Thụy Điển di dời cả một thành phố trước nhu cầu lớn về khoáng sản

VHO - Những tác động dây chuyền từ nhu cầu ngày càng tăng đối với nguyên liệu thô tại châu Âu đã khiến một thành phố nhỏ ở Thụy Điển phải di dời đến địa điểm khác.

Cuộc chuyển đổi đô thị

Theo CNBC, tại Kiruna, thành phố nằm cách Vòng Bắc Cực khoảng 145 km về phía Bắc, hàng nghìn cư dân cùng nhiều công trình kiến trúc đang phải di dời trong dự án được xem là một trong những cuộc chuyển đổi đô thị triệt để nhất thế giới.

Nguyên nhân của quá trình di dời bắt nguồn từ hiện tượng sụt lún đất do mở rộng mỏ quặng sắt ngầm nằm bên dưới thành phố.

Để ứng phó, chính quyền thành phố và các bên liên quan đang xây dựng một khu định cư mới cách thị trấn cũ khoảng 3 km về phía Đông. Quá trình di dời và tái thiết này dự kiến kéo dài nhiều năm và hoàn tất vào năm 2035.

Theo bà Jennie Sjöholm, Giảng viên cao cấp tại Đại học Gothenburg (Thụy Điển), Kiruna có thể là một địa danh xa lạ với nhiều người, song về bản chất đây cũng chỉ là một thị trấn nhỏ như nhiều nơi khác, đang vật lộn với những khó khăn nội tại. 

“Kiruna đang phải đối mặt với những thách thức lớn, đặc biệt là sự phụ thuộc quá nhiều vào một doanh nghiệp duy nhất,” bà Sjöholm nhận định.

Được thành lập cách đây 125 năm để phục vụ hoạt động khai thác quặng sắt của công ty nhà nước LKAB, Kiruna là một cộng đồng nhỏ nhưng giữ vị trí đặc biệt khi vừa là trung tâm nghiên cứu vũ trụ quan trọng của châu Âu, vừa sở hữu mỏ quặng sắt ngầm lớn nhất thế giới.

Dù có quy mô không lớn trên bình diện toàn cầu, LKAB vẫn giữ vai trò đặc biệt quan trọng ở khu vực khi chiếm tới 80% tổng sản lượng quặng sắt được khai thác trong Liên minh châu Âu.

Ngoài quặng sắt – nguyên liệu thiết yếu cho ngành sản xuất thép, gần đây nơi này còn được phát hiện là một trong những mỏ đất hiếm lớn nhất châu Âu. Qua đó củng cố vị thế trong chuỗi cung ứng các nguyên liệu then chốt phục vụ quá trình chuyển đổi xanh của khu vực.

Bảo tồn di sản trong quá trình di chuyển

Quá trình di dời thành phố Kiruna đang đối mặt với nhiều thách thức. Nhiều bên liên quan đã bày tỏ lo ngại về các tác động chính trị, kinh tế và môi trường của dự án.

Trước những khó khăn đó, chính quyền thành phố đã kêu gọi sự hỗ trợ tài chính lớn hơn từ chính phủ, đồng thời đề xuất giải phóng thêm quỹ đất nhằm bảo đảm tiến độ và tính khả thi của quá trình chuyển đổi kéo dài nhiều thập kỷ này.

Bên cạnh các vấn đề về nguồn lực, mối quan hệ giữa hoạt động khai thác tài nguyên và phát triển bền vững của cộng đồng địa phương cũng là chủ đề gây tranh luận. Đặc biệt, những tác động tiềm tàng đối với hoạt động chăn nuôi tuần lộc truyền thống và đời sống văn hóa của người Sami bản địa đang làm dấy lên nhiều quan ngại trong dư luận.

Kế hoạch di dời thành phố Kiruna được khởi xướng từ năm 2004 đã thu hút sự chú ý của dư luận quốc tế vào tháng 8.2025 khi nhà thờ Kiruna mang tính biểu tượng được di chuyển trong một chiến dịch quy mô lớn. 

Công trình bằng gỗ 113 năm tuổi này đã được di dời nguyên khối bằng các phương tiện kéo chuyên dụng trong vòng hai ngày, trở thành một trong những hình ảnh tiêu biểu của quá trình chuyển đổi đô thị đang diễn ra tại cực Bắc Thụy Điển.

