Bóng đá đỉnh cao vào cuộc chuyển giao
VHO - Bóng đá thế giới trong năm 2024 chứng kiến nhiều biến động, nhưng cần một nỗ lực làm mới nếu không muốn bị thay thế.

Hơn mười năm qua, giới mộ điệu mê đắm sự thống trị của Lionel Messi và Cristiano Ronaldo. Năm 2024 đánh dấu kỷ nguyên của Messi và Ronaldo kết thúc thông qua các cuộc bình chọn. Rodri và Vinicius đã lần lượt giành Quả bóng vàng và FIFA The Best, khẳng định sự vươn lên của thế hệ cầu thủ mới Mbappe, Haaland, Yamal... Tuy nhiên, khi người hâm mộ đã dành tình cảm đặc biệt cho Messi và Ronaldo, chẳng dễ gì tìm ra thần tượng mới trên sân cỏ. Mbappe thật tài năng, nhưng tiền đạo người Pháp chỉ khiến người xem trầm trồ chứ chưa thể thán phục về ý chí hay nhân cách. Haaland là tay săn bàn cự phách, nhưng không thể đa chiều và đặc sắc như tiền bối người Argentina và Bồ Đào Nha. Xem bóng đá trở nên nhàm chán biết nhường nào nếu thiếu thần tường trên sân cỏ? Tuy nhiên, đó mới chỉ là một trong nhiều vấn đề của môn thể thao này.
Kết thúc mùa giải 2023/24, Real Madrid tiếp tục thống trị Champions League với danh hiệu thứ sáu trong vòng 10 năm, trong khi Manchester City tiếp tục khẳng định vị thế số một Ngoại hạng Anh với chức vô địch thứ tư liên tiếp. Tại hai giải đấu khốc liệt và hấp dẫn nhất đã như vậy, các giải đấu khác càng dễ đoán hơn. Bayern Munich đang có 11 lần vô địch Bundesliga liên tiếp; La Liga từ lâu đã chứng kiến sự thống trị của hai gã khổng lồ Real Madrid và Barcelona.
Sự nhàm chán ấy khiến ngay cả Real Madrid, đội bóng thành công nhất cũng phải lo âu. Bởi vậy, Chủ tịch đội bóng Florentino Perez, đã khởi xướng kế hoạch tổ chức Super League đầy táo bạo và tham vọng. Giải đấu quy tụ những đội bóng tinh hoa tại châu Âu, với mục tiêu tạo ra một giải đấu độc lập, tách biệt khỏi hệ thống các giải đấu hiện tại như Champions League. Tuy nhiên, kế hoạch này không thành trước áp lực từ Liên đoàn bóng đá châu Âu (UEFA) và Liên đoàn bóng đá Thế giới (FIFA).
Lược sử vận động của bóng đá
Bóng đá là môn thể thao phổ biến nhất hành tinh, vẫn được ví von là “môn thể thao vua”. Bóng đá mang tính toàn cầu, được yêu thích ở hầu hết mọi quốc gia, thu hút hàng tỷ người hâm mộ trên khắp thế giới. Môn thể thao này gắn bó chặt chẽ với lịch sử, ăn sâu vào văn hóa nhiều vùng đất, trở thành bản sắc của nhiều xứ sở hay quốc gia.
Sự bùng nổ của bóng đá gắn liền cách mạng công nghiệp 3.0 hay còn gọi cuộc cách mạng kỹ thuật số. Vào những thập niên cuối thế kỷ XX, sự phát triển không ngừng của truyền hình dẫn đến nhu cấp cấp thiết về chương trình phát sóng. Phóng sự, phim, kịch, show diễn thời trang hay ca nhạc đều mất nhiều thời gian xây dựng kịch bản, thuê biên kịch, biên đạo, diễn viên…
Bóng đá giải quyết cho những người làm truyền hình nhiều vấn đề. Chẳng hạn như thời lượng phát sóng. Mỗi trận bóng đá có thể “phủ” từ 2 đến 4 tiếng đồng hồ lịch phát sóng. Chiếm thời gian dài như vậy nhưng nhà đài không cần mất công xây dựng kịch bản. Các cầu thủ ra sân chơi bóng và tự tạo kịch bản cho từng trận đấu. Và bóng đá đủ hấp dẫn để giữ chân người xem trước màn hình nhiều giờ đồng hồ.
Chiều ngược lại, nhờ truyền hình, bóng đá phủ sóng đến từng ngóc ngách xa xôi nhất trên thế giới. Trong quá trình phát triển, bóng đá cũng có nhiều thay đổi để thích ứng với truyền hình. Chẳng hạn như việc áp dụng thẻ phạt từ World Cup 1970, hay luật cấm thủ môn bắt bóng khi đồng đội chuyền về. Những luật này làm tăng tính minh bạch và tốc độ trận đấu lên cao. Chẳng ai muốn xem một trận đấu bóng đá toàn những pha bóng thô bạo và nhàm chán, cũng như toàn những đường chuyền về cho thủ môn bắt bóng.
