mạnh tay chiêu mộ dàn cầu thủ chất lượng như Rafaelson (Nguyễn Xuân Son), Hendrio, Rimario, Đặng Văn Lâm, Trần Đình Trọng, Hà Đức Chinh...

Dưới thời huấn luyện viên Nguyễn Đức Thắng, Bình Định từng giành hạng ba V.League 2022 và Á quân Cup Quốc gia cùng năm. Tuy nhiên, thành tích đó chưa tương xứng với số tiền đầu tư khổng lồ. Điều quan trọng hơn, đội bóng này thiếu nền tảng bền vững từ hệ thống đào tạo trẻ đến bộ máy vận hành nhằm tạo ra nguồn thu ổn định bên cạnh sự tài trợ từ doanh nghiệp.

Khi dòng tiền không còn chảy mạnh, những lỗ hổng bắt đầu bộc lộ. Doanh nghiệp tài trợ có lúc muốn trả đội bóng về cho tỉnh. HLV trưởng Nguyễn Đức Thắng ra đi, nhiều ngôi sao cũng lần lượt rời đội. Dù HLV Bùi Đoàn Quang Huy sau đó giúp Bình Định giành ngôi Á quân V.League 2023/2024 đầy ngoạn mục, nhưng thành tích ấy không thể che giấu được sự sa sút toàn diện về tổ chức và lực lượng.

Bước vào mùa giải 2024/25, vì lý do tài chính, Bình Định phải chia tay hơn chục cầu thủ, đa phần là trụ cột. Những tân binh được đưa về không thể khỏa lấp khoảng trống và đội bóng nhanh chóng rơi vào cuộc đua trụ hạng. Từ chỗ hơn Đà Nẵng 5 điểm, họ không thắng trong 6 trận cuối, để rồi bị chính Đà Nẵng vượt mặt và phải xuống hạng.

Một đội bóng từng mơ vô địch nhưng phải ngậm ngùi xuống thi đấu ở giải hạng Nhất. Đó là hệ quả tất yếu của một mô hình phát triển thiếu bền vững. Khi doanh nghiệp tài trợ rút lui mà không có hệ sinh thái tài chính, kỹ thuật, nhân sự đủ mạnh, đội bóng lập tức tuột dốc không phanh.

Nền móng yếu - Căn bệnh cố hữu

Câu chuyện của Bình Định là bài học đắt giá cho những đội bóng chỉ sống bằng nguồn tiền từ doanh nghiệp. Một đội bóng liên tục đổi tên (từ TopenLand, MerryLand, rồi sau này là Quy Nhơn Bình Định) phần nào cho thấy sự phụ thuộc vào các đối tác ngắn hạn.

Nếu không tìm được nhà tài trợ mới đủ tiềm lực và tâm huyết, không tái thiết theo hướng xây dựng hệ thống đào tạo, tổ chức CLB chuyên nghiệp, đội bóng có thể phải đối diện với nguy cơ giải thể, bị xóa phiên hiệu.

Thực tế, không chỉ Bình Định, không ít đội bóng Việt Nam đã “biến mất” khỏi bản đồ bóng đá chuyên nghiệp vì lý do tương tự. Đó là trường hợp Đồng Tâm Long An lừng lẫy một thời, chỉ vì không có doanh nghiệp đồng hành nên lập tức “lao dốc”, giờ đây đành bằng lòng với việc thi đấu ở giải hạng Nhất.

Rõ ràng, việc xây dựng mô hình chuyên nghiệp, có học viện đào tạo trẻ, có chiến lược phát triển thương hiệu và nguồn tài chính đa dạng là điều kiện cần thiết để một CLB bóng đá tồn tại bền vững. Những CLB như Hà Nội FC, Thể Công, hay HAGL vẫn trụ vững ở sân chơi V.League phần lớn là nhờ hệ thống đào tạo bài bản và thương hiệu đủ sức thu hút tài trợ.

Trường hợp Bình Định xuống hạng không chỉ là câu chuyện của một đội bóng, mà còn soi chiếu vào sự yếu kém trong cấu trúc thi đấu bóng đá nội địa. Mùa giải này chứng kiến một hiện tượng đặc biệt: CLB Đại học Văn Hiến giành quyền thăng hạng Nhất. Đây là lần đầu tiên một đội bóng học đường lọt vào hệ thống chuyên nghiệp, tín hiệu tích cực nếu nhìn từ góc độ phát triển thể thao học đường và mô hình đầu tư xã hội hóa.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến hoài nghi về khả năng CLB này có thể thực sự góp mặt tại V.League 2 mùa tới. Bài toán tài chính và nhân sự là rào cản lớn. CLB Định Hướng Phú Nhuận từng thăng hạng nhưng phải xin rút lui. Các đội bóng tỉnh như Kon Tum, Cà Mau, Bà Rịa - Vũng Tàu cũng từng từ chối bước lên chuyên nghiệp dù đủ điều kiện chuyên môn.

Điều đó cho thấy hệ thống thi đấu bóng đá Việt Nam thiếu tiêu chuẩn chặt chẽ về tư cách CLB chuyên nghiệp. “Thăng hạng không khó, nhưng tồn tại mới là điều khó nhất”, một lãnh đạo CLB chia sẻ. Trong khi hạng Nhì chỉ đá vài tuần với số trận ít, thì hạng Nhất yêu cầu tổ chức chuyên nghiệp kéo dài 6-7 tháng, đòi hỏi nguồn lực tài chính và nhân sự vượt trội. Việc để các đội bóng dễ dàng thăng hạng rồi rút lui vì không kham nổi chi phí là bất cập lớn.

Mở rộng vấn đề, bóng đá Việt Nam vẫn kiên định với chiến lược đào tạo cầu thủ thay vì nhập tịch ồ ạt. Tuy nhiên, khi số lượng CLB ít ỏi và bất ổn, để đảm bảo nội lực cho ĐTQG là cả bài toán khó. Trao đổi với người viết, chuyên gia Steve Darby nêu thêm vấn đề bóng đá Việt Nam vẫn sản sinh ra nhiều tài năng trẻ, nhưng không nhiều cầu thủ vươn tới đỉnh cao và càng hiếm cầu thủ duy trì phong độ đỉnh cao lâu dài.

“Nguyên nhân đơn giản là chất lượng của V.League, mức lương trả cho cầu thủ và phương pháp huấn luyện chính là các yếu tố quyết định thời gian họ có thể giữ được đỉnh cao phong độ. Tôi nghĩ việc rà soát lại công tác đào tạo trẻ và chất lượng V.League là rất cần thiết”, ông Darby đưa ra quan điểm.

Từ “cú ngã” của Bình Định đến “nỗi lo” của Văn Hiến, đã đến lúc các nhà quản lý cần nhìn lại toàn diện cấu trúc nền móng của bóng đá chuyên nghiệp Việt Nam.

Phải có cơ chế hỗ trợ, tiêu chí xét duyệt và lộ trình phù hợp để các thực thể xã hội hóa (từ doanh nghiệp đến trường đại học) có thể tham gia thực chất, chứ không chỉ “lên hình rồi biến mất”.