Cùng thời điểm đó, tập đoàn khai thác mỏ LKAB cho biết việc mở rộng mỏ quặng sắt ngầm sẽ khiến khoảng 6.000 cư dân cùng 2.700 ngôi nhà phải tiếp tục di dời.

Đơn vị chịu trách nhiệm chính cho toàn bộ quá trình tái định cư, ước tính chi phí bồi thường sẽ lên tới khoảng 22,5 tỉ kronor Thụy Điển (tương đương 2,4 tỉ USD) trong vòng 10 năm tới.

Thụy Điển di dời nhà thờ gỗ nặng 672 tấn nhường chỗ cho mỏ quặng khổng lồ

VHO - Sau hơn một thế kỷ tồn tại, nhà thờ Kiruna Kyrka (Thụy Điển) bắt đầu hành trình 5 km để tránh nguy cơ bị mỏ quặng sắt nuốt chửng.

“Chúng tôi sống nhờ khoáng sản”

Ông Mats Taaveniku, Chủ tịch Hội đồng thành phố Kiruna mô tả việc di dời thành phố là “dự án khổng lồ”, có thể mang lại những cơ hội lớn cho người dân châu Âu trong nhiều thập kỷ tới.

Ông Taaveniku nói thêm thành công của dự án phụ thuộc một phần vào sự hỗ trợ tài chính và chính trị lớn hơn từ cả chính phủ Thụy Điển và Liên minh châu Âu.

Về phía Liên minh châu Âu, mỏ đất hiếm mới do LKAB phát hiện đã được công nhận có tầm quan trọng chiến lược theo Đạo luật Nguyên liệu thô thiết yếu, chính sách đặt mục tiêu đến năm 2030 đáp ứng 40% nhu cầu nguyên liệu thô hàng năm của khu vực thông qua sản xuất trong nước.

Liên quan đến phản ứng của người dân Kiruna trước quá trình di dời, ông Taaveniku cho biết cảm xúc của cộng đồng là đan xen. Theo ông, nhiều người không khỏi buồn bã khi phải rời bỏ những ngôi nhà gắn bó qua hai hoặc ba thế hệ, nơi lưu giữ ký ức của cả gia đình. 

Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh hầu hết người dân đều hiểu rõ sự phụ thuộc của thành phố vào ngành khai thác khoáng sản.

“Kiruna được xây dựng trên khoáng sản. Mọi người đều biết rằng sớm hay muộn chúng tôi cũng sẽ phải rời đi, bởi cuộc sống nơi đây gắn chặt với ngành công nghiệp này,” ông Taaveniku nói.

Bên cạnh những thách thức về tâm lý và xã hội, điều kiện khí hậu tại khu đô thị mới cũng là mối quan tâm lớn đối với những người phải tái định cư. Một số lo ngại cho rằng thành phố mới của Kiruna có thể lạnh hơn tới 10 độ C vào mùa đông so với khu vực hiện tại.

Theo một nghiên cứu của Đại học Gothenburg, Trung tâm Kiruna mới được quy hoạch theo mô hình lưới ô vuông tại khu vực dễ tích tụ không khí lạnh.

Thiết kế với các tòa nhà cao tầng và hệ thống đường phố hẹp khiến ánh nắng mặt trời ở vị trí thấp khó tiếp cận mặt đất trong nhiều tháng của năm, làm gia tăng cảm giác giá lạnh đối với cư dân trong mùa đông kéo dài ở vùng cực bắc Thụy Điển.

Theo bà Jennie Sjöholm, Kiruna vốn là một “thành phố mùa đông” điển hình của vùng Bắc Cực, nơi khí hậu lạnh giá và mùa đông kéo dài với thời gian tuyết phủ nhiều tháng trong năm.

Nhiệt độ tại đây hiếm khi xuống tới -35 độ C. Tuy nhiên, vào giữa mùa đông, mức lạnh này vẫn có thể xảy ra. Sự chênh lệch giữa nhiệt độ âm -15 độ C và - 25 độ C là rất đáng kể, ảnh hưởng rõ rệt đến sinh hoạt hàng ngày.

Là chuyên gia về di sản kiến trúc, bà Sjöholm đã theo dõi quá trình di dời thành phố Kiruna suốt 25 năm qua. Theo bà, mùa đông tại khu vực này vốn đã kéo dài, và khi nhiệt độ giảm sâu, mức độ thoải mái của con người suy giảm đáng kể, đồng thời các công trình và hạ tầng cũng dễ bị xuống cấp và hư hỏng hơn.