Để hiểu rõ hơn về sự thành công của bóng đá, chúng ta cần nhìn lại lịch sử phát triển của môn thể thao này. Xuyên suốt lịch sử, bóng đá luôn nỗ lực thay đổi để thích ứng và trở nên hấp dẫn hơn. Công lớn thuộc về các nhà quản lý và làm luật. Trước khi áp dụng thẻ phạt và luật chuyền về, một trong những điều chỉnh quan trọng giúp bóng đá trở nên hấp dẫn hơn là luật việt vị. Trước đây, luật việt vị yêu cầu phải có ít nhất ba cầu thủ đối phương đứng trước cầu thủ tấn công. Điều này khiến các pha tấn công bị hạn chế và trận đấu trở nên ít hấp dẫn hơn. Trận đấu bóng đá dần biến tướng thành những trận bóng bầu dục. Vì thế, các nhà làm luật đã điều chỉnh luật việt vị thành “trước cầu thủ đó không có ít nhất ba cầu thủ đối phương”. Lằn ranh việt vị trở nên mong manh và khó đoàn hơn, khuyến khích tấn công nhiều hơn và chiến thuật cũng phát triển hơn.
Về mặt tổ chức, các giải đấu như C1/Champions League hay World Cup đều là ý tưởng đặc sắc để rồi phát triển trở thành những giải đấu hấp dẫn nhất hành tinh. Cúp C1 còn gọi Cúp các câu lạc bộ vô địch châu Âu do Gabriel Hanot, biên tập viên của L’Équipe đề xuất ý tưởng còn Giải vô địch bóng đá thế giới do chủ tịch FIFA Jules Rimet khởi xướng. Cả hai đều là người Pháp, ngoài ra người Pháp còn tổ chức Quả bóng vàng, danh hiệu cá nhân cao quý nhất trong thế giới bóng đá.

Thách thức trước kỷ nguyên 4.0
Nhờ những nỗ lựa vận động không ngừng như vậy, bóng đá trở thành ngành công nghiệp tỉ USD, tạo ra doanh thu khổng lồ từ việc bán vé, bản quyền truyền hình, tài trợ, và hàng hóa. Bóng đá không chỉ là một trò chơi, mà còn là một hiện tượng văn hóa toàn cầu với tầm ảnh hưởng sâu rộng đến mọi mặt của cuộc sống. Bóng đá kết nối mọi người, tạo ra những giá trị tích cực, và đóng góp vào sự phát triển kinh tế và xã hội của nhiều quốc gia.
Tuy nhiên, khi thế giới bước vào cuộc cách mạng 4.0, bóng đá đang đối mặt nhiều vấn đề và buộc phải thay đổi để thích nghi. Vấn đề nổi cộm nhất là tư duy tận thu kiểu 3.0 của các nhà quản lý bóng đá từ cấp cao nhất. FIFA tăng số đội tham dự vòng chung kết World Cup từ 32 lên 48 vào năm 2026. Chưa dừng lại, sau giải đấu năm 2023, FIFA Club World Cup được cải tiến để trở thành giải đấu với chu kỳ 4 năm 1 lần, quy tụ 32 CLB, bắt đầu từ năm 2025.
Ở cấp quốc gia, các Liên đoàn bóng đá và ban tổ chức giải đấu tìm mọi phương cách để đảm bảo mỗi CLB phải tham dự trên dưới 50 trận mỗi mùa. Cá biệt trường hợp La Liga còn biến Siêu cúp Tây Ban Nha từ trận đấu trở thành giải đấu và năm vừa rồi tổ chức tại… Trung Đông. UEFA cũng cố vắt kiện và tận thu bằng cách thay đổi thể thức thi đấu Champions League.
“Điều này đang đẩy mọi thứ tới điểm giới hạn”, ông Richard Master, Giám đốc điều hành Premier League phát biểu tại Đại hội các giải VĐQG châu Âu. “Phản hồi chúng tôi nhận được từ các cầu thủ là lịch thi đấu quá dày đặc và ngày càng mở rộng. Vấn đề không chỉ là lịch thi đấu mà còn cả khả năng để các cầu thủ duy trì thể trạng và phong độ tốt nhất. Đừng để giọt nước tràn ly!”. Bóng đá cần thay đổi, nhưng không phải theo cách mở rộng quy mô hay số trận. Thời đại truyền hình đã qua và trong cuộc cách mạng 4.0, không ai tiên liệu được hình thức giải trí nào lên ngôi. Vì thế, bóng đá phải thay đổi trước khi quá muộn.